لە رێورەسمێکدا، یەکەم ساڵیادی دانانی قەڵای هەوڵێرلە لیستی كەلەپووری جیهانیی یونێسکۆ لەلایەن کۆمیسیۆنی باڵای بوژاندنەوەی قەڵای هەولێر، بەئامادەبوونی  ژمارەیەك لە پەرلەمانتار وبەرپرسانی حكومی ونوێنەر وكونسوڵی وڵاتانی جیهان وچەندین كەسایەتی رۆشنبیری وسیاسی هەولێر، یادکرایەوە.

نەوزاد هادی، پارێزگاری هەولێر، دانانی قەڵای هەولێری لە لیستی كەلەپووری جیهان بە دەستكەوتێكی گرنگی حكومەتی هەرێمی كوردستان وخودی هەرێم لەقەڵەمدا ووتی، هەبوونی بەرنامەی تۆكمە لەگەڵ یونیسكۆ وتایبەتمەندی خودی قەڵاكە كە ژیان تێیدا بەردەوام بووە تا ئێستا، رۆڵی گەورەیان لەم دەستكەوتەدا هەبوو.

پارێزگاری هەولێر لە وتەیەكیدا کە لە رێوڕەسمەکە پێشکەشیکرد، دووپاتیكردەوە کە حكومەتی هەرێم وەكو ئەركی سەرشانی خۆی لەم بوارەدا درێغی نەكردووە وخودی سەرۆك وەزیرانیش گرنگیەكی زۆری پێداوە ونەك تەنها ناو قەڵا بەڵكو دەوروبەری قەڵاش گرنگی خۆی لەلای سەرۆك وەزیران وحكومەتەوە هەبوو، بەتایبەتی پاراستنی گەڕەك وبازاڕە كۆنەكانی ئەم شوێنە (تەعجیل وگەڕەكی عەرەب وقەیسەری هەولێر).

دووپاتیشیكردەوە هێنانەدی ئەم دەستكەوتە كارێكی ئاسان نەبوو وبەبەشداری هەموو لایەك لە حكومەت وخەڵك وخودی یونیسكۆ تواندرا ئەم كارە بكرێت بەو پێیەی قەڵای هەولێر موڵكی مرۆڤایەتیە، لە ناوچەیەكدا كە پێگە شوێنەواریەكان وتەنانەت شوێنی عیبادەتیش لەژێر هەڕەشەی تەقاندن وتێكدانە.

دواتر دارا یەعقوبی سەرۆكی كۆمیسیۆنی باڵای بوژاندنەوەی قەڵای هەولێر لە وتەیەكدا كار وچالاكیەكانی كۆمیسیۆنی روونكردەوە تا گەیشتن بە لیستی پاراستنی كەلەپوری جیهان وئاشكرایكرد لەسەر ئاستی جیهان لە ملیۆنەها شوێنی كەلەپوری تەنها 1007 شوێن لە لیستی كەلەپوری جیهانی تۆماركراوە. قەڵای هەولێر یەكێكیانە وعیراق چوار شوێنی لەم لیستە هەن كە تەنها قەڵای هەولێر لە دەرەوەی هەڕەشەدایە.

کاریگەری قەیرانی دارایی

لەمبارەیەوە، لە لێدوانێكی تایبەت بە ماڵپەڕی حكومەتی هەرێم، دارا یەعقوبی رایگەیاند، تاوەكو پار 14 تیم كاری لە قەڵای هەولێردا كردووە، بەڵام بەهۆی كێشەی داراییەوە كارەكان كەمێك وەستان، وئاماژەی بەوەشدا دوای دانانی قەڵای هەولێر لەو لیستەدا كارەكان زەحمەتتر دەبن چونكە مەرجی یونیسكۆ لەوەدایە كە كاركردن تیایدا بەردەوام بێت وبپارێزرێت.

