ئیلنا: ئاستی هاوکارییه ئابوورییه‌کانی ئێران و حکومه‌تی هه‌رێم، گرفته‌کانی نێوانیان و کاریگه‌ری قه‌یرانی داعش له‌سه‌ر هاوکارییه ئابوورییه‌کان، بابه‌تی وتووێژی په‌یامنێری ئاژانسی "ئیلنا" بوو له‌گه‌ڵ "نازم ده‌باغ" نوێنه‌ری حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی عێراق له تاران.
هاوکاری ئێران و هه‌رێمی کوردستانی عێراق مێژووییه‌کی دێرینی هه‌یه، به پێی قوڵایی و پانتایی مێژوویی ئه‌م هاوکارییه‌ی نێوان ئێران و کوردستانی عێراق، چاوه‌ڕوان ده‌کرێت ئه‌م بابه‌ته له بواری ئابووریشذدا ره‌نگدانه‌وه‌ی پێویستی ببێت. به‌ڵام ئاماره ئابوورییه‌کان ئه‌مه ناگه‌یه‌نێت.
ئاستی هاوکارییه ئابوورییه‌کانی ئێران و حکومه‌تی هه‌رێم، گرفته‌کانی نێوانیان و کاریگه‌ری قه‌یرانی داعش له‌سه‌ر هاوکارییه ئابوورییه‌کان، بابه‌تی وتووێژی په‌یامنێری ئیلنا بوو له‌گه‌ڵ نازم ده‌باغ، نوێنه‌ری حکومه‌تی کوردستانی عێراق له تاران.
ئیلنا:دوای گه‌شه‌کردنی داعش له ناوچه‌که‌دا، گه‌شه‌ی ئابووری هه‌رێمی کوردستانی عێراق دابه‌زیوه، چونکه زۆربه‌ی بودجه‌ی حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ته‌رخان ده‌کرێت بۆ به‌شی ئاسایش. له ئێستادا بارودۆخی سه‌رمایه‌گوزاری له پرۆژه‌کانی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و پیشه‌یی به چ شێوه‌یه‌که؟
نازم ده‌باغ: به بڕینی بودجه‌ی هه‌رێمی کوردستانی عێراق له لایه‌ن حکومه‌تی ناوه‌ندییه‌وه‌و دوای ئه‌وه سهرههڵدانی داعش، کێشه‌ی گه‌وره بۆ هه‌رێمی کوردستان هاته ئاراوه. شه‌ڕی داعش تیچووه‌کانی حکومه‌تی هه‌رێمی به‌رزکرده‌وه. ئێمه له ئێستادا له‌گه‌ڵ داعش هاوسنوورین و سنوورێکی درێژ، نزیکه‌ی هه‌زار و ٥٠ کیلۆمه‌ترمان له‌گه‌ڵیان هه‌یه و له‌م سنووره هاوبه‌شه‌دا له‌گه‌ڵیان له شه‌ڕداین. له‌م هه‌زار و ٥٠ کیلۆمه‌تره نزیکه‌ی ٣٠ کیلۆمه‌تر هه‌یه که ده‌توانین له رێگایه‌وه هاتوچۆی به‌غداد بکه‌ین. رێگای بازرگانی هه‌رێمی کوردستان ئه‌م رێگایه. ئه‌م بابه‌ته له دابهزینی چالاکییه بازرگانییه‌کاندا کاریگه‌ر بووه. بڕینی بودجه‌ی هه‌رێم له لایه‌ن حکومه‌تی عێراقه‌وه، سه‌ره‌ڕای تێچووی شه‌ڕ، بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی له ئێستادا حکومه‌تی هه‌رێم نه‌توانێت بۆ پرۆژه‌کانی ئاوه‌دانکردنه‌وه‌و پیشه‌یی هه‌نگاوی پێویست هه‌ڵبگرێت. ته‌نانه‌ت رێژه‌ی سه‌ردانی گه‌شتیاران بۆ هه‌رێمی کوردستان، دابه‌زیوه‌و تا ئێستاش به‌رده‌وامه. به‌داخه‌وه قه‌یرانی دارایی بووه‌ته هۆی ئه‌وه‌ی که زیاتر له ٢٥٠ کۆمپانی له هه‌رێمی کوردستان ئیفلاس‌بوونی خۆیان رابگه‌یه‌نن که ئه‌مه‌ش رێژه‌ی بێکاری به‌رزکردۆته‌وه.
