ڕۆژی سێشەممە 24ـی 11ـی 2015 لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە شاندێكی پەرلەمانتارانی بەریتانیا لە كۆمسیۆنی پەیوەندییەكانی دەرەوە بە سەرۆكایەتیی نەدیم زەهاوی ئەندامی پەرلەمانی بەریتانیا و شاندێكی دیپلۆماسی و پسپۆڕیی یاوەری كرد.

لە دیدارەكەدا سەرۆكی شاندەكە پیرۆزبایی سەركەوتنی هێزەكانی پێشمەرگە و ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی شنگالی لە سەرۆك بارزانی كرد و ئاماژەی بەوەدا كە جیهان بەچاوی ڕێزەوە سەیری قارەمانێتی و قوربانیدانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەكات. شاندی میوان هیوای ئەوەیان خواست كێشە ئابووری و مەترسییەكانی سەر هەرێمی كوردستان كۆتایی بێت و خوازیاری سەقامگیریی زیاتری كوردستان بوون و جەختیشیان لە پاڵپشتیی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كردەوە. لە بەشێكی دیكەی كۆبوونەوەدا شاندی میوان نیگەرانییەكانی خۆیان لەمەڕ پەرەسەندنی تیرۆر و لەسەر ئاستی جیهاندا خستەڕوو و باسیان لە هەوڵە نێودەوڵەتییەكان بۆ بنبڕكردنی تیرۆر كرد.

لەبەرانبەردا سەرۆك بارزانی سوپاسی شاندی میوانی كرد و وێڕای ئاماژەدان بە بارودۆخی مەیدانیی بەرەكانی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و وردەكارییەكانی ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی شنگال، باسی ئەوەی كرد كە ئازادكردنی شنگال بۆ گەلی كوردستان مانایەكی سیمبولیك و مەزنی هەبوو و بۆ داعشیش شكستێكی گەورە و كاریگەر بوو و سەركەوتنەكان بە هیمەت و قوربانیدانی پێشمەرگە و پاڵپشتیی هاوپەیمانان هاتووەتە ئاراوە.

سەرۆك بارزانی لە درێژەی قسەكانیدا داوای كرد كە لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆردا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جدیتر بێت و پێویستە هەموو دنیای ئازاد لە دژی تیرۆر لە یەک سەنگەردا بن.

سەرۆک بارزانی جەختی لەوەش کردەوە کە پێویستە بیر لە قۆناغی دوای شکستی یەکجارەکیی تیرۆریستان بکرێتەوە، بەتایبەتی پێش ئەوەی موسڵ ئازاد بکرێت پێویستە ڕێککەوتنێکی هەمەلایەنە هەبێت کە تیایدا مافی هەموو پێکهاتەکان پارێزراو بێت و جارێکی دیکە هیچ پێکهاتەیەک رووبەڕووی کارەسات نەبێتەوە.

سەرۆک کۆماری عێراق دوای ئاماژە بە نیگەران نەبوونی لە دامەزرانی هەرێمەکان لەو وڵاتە، ڕوونی کردەوە: ئێران لە کاتی داگیرکرانی مووسڵ لە لایەن داعشه‌وه‌، ڕۆڵێکی گرینگی بووە لە یارمەتیدانی عێراق.

بەشی نێودەوڵەتی- سومەیە خومارباقی: دامەزرانی هەرێمەکان لە عێراق، پێوشوێن‌گرتنی بابەتی دابەش‌بوونی عێراق لە لایەن هەندێک لە سیاسەتوانانی ئەمریکی، پێناسەی بەغدا لە رێسای ئاسایشی کەنداوی فارس، دامەزراندنی ناوەندی هەواڵگری بە بەشداریی ئێران، ڕووسیا، سووریا و عێراق و ڕوانگەی بەغدا له‌مه‌ڕ پەیوەندی و سیاسەتی دەرەوەیی ناوچەیی و سه‌روو ناوچەیی بەشێکن لەو بابەتانەی کە لە دیمانەی ئاژانسی مێهر لە گەڵ "فوئاد مەعسووم" سەرۆک کۆماری عێراق خرانە ڕوو و گفتوگۆیان له‌سه‌ر.