سەرۆكی كۆمیسیۆنی باڵای بوژاندنەوەی قەڵای هەولێر ئاماژەی بەوەشدا كه‌ شاندی یونیسكۆ ساڵانە دێن چاودێری كارەكان دەكەن. ئەوەشی خستەڕوو، كە هێشتا زووە كاریگەری قەیرانی دارایی بەسەر كارەكانی كۆمیسیۆنی بوژانەوەی قەڵا دیار بێت. بەڵام مەترسی ئەوەی نەشاردەوە ئەگەر قەیرانی دارایی بەردەوام بوو ئەو كات هیچ چارەیەك لەبەردەستدا نامێنێت وئەوەش مەترسی بەسەر مانەوەی لەم لیستەدا دەبێت.

هاوكات رونیشیكردەوە مەرجی سەرەكی دانانی قەڵا لەم لیستەدا هەبوونی تایبەتمەندی وپاراستنی ئەم شوێنەوارە بوو كە هەردوو مەرجەكەی تیادا هەبوو وبەراپۆرتێكی 600 لاپەڕەیی ئەم پرسە سەلمێندرایەوە ولە كۆبوونەوەی لیژنەكە پارساڵ لەقەتەر پێشكەشكرا و 18 دەوڵەتی ئەندام لەكۆی 21 دەوڵەتەوە رەزامەندی لەسەر دا.

هەر لەم رێوڕەسمەدا، مەی ئەلشاعیر بەڕێوەبەری پرۆژەكان لەرێكخراوی یونیسکۆ لەوتەیەكدا دانانی قەڵای هەولێر لە لیستی كەلەپوری جیهانی بە بەها ونرخی ئەم قەڵایە لەڕووی مێژوویی ومرۆییەوە لەقەڵەمدا.

دووپاتیشیكردەوە یونیسكۆ لەساڵی 2007ـەوە لەم پرۆژەیەدا كاردەكات ووتی چەندین كار وچالاكی وپرۆژەیان لەمبارەیەوە هەبووە وچەندین ڕێوشوێنی تایبەتیان لەمبارەیەوە ئەنجامداوە وجەختی لەسەر ئەوەش كردەوە کە پاراستنی بەهای رۆشنبیری ومێژوویی قەڵا گرنگترین كاری ئەم قۆناغەیە.

لەمیانى سەردانەکەى بۆ نەمسا، بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەی ‌‌حکومەتی هەرێمی کوردستان، فەلاح مستەفا، سەردانى وەزارەتى دەرەوەى نەمسا کرد و بەگەرمى لەلایەن سێبستیان کورتس وەزیرى دەرەوەى نەمسا پێشوازى لێکرا.

لە دیدارێکدا، کە د. مستەفا ڕەمەزان نوێنەرى حکومەتى هەرێم لە نەمسا و ژمارەیەک لەبەرپرسانی وەزارەتى دەرەوە و نوێنەرایەتى حکومەتى هەرێم لە نەمسا و بەڕێوبەرانى فەرمانگەى پەیوەندیەکانى دەرەوە ئامادەبوون باس لە پەرەپێدانى پەیوەندەکانى نێوان کۆمارى نەمسا و هەرێمى کوردستان کرا.

لەسەرەتاى دیدارەکەدا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە سوپاسى وەزیرى دەرەوەى کرد بۆ ئەو بەخێرهاتنە گەرمە و باسى لە پەیوەندیە دۆستانەى لە مێژینەى نێوان نەمسا و هەرێمى کوردستان کرد و سەردانى وەزیرى دەرەوە بۆ هەولێر لە سەرەتایى مانگى شوباتى ئەمساڵ.