ئه‌و کۆمپانیانه‌‌ش که ئیفلاس‌بوونی خۆیان رانه‌گه‌یاندووه چالاکییه‌کانی خۆیان راگرتووه‌و چالاکیان نییه‌و چاوه‌ڕوانی داهاتوون. له‌م نێوانه‌دا ئه‌و کۆمپانیا ئێرانییانه‌ی له هه‌رێم چالاک بوون تووشی کێشه بوون.
ئیلنا: دوای رێککه‌وتنی ئه‌تۆمی نێوان ئێرتان و وڵاتانی ١+٥ وادیاره که بارودۆخێکی نوێ بۆ سه‌رمایه‌گوزاری و چالاکی هاوبه‌ش هاتووه‌ته ئاراوه. به تایبه‌ت که له رابردوودا به هۆی کێشه‌ی بانکییه‌وه گواستنه‌وه‌ی پاره نه‌ده‌کرا. به زووی ئه‌م گرفتانه چاره‌سه‌ر ده‌بێت. به پێی بارودۆخی نوێ، ئێران و هه‌رێم له چ بوارێکدا ده‌توانن بۆ کاوکاری هاوبه‌ش هه‌نگاو هه‌ڵبگرن؟
نازم ده‌باغ: من رێککه‌وتنی ئێران و ١+٥ بۆ ناوچه‌که به‌سوود ده‌زانم و ئه‌م رێککه‌وتنه بۆ ناوچه‌که زۆر کاریگه‌ره. چ له رووی ئاسایشه‌وه چ له رووی سیاسی و چ له رووی ئابوورییه‌وه. چونکه بارودۆخێک دێته ئاراوه که هاوکاری له‌م بوارانه‌دا ده‌ڕه‌خسێنێت. به‌ڵام لابردنی ئابڵۆقه‌کانی ئێران رووداوێک نییه له چه‌ند هه‌فته‌دا رووبدات. ده‌بێت چاوه‌روانی جێبه‌جێ‌کردنی رێککه‌وتنه‌کان بین، کاتێک جێبه‌جێ بوو و گرفته بانکییه‌کان نه‌ما و گواستنه‌وه‌ی پاره ئاسان کرایه‌وه، ورده ورده بارودۆخی ئێستا ده‌گۆڕدرێت و زیادکردنی هاوکارییه‌کان ده‌ست پێده‌کات و جوڵه‌ی بازرگانه‌کان و کۆمپانیاکان ده‌ست پێده‌کات.
