خبر حمله گسترده گروه تروريستي داعش به موصل و تصرف اين شهر در زماني کوتاه، بسيار تکان دهنده بود. اين گروه خشن کنترل بخشهاي عمده‌اي از اين استان را به‌دست گرفته و براي تسلط بر ساير نواحي با نيروهاي دولتي در نزاع است. ماحصل اين حمله کشته و زخمي شدن شماري از نيروهاي دولتي، فرار برخي از نيروهاي خطرناک داعش از زندانهاي موصل و از همه مهمتر، آوارگي شمار زيادي از شهروندان عراقي ساکن اين استان است.

ديدن وضعيت آوارگان ناشي از اين حمله، بسيار تأثر برانگيز و موجب رنجش وجدان هر فرد انسان دوستي است. اساساً تروريسم بر وحشت و ترس ابتناء دارد. اين مفهوم نوعي خشونت لجام گسيخته عليه شهروندان و نيروهاي دولتي و عملي غيراخلاقي و غيرانساني در جهت دستيابي به اهداف سياسي و امنيتي است.

طي سالهاي اخير خاورميانه به مهمترين کانون چهره نمايي تروريسم بدل شده است. عمدتاً دولتهاي شکست خورده و يا در حال شکست، با اين پديده دست و پنجه نرم مي‌کنند، چراکه گروه‌هاي واپسگرا با طرح قرائتي خاص از اسلام (در کشورهاي اسلامي) قلمرو چنين دولتهايي را براي پيگيري اهداف مورد نظر مساعد يافته‌اند. پس از فروپاشي شوروي، بالاخص با ظهور حملات يازده سپتامبر، تروريسم به مهمترين نقطه تمرکز در مباحث امنيتي بدل شده است.

حمله آمريکا به افغانستان (2001) و عراق (2003) عموماً با هدف مقابله با تروريسم توجيه مي‌شد، اما اين عملياتها نتوانست از دامنه اين پديده غيرانساني بکاهد.به نظر مي‌رسد مقابله با تروريسم به يکي از اولويتهاي امنيتي دولتهاي خاورميانه بدل شده است. برخورد با اين پديده، به طور منطقي نيازمند راهبردي جامع است، به‌طوري که با واکاوي همه ابعاد و لحاظ نمودن عوامل ظهور و توسعه اين پديده، راهکارهايي را براي برخورد ريشه‌اي با آن در نظر گيرد.

حمله گروه داعش که امروزه در عراق شاهد آن هستيم بحران جانکاهي را براي مردم اين کشور موجب شده است. پيشتر، مقامات اقليم کردستان عراق به مقامات دولت فدرال در خصوص آينده وضعيت امنيتي اين کشور در صورت تداوم سياستهاي موجود، ضعف ارتش و ناتواني آن در مقابله با تهديدات پيش رو و ... هشدارهايي داده بودند و حتي پيشنهاداتي را براي مقابله با ظهور بحرانهاي احتمالي ارائه داده بودند. اما بغداد معمولاً به اين هشدارها توجهي نکرده و بيش از هر چيز، خود را درگير يک سري از اقدامات حاشيه‌اي، حتي بعضاً تفرقه افکنانه، اعمال قدرت و نمايش اقتدار و ... نموده بود. آنچه در اين ميان مغفول ماند، منافع ملي و مصلحت عمومي مردم عراق نوين بوده

است.

برخورد با تروريسم، تنها با سازوکارهاي نظامي، موجب تشديد اوضاع امنيتي به سان آنچه در موصل طي اين روزها روي داده، خواهد شد. ترديدي وجود ندارد که گروهک داعش بدون حمايتهاي مالي و اطلاعاتي در درون عراق و سطح منطقه، قادر نيست دست به چنين اقدامات دامنه‌دار تروريستي بزند. اين گروه خشن با توسل جستن به شعارهاي توجه برانگيز و ذهن‌ربا (مثل حمايت از منافع اقليت سني عرب و ...) شرايطي را در عراق به‌وجود آورده که در مناطق سني‌نشين عرب، انگيزه‌اي براي مقابله با آنها در مردم وجود ندارد. بي‌هيچ شبهه‌اي اين شعارها صحت ندارد و آنها مخالف هرگونه توسعه، پيشرفت، رشد سياسي، دموکراسي و ... در کشور عراق هستند.

نخست وزير اقليم کردستان عراق، آقاي «نيچروان بارزاني» درپيامي، گفته‌اند ما (کردها) تلاش زيادي کرديم که هماهنگي لازمه ميان نيروهاي اقليم و دولت فدرال براي دفاع از موصل به‌وجود آيد، اما موضع بغداد به شکلي نبوده که هدف مورد نظر حاصل آيد. وي در ادامه از مردم اقليم کردستان خواست که به همه مردم موصل صرف نظر از گرايشات نژادي و مذهبي ياري رسانند. از اين رو شاهد بوده‌ايم که در چند روز اخير ده‌ها هزار پناهنده، از استان موصل وارد قلمرو اقليم شوند. دولت اقليم به آنها پناه داده و زمينه‌هايي را براي اسکان آنها فراهم آورده است، اقدامي که مورد تقدير مقامات سازمان ملل نيز واقع شده است. بحران کنوني در موصل در نتيجه ناتواني ارتش عراق در محافظت از اين بخش از قلمرو کشور به‌وجود آمده است.