دواتر بەڕێزیان باسى لەو بابەتانەکرد کە ئێستا ڕووبەڕووى هەرێمى کوردستان دەبنەوە لەرووى ئاسایش و مرۆیى و ئابوورى، وەک ئەو ژمارە زۆرەى ئاوارە و پەنابەران کە ڕووبان لە هەرێمى کوردستان کردووە لە ئەنجامى کارە تیرۆریستیەکانى گروپى داعش و تاوەکو ئێستا هەرێمى کوردستان پێشوازى لە ١,٨ یەک ملیۆن و هەشت سەد هەزار ئاوارەى ناوخۆ و پەنابەر کردووە کە حکومەتى هەرێمى کوردستان بە هاوکارى و پاڵپشتى ئاژانس و ڕێکخراوە نێودەوڵەتیەکان و کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى پێداویستیەکانیان بۆ دابین کردوون بەڵام بەهۆى قەیرانى دارایى و بەردەوامى شەڕ دژى تیرۆر ئەم ئاوارە و پەنابەرانە پێویستیان بە هاوکارى بەردەوام هەیە. هەروەها ڕێکخراوى نەتەوەیەکگرتووەکانیش ئەوەى ڕاگەیاندووە کە بۆ بەردەوامى کاروچالاکیەکانیان بۆ هاوکارى ئاوارەکان پێویستیان بە هاوکارى دارایى زیاتر هەیە.

هەروەها باس لە خەباتى پێشمەرگە کرا دژى گروپى تیرۆریستى داعش و ڕێگەگرتن لە پێشڕەوییەکانى ئەو گروپە و هێزەکانى پێشمەرگە پێویستیان بە پاڵپشتى و هاوکارى ووڵاتانى هاوپەیمان هەیە لە ڕووى چەک و مەشق و چارەسەرکردنى برینداران چونکە بەشێک لە بریندارەکان پێویستیان بە چارەسەر هەیە لە دەرەوەى هەرێم.
پەیوەندیەکانى نێوان هەولێر و بەغدا و چالاکى ڕێکخراوە تیرۆریستیەکان لە ناوچەکە تەوەرێکى تر دیدارەکەبوون.

لە بەرامبەردا سیباستیان کۆرتیس سوپاسى سەردانەکەى بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى کردوو ئەوەى خستەڕوو کە نەمسا کاردەکات بۆ کردنەوەى کونسوڵگەرى فەخرى ووڵاتەکەى لە هەرێمى کوردستان ووتی نەمسا پابەندە بە هاوکارى و پشتگیرى مرۆیى بۆ ئاوارە و پەنابەرانى دانیشتووى هەرێمى کوردستان ووتی هێزەکانى پێشمەرگە ڕۆڵى بەرچاویان هەبووە لە ڕووبەڕووبوونەوەى داعش، ئێمە هەوڵدەدەین هاوکاربین لە چارەسەرکردنى پێشمەرگە بریندارەکان.

هەردولا هاوڕابوون لەسەر هاندانى کۆمپانیاکانى نەمسا بۆ دروستکردنى پەیوەندى ئابورى و بازرگانى و پشتگیریان کرد لە بیرۆکەى ئەنجامدانى کۆنفرانسێکى ئابورى بۆ لە یەکتر نزیککردنەوەى کۆمپانیاکانى نێوان هەردوولا.

لە کۆتایى کۆبوونەوەکەدا کۆنگرەیەکى رۆژنامەوانى بۆ دەزگاکانى راگەیاندن سازکرا لەلایەن وەزیرى دەرەوەى نەمسا و بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە کە تیایدا دەرەئەنجامى کۆبوونەوەکە و پوختەى گفتوگۆکان بۆ رۆژنامەنووسان خرانە روو و وەڵامى پرسیارەکانى رۆژنامەنووسان درا.

بەناوی خودای مەزن و دلۆڤان

تیرۆریستانی دڕندەی داعش جارێكی دی پەلاماری وەحشیانەیان بۆ سەر خوشك و برایانمان لە كۆبانێ دەست پێ كردووە و لە ئەنجامی ئەم پەلامارەدا ژمارەیەك لە خەڵكی كۆبانێ شەهید و بریندار بوونە. زۆر بە توندی ئیدانەی ئەو پەلامارە نامرۆڤانەیە دەكەین.

داوا لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەكەم كە چۆن پێشتر هاوكار و یارمەتیدەری كۆبانێ بوونە ئێستایش بەردەوام بن لە یارمەتیدانی خەڵكی كۆبانێ و بیپارێزن.