ئیلنا: حزبه‌کانی کوردستانی عێراق وه‌کو یه‌کێتیی نیشتمانیی کوردستان و ته‌نانه‌ت پارتی، مێژوویه‌کی چه‌پیان هه‌یه و بڕێک له گروپه‌کانی ناو یه‌کێتیی، له رابردوودا مارکسی یان مائۆیی بوون، روانگه‌ی ئێستای ئه‌م حزبانه به ئابووری چۆنه؟ ئایا هه‌روه‌ها له‌ژێر کاریگه‌ری روانگه‌ی مارکسی‌دان؟
نازم ده‌باغ: من ئێستا نامه‌وێت له زمانی حزبه‌کانه‌وه، بۆ نمونه یه‌کێتیی نیشتمانیی قسه بکه‌م. به‌ڵام به گشتیی، بیرۆکه‌ی ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی له هه‌رێم، زۆرتر به‌لای سۆسیال دیموکراسی‌دا ده‌ڕوات. به‌ڵام ئێمه له هه‌رێمدا به شێوه‌ی بنه‌ڕه‌تی بڕوامان به که‌رتی تایبه‌ته. هه‌روه‌ها بڕوامان به ئازادییه ئابوورییه‌کان هه‌یه. ئێمه ئیدی به‌دوای سیستمێکی سۆسیالیستی یان مارکسییه‌وه نین. سه‌رده‌می مارکسیسم کۆتایی هاتووه. ئه‌م بیرۆکانه به که‌ڵكی سۆڤیه‌تیش نه‌هاتن. چ بگات به‌وه‌ی ئێستا ئێمه بمانه‌وێت له‌م بیرۆکانه سوود وه‌ربگرین. به گشتیی سیاسه‌تی حکومه‌تی هه‌رێم، سیاسه‌تی ئاماده‌کردنی که‌شی گونجاوه بۆ کارو چالاکی که‌رتی تایبه‌ت. ئێمه له بواری ئابووریدا له بیرۆکه لیبراڵییه‌کانیش که‌ڵك وه‌رده‌گرین. ئێمه به شێوه‌ی یهکلایهنه سنووره‌کانی هه‌رێم‌مان به رووی دراوسێکاندا کردووه‌ته‌وه به تایبه‌ت ئێران. له ئێستا هه‌رکه‌س بیه‌وێت بۆ چالاکی بازرگانی، ئابووری و سه‌رمایه‌گوزاری بێته هه‌رێمی کوردستان به هیچ شێوه‌یه‌ک پێویستی به ڤیزه نییه. به هۆی ئه‌م که‌شه ئازاده‌وه، کۆمپانیایه‌کی زۆر له هه‌رێمدا سه‌رمایه‌یان داناوه‌و له بواری ده‌رهێنانی نه‌وتدا چالاکن. له ئێستدا کۆی گشتیی گرێبه‌سته نه‌وتییه‌کان بۆ ده‌رهێنانی نه‌وت له سه‌رووی ٣٠ ملیار دۆلاره. به‌ڵام هه‌روه‌ها که ئاماژه‌م پێدا به هۆی قه‌یرانی داعش و کێشه‌ی ئاسایشه‌وه‌و قه‌یرانی داراییه‌وه، جێبه‌جێ‌کردنی زۆربه‌ی پرۆژه‌کان هێواش بووه‌ته‌وه یان له بڕێ بواردا وه‌ستاوه. حکومه‌تی هه‌رێم له هه‌‌وڵدایه به هیوای خوا جارێکی دیکه بارودۆخی گونجاو ئاماده بکات.
ئیلنا: له ئێستدا ئاستی هاوکارییه‌کانی ژووری بازرگانی ئێران و هه‌رێم له چ ئاستێکدایه؟
نازم ده‌باغ: ئاستی هاوکارییه‌کان له رابردوودا باش بوو به‌ڵام ئێستا زۆر باش نییه چونکه که‌شی چالاکی له هه‌رێمدا ناگونجاوه‌و بارودۆخه‌وه وه‌کو جاران نییه. به‌ڵام چاوه‌ڕوانین له‌م بواره‌دا به‌ره‌و باشتربوون هه‌نگاو بنێین.