مشکل عراق امروز اين است که پس از فروپاشي حکومت صدام، هنوز يک اقتدار مشروع مقتدر نتوانسته کنترل لازمه بر کشور را در دست گيرد، اقتداري که نماينده همه مردم عراق باشد و از حقوق همه شهروندان عراق، بدون در نظر گرفتن تفاوت‌هاي نژادي و فرقه‌اي، دفاع نمايد.

موضع کردهاي عراق اين است که بر اساس توافقات سياسي و آنچه که در قانون اساسي عراق تصريح گرديده براي استقرار يک دموکراسي واقعي در کشور تلاش شود، دموکراسي که هيچ بخشي از مردم عراق را مورد کم توجهي قرار ندهد و اين ديدگاه را در هيچ يک از اقليتها به‌وجود نياورد که مورد بي‌مهري دولت مرکزي قرار گرفته‌اند.

دموکراسي که در آن تمهيداتي در نظر گرفته شود که به طور عملي و عيني حقوق همه شهروندان عراقي را به منصه ظهور برسد. آگاهان امور عراق به خوبي واقفند که هر جا که نيروهاي پيشمرگ حضور داشته‌اند بسيار به ندرت گروه‌هاي تروريستي امکاني براي نفوذ، انجام عمليات خرابکارانه و ترور يافته‌اند. اين خود نشان از آمادگي مردم و حکومت اقليم و نيروهاي پيشمرگ در مواجهه با تهديدات امنيتي است. هم از اين رو بوده که رهبران اقليم کردستان عراق همواره آمادگي خود را براي کمک به دولت فدرال اعلام داشته‌اند، موضعي که هنوز هم پابرجا است. هم اکنون که نيروهاي تروريست داعش وارد شهر موصل شده‌اند همکاري مقدماتي ميان نيروهاي پيشمرگ و ارتش عراق بويژه در استان کرکوک پديد آمده است تا نفوذ اين نيروها به مناطق ياد شده متوقف گردد.

بي هيچ ترديدي اگر رهبران دولت فدرال برخورد آني و توأم با احساس از مسئوليت در قبال مصالح عالي عراق داشته باشند. اين امکان وجود دارد که اراده و نيرويي قوي براي مقابله با تروريسم توسط خود عراقيان به‌وجودآمده و زمينه‌هاي عبور مردم اين کشور از اين خطر برجسته که همه منطقه تهديد مي‌کند را فراهم آورد. کردهاي عراق آرزومندند که در روزهاي آينده چنين انسجامي ميان نيروهاي مترقي و دموکراسي خواه عراق پديد آيد تا با برخورد قاطع با پديده داعش و يا هر گونه اقدام شوم تروريستي، زمينه بازپس گيري سرزمين‌هاي اشغال شده، استقرار ثبات و آرامش، بازگشت آوارگان رنج ديده به خانه و کاشانه‌شان، و در ادامه رشد و ترقي چند بعدي اين کشور مهيا شود.

حدوث چنين انسجامي نيازمند اجتناب از سياستهاي تکروانه، جدلهاي بي حاصل و التفات ويژه به مصالح و منافع عالي مردم عراق با اطماح نظر به حقوق حقه همه شهروندان و ترکيبهاي جمعيتي عراق امکان پذير است. گرچه برخورد نظامي با تروريسم اجتناب ناپذير است، اما اين روش براي خشکاندن اين پديده کافي نيست، از اين رو لازم است تا با اتخاذ سياستهاي متعادل، مترقي، دموکراسي خواه و ... زمينه هر گونه گرايشي به گروه‌هاي افراطي از سوي اقليتهاي عراقي از بين برود و اين هنري است که دولت فدرال بايد از خود نشان دهد.

يقيناً براي تحقق چنين امري هنوز دير نشده و بغداد قادر است با تجديد نظر در سياستهاي اقتدارگرايانه و روآوردن به شکل‌دهي اراده قوي ملي، متشکل از پتانسيلهاي همه گروه‌هاي سياسي و با تأکيد بر حقوق اساسي و مصرح آنها در قانون اساسي، با گرفتاري تروريسم برخورد قاطع و اصولي بنمايد. از آنجا که ثبات در عراق و منطقه موضوع علاقه‌مندي برخي کشورهاي سطح منطقه است، علاوه بر استفاده از تجربه موفق اقليم کردستان در ريشه‌کن کردن تروريسم در منطقه کردستان، دولت فدرال مي‌تواند از پتانسيل اين کشورها براي عبور موفقيت‌آميز از شرايط بحراني کنوني بهره گيرد.

در اين ميان نقش جمهوري اسلامي ايران نقشي برجسته است، چراکه به واسطه ارتباطات تاريخي و گسترده با اغلب جريانهاي سياسي و مردم عراق، ايران از توان بالايي در ايجاد زمينه‌هاي لازمه براي تقويت انسجام ميان اين جريانها برخوردار است.

روزنامه ابتکار، پنجشنبه 22 خرداد ماه 1393، سال دهم، شماره 2884، صفحات 1 و 15.