داوا لە هێزی هاوپەیمانان دەكەم بەردەوام بن لە هاوكاریكردنی خەڵكی كوردستان لە شەڕی دژی تیرۆریستان و گەلی كوردستان لە هەڕەشەكان بپارێزن. بە پێویستی دەزانم حكوومەتی هەرێمی كوردستان هەموو ڕێگایەك بۆ یارمەتیدانی خوشك و براكانمان لە كۆبانێ و ڕۆژئاوای كوردستان بگرێتەبەر.

سڵاو لە گیانی پاكی شەهیدە نەمرەكانمان

سەركەوتن بۆ كوردستان و شكست و لەناوچوونیش بۆ تیرۆریستان و دوژمنانی مرۆڤایەتی.



مسعود بارزانی

سەرۆكی هەرێمی كوردستان

25ـی 6ـی 2015

دیندار زێباری، سەرۆكی لێژنەی بەدواداچوون ووەڵامدانەوەی راپۆرتە نێودەوڵەتییەكان، حكومەتی عیراقی بە كەمتەرخەم لەبارەی پرسی یارمەتیدانی ئاوارەكان لەقەڵەمدا وئاماژەی بەوەدا بەهیچ شێوەیەك بەرپرسیارێتی خۆی لەمبارەیەوە نەبینیوە بەڵكو هیچ حیسابێكی هاوڵاتیبوونیان بۆ ناكات.

لەكۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا كه لەبارەی راپۆرتی دەستەی سەربەخۆی مافی مرۆڤی هەرێمی كوردستان ئەنجامیدا، دیندار زێباری تیشكی خستە سەر پرسی ئاوارە وپەنابەرانی ناو هەرێمی كوردستان وماف وئەركی كرێكارانی ناوخۆیی وبیانی وپرسی پەروەردە لەكوردستان وچەندین بابەتی دیكە.

لەبارەی پەنابەرانی کوردستانی سوریا لە هەرێمی كوردستان، دیندار زێباری وتی ئەمڕۆ ژمارەیان گەیشتۆتە 248203 پەنابەر کە لە نۆ كامپ بەسەر شاروشارۆچكەكانی هەرێمی كوردستان دابەش بوون، جگە لەوانەی لە دەرەوەی كەمپەكان دەژین.

ئەوەشی خستەڕوو كە كەمتەرخەمی حكومەتی عیراق ولایەنی نێودەوڵەتی ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستانیان لەمبارەیەوە زیاتر كردووە، بەتایبەتی كە ئێستا هەرێم لەبارودۆخێكی دارایی سەختدایە.

ئاماژەی بەوەشدا، نەتەوە یەكگرتووەكانیش نەیتوانیوە ئەو بڕە پارەیەی بۆ كۆمەككردنی ئاوارەكان پێویست بوو، دابین بكات. تا ئێستا تەنها 19 لەسەدی پێداویستییەكانیان دابینكراوە كە بەچاو ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەكانەوە بەشێكی زۆر كەمە لە پابەندبوونی نێودەوڵەتی بەرامبەر بەو بارگرانییەی كە هەرێمی كوردستان لەسەر شانیەتی.

دیندار زێباری ئاماژەی بەوەدا کە ئەو قەیرانە ئابورییەی هەرێمی كوردستان پێیدا تێدەپەڕێت، بۆوەتە هۆی وەستانی چەندین پرۆژە وچالاكی خزمەتگوزاری وگەیاندنی خزمەت بەم ئاوارانەش بۆتە بارێكی قورس بەسەر حكومەتەوە. راشیگەیاند سەرەڕای ئەو بارودۆخە سەختەی كە هەرێمی كوردستان پێیدا تێپەڕدەبێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام بووە لە پێشكەش كردنی خزمەتگوزارییەكان بە هاووڵاتیا .