ئیلنا: ژووره هاوبه‌شه بازرگانییه‌کان، پارێزه‌ری به‌رژه‌وه‌ندی بازرگانه‌کانن و ده‌بنه هۆی ئاسانتربوونی ئیشه‌کان. له ئێستادا ژووری هاوبه‌شی بازرگانی ئێران و عێراق، چالاکه. ئایا رێگایه‌کتان گرتووه‌ته به‌ر که به پێی ئاستی هاوکارییه باشه‌کانی ئێران و عێراق، ئه‌م هاوکارییه له نێوان ژووری بازرگانی ئێران و هه‌رێمدا به‌رزبێته‌وه؟
نازم ده‌باغ: به‌ڵێ، ئێمه ئه‌و هاوکارییانه‌ی که له ساڵانی رابردوودا ده‌ستمان پێکرد له‌م خاڵه‌وه بوو. واتا هاوکارییه ئابوورییه‌کان به هاوکاری ژووره بازرگانییه‌کان ده‌ستی پێکرد. ئێمه وه‌کو هه‌رێم که به‌شێکین له حکومه‌ت و خه‌ڵکی عێراق له ژووره بازرگانییه‌کانی ئێران و عێراقدا به‌شدارین و ئاماده‌بوونمان کاریگه‌ر بووه. به‌ڵام هه‌رێمی کوردستانی عێراق، بۆ خۆی له چوارچێوه‌ی ژووره بازرگانییه‌کانی پارێزگاکاندا وه‌کو سلێمانی، هه‌ولێر و دهۆک په‌یوه‌ندییه‌کی باشی له‌گه‌ڵ ژووره بازرگانییه‌کانی پارێزگاکانی ئێراندا وه‌کو، تاران، ئیسفه‌هان، خوزستان و کرماشان دامه‌رزاندووه. ژووری بازرگانی هاوبه‌شی ئێران و هه‌رێمیش چالاک بووه. تا ئێستا ژووری بازرگانی پارێزگاکانی ئێران و پارێزگاکانی هه‌رێم چالاکی هاوبه‌شی باشیان بووه‌و ئێستاش به‌رده‌وامه. بۆ نمونه له هه‌مه‌دان، ورمێ، ته‌ورێز و کرماشان. ژووره بازرگانییه‌کان ناتوانن به‌رژه‌وه‌ندی سه‌رمایه‌گوزاران و بازرگانان و سوودمه‌ندی ئیشه‌كان گه‌ره‌نتی بکه‌ن به‌ڵام ده‌توانن پارێزه‌ری به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانیان بن. له‌م بواره‌شدا ئێمه پشتیوان بووین و تا ئێستاش به‌رده‌وامه. جگه له‌وه‌ش، کومیته‌ی هاوبه‌شی ئابووری ئێران و عێراقیش دامه‌رزاوه‌و که تیایدا، به‌شێک به‌ناوی کوردستانی عێراقه‌وه هه‌یه که له‌وێش بۆ ئاسانکاری له بواری ئابووریدا هه‌وڵ ده‌درێت.
ئیلنا: له ئێستادا رێژه‌ی ئاڵوگۆڕی بازرگانی و ئابووری نێوان دوو وڵات چه‌نده؟ پێش داعش ئه‌م رێژه‌یه نزیکه‌ی ٦ ملیار دۆلار بوو، ئێستا چه‌نده؟
نازم ده‌باغ: به‌ڵێ، نزیکه‌ی ٦ ملیار دۆلار بوو و پلانمان دانابوو که بگاته ١٠ ملیار دۆلار. پێش قه‌یرانی داعش نزیکه‌ی ٥ ملیار دۆلاری جێبه‌جێ‌کرا. ئێمه پێشتر تاوه‌کو ٨ ملیار دۆلار پرۆژه‌مان دانابوو که ٥ ملیار دۆلاری جێبه‌جێ‌کرا. به‌ڵام کێشه‌ی گواستنه‌وه‌ی پاره کاریگه‌ر بوو. هه‌روه‌ها دابهزینی چه‌ندایه‌تی و کواڵیتی شتومه‌کی ئێرانی بووه هۆی نه‌مانی متمانه لای بازرگان و به‌کارهێنه‌رانی هه‌رێم. دوای قه‌یرانی داعش، رێژه‌ی هاوکارییه‌کان زۆر دابه‌زی‌و گه‌یشته ٢.٥ بۆ ٣ ملیار دۆلار له ساڵدا. به‌ڵام ئێستا به‌و پێیه‌ی که سنووری هاوبه‌شمان له‌گه‌ڵ ئێران له‌ژێر ده‌ستی داعش ده‌رهاتووه و کراوه‌ته‌وه، ئاستی هاوکاری و ئاڵوگۆڕی بازرگانی تاراده‌یه‌ک به‌رزبۆته‌وه.