لە تەوەرێكی دیكەدا، دیندار زێباری لەبارەی بارودۆخی زیندان وگیراوەكانەوە ئاماژەی بەوەدا، دابینكردنی شوێنی حەوانە یەكێك بووە لەو كارانەی كە گرینگی زۆری پێدراوە. بۆ ئەم مەبەستەش چەندین باڵەخانەی نوێی چاكسازی گەوران لە پارێزگاكانی هەولێر ودهۆك وسلێمانی دروستكراون، باڵەخانەیەكی نوێ بەپێی ستانداردی جیهانی درووستكراوە بۆ بەشی پۆلیسی گرتن و گواستنەوەی هەولێر.

هاوكات پرسی هەبوونی ئازار وئەشكەنجەدانی گیراوانی لەبەندیخانەكانی هەرێم رەتكردەوە وجەختی لەسەر ئەوە كردەوە کە بەپێی یاسا ورێنمایی تایبەت بە لێكۆڵینەوە لە دامودەزگاكانی وەزارەتی ناوخۆ بەهیچ شێوەیەك رێگە نادرێت ئەفسەر وكارمەندانی پۆلیس راگیراوەكان ئەشكەنجە بدەن لەكاتی لێكۆڵینەوە، لەم بوارەوە تا ئێستا چەندین لیژنەی تایبەت بۆ بەدواداچوون پێكهێندراوە. هەروەها ئەو راگیراوانەی لە شەش مانگ زیاتر لە بەشەكانی گرتن و گواستنەوەی پۆلیسی پارێزگاكان راگیراون وپەڕاوەكانیان یەكلایی نەكراوەتەوە، ناوەكانیان بە لیست رەوانەی سەرۆكایەتی دادگاكانی تێهەڵچوونەوەی پارێزگاكان دەكرێت بۆ چارەسەر كردنی كێشەكانیان.

هەر لەو كۆنگرە رۆژنامەوانیەدا، دیندار زێباری هاتە سەر باسی پرسی دابینكردنی مافی كرێكاران وئاگاداربوون لەڕەوشی ژیانیان ونیشانیدا بەڕێوەبەرایەتی گشتی كار و دەستەبەركردنی كۆمەڵایەتی سەر بە وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی لە پارێزگاكان لە ڕێگای 20 لێژنەی پشكنین ڕۆژانە سەردانی پڕۆژەكان دەكات بۆ چاودێری كردنی ڕەوشی كرێكاران و جێبەجێكردنی بەندەكانی تایبەت بە مافی كرێكاران.

هەروەها دووپاتیكردەوە کە ڕێگە نادرێت منداڵی خوار تەمەن 15 ساڵ كاربكات، ئەگەر كاریشیان پێ بكرێت دەبێ ئەو كارە لەگەڵ توانای جەستەیی و هزری ئەو منداڵە بگونجێ، وئاشكرایكرد تا ئێستا چەندین خاوەن كار دراونەتە  دادگای كار بەهۆی پابەند نەبوون بە مەرجەكانی كاركردن.

هەر لەبەردەوامی قسەكانیدا ولەبارەی پرسی منداڵ وئافرەتانەوە دیندار زێباری نیشانیدا لە ئاماری سالی 2014، 35 حاڵەتی كوشتن و 47 حاڵەتی خۆكوشتن و 197 حاڵەتی سووتان، و97 حاڵەتی خۆسووتان تۆماركراوە وكۆی گشتی دەكاتە 520 حاڵەت كە بەبەراورد لەگەڵ ساڵی 2013 كەمی كردووە.

ده‌رباره‌ی ڕەوشی پەروەردە، دیندار زێباری وتی وەزارەتی پەروەردە پلانی 10 ساڵی هەیە بۆ درووستكردنی 2000 قوتابخانە. ئاشكراشیكرد پڕۆژەی دابینكردنی سیستەمی ئاوی پاك بۆ 2000 قوتابخانە كەوتۆتە بواری جێبەجێكردن ولە قوناغەكانی كۆتایی دایە بە گوژمەی نزیكەی نۆ ملیار و600 ملیۆن دینار.