ئیلنا: له ئێستادا، رێژه‌یه‌کی زۆر له شتومه‌کی پێداویستیی رۆژانه‌ی عێراق له ئێرانه‌وه دابین ده‌کرێت بۆ نمونه له بواری کاشی و سه‌رامیکدا ده‌توانین بڵێین به شێوه‌یه‌کی ته‌واو له ئێرانه‌وه بۆ عێراق هه‌نارده ده‌کرێت. هه‌روه‌ها له بواری پلاستیک و که‌ره‌سه‌ی دروستکردنیدا، پێداویستی عێران له ئێرانه‌وه دابین ده‌کرێت. به‌و پێیه‌ی که ئێران بۆ دابینکردنی زۆربه‌ی پێداویستییه خواردنی و پیشه‌ییه‌کان، له عێراقدا ئاماده‌یه، ئایا پلانێک هه‌یه بۆ گه‌شه‌ی ئه‌م په‌یوه‌ندییانه بۆ هه‌رێم؟ ئایا ته‌نها کێشه‌ی داعش، هۆکاری نه‌بوونی هاوکاری به‌ربڵاوه یا کێشه‌ی سیاسی دیکه‌ش کاریگه‌ره؟
نازم ده‌باغ: من ده‌مه‌وێت وته‌کانی ئێوه باشتر بڵێمه‌وه. سیاسه‌ته‌کانی حکومه‌تی عێراق و حکومه‌تی هه‌رێم لێک جودان. من له‌سه‌ر عێراق قسه‌یه‌کم نییه، سه‌باره‌ت به عێراق، باڵیۆزی عێراق و به‌رپرسی ئابووری باڵیۆزخانه‌ی عێراق ده‌توانن قسه بکه‌ن. به‌ڵام به هیچ شێوه‌یه‌ک بڕوامان به سیاسه‌تی مۆنۆپۆل و سیاسه‌تی یهکلایهنه بڕوامان نییه. ئێمه بڕوامان به بوونی که‌شێکه که کێبڕکێی تێدابێت. بازاڕی هه‌رێمی کوردستان بازاڕێکی ئازاده و ته‌رخان نه‌کراوه بۆ وڵاتێک. بۆ نمونه کۆمپانیای ئێرانی کاله که له بواری قاتغ‌دا له هه‌رێمی کوردستان چالاکه و نوێنه‌رایه‌تی هه‌یه. به‌رهه‌مه‌کانیان له هه‌رێمی کوردستان ده‌فرۆشرێت. به‌ڵام ئێمه ناتوانین بڵێین چونکه کاله له هه‌رێمدا ئاماده‌یه، به‌رهه‌می کۆمپانیاکانی دیکه‌ی ئێرانی ناکڕین یان له وڵاتانی دراوسێ قاتغ هاورده ناکه‌ین. ئێمه دژی ئه‌م سیاسه‌ته‌ین. ئێمه ناچینه ناو مۆنۆپۆله‌وه. هه‌روه‌ها که پشتیوانیی له هیچ کۆمپانیایه‌ک ناکه‌ێن، ئه‌وه‌ی که ئێمه کۆمپانیایه‌کی ئێرانی بۆ ئیشکردن له هه‌رێمدا بناسێنین له‌ناو رای گشتیدا قسه‌ی لێده‌که‌وێته‌وه‌و ئه‌م بیرۆکه له‌ناو خه‌ڵکدا دروست ده‌کات که گوایا په‌یوه‌ندییه‌کی تایبه‌ت له نێوان ئه‌و کۆمپانیا و بڕێک به‌رپرسی هه‌رێمدا هه‌یه. هه‌موو کۆمپانیاکان له هه‌رێمدا بۆ چالاکی‌کردن و ئاماده‌بوون له بازاڕی هه‌رێمدا، ئازادن و ده‌بێت پێکه‌وه کێبڕکێ بکه‌ن. ئه‌م کاره ده‌بێته هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی کواڵیتی و باشتربوونی به‌ڕێوه‌چوونی کاره‌کان. یه‌کێک له کێشه‌کانی ئێمه کێشه‌ی جێبه‌جێ‌کردنی رێککه‌وتنه‌کان و باش جێبه‌جێ‌کردنیانه. من له کاره‌کان و هه‌و‌ڵه‌کانی نێوان کۆمپانیا ئێرانییه‌کان و حکومه‌تی عێراق ئاگادارنیم به‌ڵام له هه‌رێمدا هیچکات ئینحسارمان نه‌بووه.
ئیلنا: وادیاره نه‌بوونی ئاسایش وهمێنی و سهرههڵدانی داعش به هۆی نه‌بوونی سیستمێکی هاوکاری هاوبه‌شی ئه‌منییه له ناوچه‌که‌دا. حکومه‌ته‌کانی ناوچه‌که، به پێچه‌وانه‌ی یه‌کێتیی ئه‌ورپا، تا ئێستا رێککه‌وتنی ئه‌منی هاوبه‌شیان نییه. به‌و پێیه که بوونی ئاسایش مه‌رجی پێویستی چالاکی ئابوورییه، له‌م بواره‌دا تا ئێستا چ هه‌نگاوێک هه‌ڵگیراوه و چ هه‌نگاوگه‌لێک له به‌رنامه‌دایه؟
نازم ده‌باغ: دانانی ناوه‌ندێکی ئه‌منی هاوبه‌ش له ناوچه‌که‌دا پێویستی به چه‌ند مه‌رجێک هه‌ێه. هه‌رێمی کوردستان تا ئه‌و شوێنه‌ی که ده‌ستووری عێراق مۆڵه‌تمان پێده‌دات، به‌دوای ئه‌وه‌وه بووین له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی کومیته‌ی هاوبه‌شی ئه‌منی دابنێین. به‌ڵام ئه‌گه‌ر بمانه‌ویط سیستمێک وه‌کو یه‌کێتیی ئه‌وروپا دابنێین پێویستی به چه‌ند مه‌رجێکه که له ئه‌وروپا بوونی هه‌یه. له ئێستادا له ئه‌وروپا له نێوان وڵاتانی ئه‌ندامدا سنوور نه‌ماوه، ئه‌گه‌ر ئێمه سنووری نێوان هه‌رێمی کوردستان و ئێءران کاڵ بکه‌ینه‌وه هه‌ستێکی نزیکبوونه‌وه له نێوان هاووڵاتیاندا دروست ده‌بێت و ئه‌و که‌سه‌ی که دانیشتووی هه‌رێمه هه‌ست ده‌کات وه‌کو ئێرانییه‌که و هه‌روه‌ها به پێچه‌وانه‌وه. ئه‌و که‌سه‌ی که دانیشتووی ئێرانه ده‌توانێت به ئاسانی سه‌ردانی هه‌رێمی کوردستان بکات، ئه‌گه‌ر ئه‌مه بکه‌ین نزیکی و یه‌کبوونی نێوان نه‌ته‌وه‌کان به‌رزده‌بێته‌وه. ساڵانێک پێش ئێستا پێشنیارمان دا به چه‌ند به‌رپرسێکی کۆماری ئیسلامی ئێران که ئه‌م بیرۆکه‌ێه، واتا لابردنی سنووره‌کان جێبه‌جێ بکه‌ین. به‌ڵام ئه‌گه‌ر بتوانین وه‌کو ئه‌روپاییه‌کان سنووره‌کان کاڵ بکه‌ینه‌وه، به دڵنیاییه‌وه ده‌بێته هۆی به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی هێمنی و ئاسایش. له ئێستادا له رووی بوونی خواستی سیاسی و گرنگیدان به هاوکاری ئه‌منی له بارودۆخێکی باشداین، چالاکی بازرگانی و ئابووری زیاتر له هه‌موو شتێک پێویستی به ئاسایشه‌و ئه‌گه‌ر هێمنی سنووره‌کان نه‌پارێزرێت چالاکی ئابووری ده‌که‌وێته په‌راوێزه‌وه‌و داده‌به‌زێت.
ئیلنا: چه‌ند ساڵ پێش ئێستا ژووره بازرگانییه‌کانی ئێران ده‌ستیان دایه دروستکردنی بازاڕی هه‌میشه‌یی له ناوچه سنوورییه‌کان و له بڕێک شاردا وه‌کو سلێمانی ئه‌مه‌یان دانا. ئه‌م بازاڕانه تا ئێستا توانیویانه یارمه‌تییه‌کی باش بگه‌یه‌نن به به‌رزبوونه‌وه‌ی ئاستی هاوکاری بازرگانی نێوان ئێران و هه‌رێم. به‌ڵام بوونی بڕێک یاسا له هه‌رێمدا، ئاستی هاوکارییه‌کانی دابه‌زاندووه. به پێی بوونی ئه‌م ژووره بازرگانییانه له پارێزگا سنوورییه‌کاندا که ده‌توان هاوکارییه‌کان گه‌شه پێبده‌ن، چ رێگایه‌ک گیراوه‌ته به‌ر و چ پلانێک له ئارادایه که بازاڕه ناوچه‌یی و سنوورییه‌کان گه‌شه بکه‌ن؟ ئه‌م بازاڕنه ده‌توانن ببنه هۆی گه‌شه‌ی کار و بارودۆخی ئابووری خه‌ڵکی ناوچه سنوورییه‌کان به‌رزبکه‌نه‌وه.
نازم ده‌باغ: له ناوچه سنوورییه‌کاندا یه‌کێک له که‌ره‌سته گرنگ و پڕبایه‌خه‌کان بۆ گه‌شه‌ی چالاکی بازرگانی، دانانی ناوچه ئازادانه. ئێمه له هه‌رێمی کوردستان ئه‌م هه‌نگاوه‌مان چه‌ند ساڵ پێش ئێستا هه‌ڵگرتووه‌و زه‌وییه‌کی به‌ربڵاو و گه‌وره‌مان بۆ داناوه. ئه‌م زه‌وییه ١٠٠٠ دۆنم بوو و ته‌نها دابین کرابوو بۆ کۆمپانیا ئێرانییه‌کان. به‌ڵام به‌داخه‌وه تا ئێستا هیچ نه‌کراوه. ئێمه وه‌کو حکومه‌تی هه‌رێمی کوردستان هه‌موو هه‌وڵێک بۆ گه‌شه‌ی چالاکی ئابووری و بازرگانی ئه‌نجام داوه به‌ڵام به ئاکام گه‌یشتنی به یه‌کلایه‌ن ناکرێت. په‌یوه‌سته به بارودۆخی ئێرانه‌وه. به‌داخه‌وه له بارودۆخی ئابڵۆقه‌کانی ئێراندا ئه‌گه‌ر هاوکاری به‌ربڵاو نه‌بوو، له ئێستادا نوسینگه‌ی په‌یوه‌ندییه ئابوورییه‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران له هه‌ولێر و سلێمانی بوونی هه‌یه. نوسینگه‌ی نوێنه‌رایه‌تی هه‌رێمیش له تاران چالاکه. ئیشی ئه‌م شوێنانه شتێک نییه جگه له ئاماده‌کردنی به‌ستێنه‌کان بۆ گه‌شه‌ی چالاکییه‌کان. ئیشی ئێمه ئه‌وه‌یه که بۆ ئازادکردنی چالاکییه‌کان هه‌وڵ بده‌ین. ئه‌وه‌ی که ده‌بێت سه‌رنجی بده‌ین ئه‌وه‌یه که ئێمه وه‌کو هه‌رێم شتێکمان بۆ هه‌نارده‌کردن نییه. هاوکارییه‌کانی ئێمه له راستیدا هه‌نارده له ئێرانه‌وه‌یه، چه هه‌نارده‌ی که‌ره‌سه‌ی سه‌ره‌تایی و چ پێداویستیی رۆژانه‌ی خه‌ڵک له چبس و پفه‌ک تا شتومه‌کی پێشکه‌وتووی پیشه‌یی وه‌کو که‌ره‌سه‌ی وێستگه‌ی کاره‌با. بۆیه ئێتان ده‌بێت زیاتر گرنگی بداته ئاماده‌کردنی بارودۆخی گونجاوی ئاڵوگۆڕی بازرگانی که ئێمه بتوانین ئه‌م ئاڵوگۆڕه بکه‌ین و هاوکارییه‌کانمان درێژه پێبده‌ین. ئێمه ده‌بێت چالاکی بازرگانی له چوارچێوه‌ی کۆمپانیاکاندا گه‌شه پێبده‌ین، به‌ڵام ئێستا بارزگانی زیاتر له رێگای پیله‌وه‌رییه‌وه ده‌کرێت. زۆرتر پارێزگاری ناوچه سنوورییه‌کان بۆ دابینکردنی ئیش بۆ خه‌ڵکی ئه‌م ناوچانه چالاکی پیله‌وه‌ری گه‌شه ده‌ده‌ن، واتا خه‌ڵك هان ده‌ده‌ن که خه‌ڵک به شێوه‌ی تاکه‌که‌سی له‌م ناوچانه چالاکی ئابووری بکه‌ن و ئیش بکه‌ن. هه‌میشه پێشنیارم کردووه به پارێزگاره‌کانی ئێران که له جیایی چالاکی پیله‌وه‌ری هه‌وڵ بده‌ن چالاکی کۆمپانیا ئێرانییه‌کان گه‌شه پێبده‌ن. له راستیدا ئێرانیی بیربکه‌نه‌وه نه پارێزگاریی. له ئێستادا له ناوچه سنوورییه‌کان له جیایی ئه‌وه‌ی بیر له چالاک‌کردنی بۆ نمونه ١٠ کۆمپانیای گه‌وره بکه‌نه‌وه له جیایی چالاک‌کردنی هه‌زار پیله‌وه‌ر. چونکه چالاکی پیله‌وه‌ر، کارێکی فه‌رمی و کراوه نییه، کۆمپانیاکان و بازرگانانی هه‌رێم به‌ره‌و تورکیا رۆیشتوون چونکه چالاکی له تورکیا زۆرتر به شێوه‌ی کۆمپانیا و کراوه ئه‌نجام ده‌درێت.
ئیلنا: یه‌کێک له کێشه‌کانی ناوچه سنوورییه‌کان بوونی کۆڵبه‌ره‌کانه که جاروبار له لایه‌ن سه‌ربازه‌کانی سنوورپارێزه‌وه ده‌کرێنه ئامانج. ئه‌م کێشه‌یه چۆن چاره‌سه‌ر ده‌کرێت؟
نازم ده‌باغ: کۆڵبه‌ر، قاچاخچی نییه، به‌ڵام ده‌بێت به رێگایه‌کی دیاریکراودا تێپه‌ڕن، کاتێک به هه‌ڵه ده‌ڕۆن ته‌قه‌یان لێده‌کرێت. زۆربه‌یان جاری یه‌که‌میانه و رێگاکه به باشی ناناسن و به هه‌ڵه ده‌چنه ناو رێگای قاچاخه‌وه. ئه‌م بابه‌تی پیله‌وه‌ری و کۆڵبه‌رییه ده‌بێت چاره‌سه‌ر بکرێت چونکه ئابووری نافه‌رمی گه‌شه پێده‌دات و له‌سه‌ر کوالێتیش کاریگه‌ره. چونکه پیله‌وه‌ره‌کان و کۆڵبه‌ره‌کان بۆ به‌ده‌ست‌هێنانی سوودی زیاتر به‌دوای شتومه‌کی هه‌رزان و بێ‌کواڵیتی‌دا ده‌ڕۆن و هه‌نارده‌ی ئه‌م شتومه‌که خراپانه ده‌بێته هۆی دروستبوونی بێ‌متمانه‌یی و بازاڕ له کیس ده‌چێت.
وتووێژ: مێهدی ئه‌لیاسی
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- ههرێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یهکێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یه‌کێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول دهكات