ئەوەی لە خوارەوەیە دەیخوێننەوە کۆی دیمانەی فوئاد مه‌عسووم له‌گه‌ڵ ئاژانسی هه‌واڵی مێهره‌:

ئێران و عێراق خاوەن چ بەستێنێکی هاوبەش لە بواره‌ جۆراوجۆره‌کانی وەک سیاسەت، ئاسایش، ئابووری و...هتدن؟ هەندێک لایان وایە گەڕانەوەی ئێران و عێراق بۆ بازاڕی نەوت دەبێتە هۆی ڕکابەری لە نێوان ئه‌م دوو وڵاتە. دوو وڵاتی ئێران و عێراق دەتوانن چ هاوکارییه‌کیان پێکەوە لەو بوارەدا بە شێوەی دوو لایەنە و لە ئۆپێکدا بە شێوەی چەند لایەنە هەبێت؟

پەیوەندییەکانی نێوان ئێران و عێراق لە زۆربەی بوارەکان لە ماوەی ساڵانی ڕابردوو لە سنووری هاوچەشنی و هاوڕایی تێپەڕبووە و لە کردەوەی هاوبەش نزیک بووەتەوە، کردەوەیەک کە بنیاتنەری پەیوەندی تۆکمە و هاوکات پشت‌ئەستوور به ڕێککەوتن و هاوکاریی سازێنەر لە نێوان دوو وڵاتە. ئەم ڕێککەوتنە پەرەی سەندووە و هەندێک رەهەندی لە خۆ گرتووە کە هەندێ جار گومانی لێ‌کەوتووەتەوە و گەر ئەو ڕێککەوتنە لە ئارادا نەدەبوو، بەرپرسانی دوو وڵات نەیاندەتوانی هەندێک لەو هەڵوێستانە کە ناکۆکی له‌سه‌ریان هەیە، بە جێ بێڵن و لە پێناو تۆکمەتر کردنی پەیوەندییەکان هەوڵ بدەن.

سیاسەتی نەوتی ئێران و عێراق وەک دوو ئەندامی ئۆپێک دەبێ پابەندی بڕیارە دەرکراوەکان لە لایەن ئەو ڕێکخراوە بێت و ئەو بڕیارانە بە چەشنێکن کە بە شێوەی ئاسایی لایەنەکان لە سەری ڕێککەوتوون و تێکرا ڕیزی لێ‌دەگرن و پێی پابەندن. عێراقیش لە پێناو یەکگرتوویی ئەندامانی ئۆپێک و ئەوەی کە ڕێککەوتنەکان، بە پێی پرێنسیپی سەرەکیی هەڵسوکەوتی ئەو ڕێکخراوەیە بێت، هەوڵ دەدات. هەروەها مسۆگەر کردنی بەرژەوەندیی دادگەرانە لە لایەن یەکە یەکەی ئەندامانی ئۆپێک بەردەوام بۆ عێراقی نوێ گرینگ بووە. مومکین نییە بەغدا تەنیا خوازیاری داد بۆ خۆی بێت و لایەنی داد بۆ دیتران ڕەچاو نەکات. بە دڵنیاییەوە برایانی ئێرانیش لەو بابەتەدا لە گەڵ ئێمە هاوڕان، دادپەروەری دابەش ناکرێت و تەنانەت بەرژەوەندیی وڵاتانی کڕیاری نەوتیش گرێی خواردووە بەو چوارچێوەیە و لەم خانەدا دادەنیشێت.

دەوڵەتی عێراق چۆن لە ڕێسای ئاسایشی کەنداوی فارس دەڕوانێت؟ ئایا ئەم ڕێسایە بە ئامادەبوونی وڵاتانی وەک ئەمریکا و بریتانیا لە ناوچەدا مسۆگەر دەکرێت؟

سیاسەتی عێراقپێداگرە لە سەر بنەمای هاوژینی ئاشتیخوازانە و یەکەمایەتیی ئەم وڵاتە، دەستبەرکردنی باری ئاسایش و تەندروستیی خۆی لە قەوارەی ناوچەیەکی هاوپەیمانە کە لە پێناو پێشکەوتن و ئاسایشدا هەوڵ دەدات. ئێمە لە سەر ئەو بڕوایەین کە زۆربەی کێشەکانی ناوچە پێویستی بەوەیە کە ئێمە هەر هەموومان جەسارەتی گفتوگۆ و دانوستان لە گەڵ یەکتریمان هەبێ، دەستەبەری کردنی ئاسایشی وڵاتەکەمان و هاوکات ئاسایشی هاوبەشمان لە رێگەی گفتوگۆی سازێنەر و ڕێککەوتنەکان مومکینە.

یەکێک لە بنەماکانی ڕێککەوتن لە نێوان وڵاتانی ناوچە ئەوەیە کە تێکرا ڕێز لە پەیوەندی و سیاسەتی دەرەوەیی ستراتژیکی یەکتری بگرین. هەرکام لە وڵاتانی ناوچە مافی ئەوەیان هەیە پەیوەندیی ستراتژیکی نێودەوڵەتیی خۆیان چ لە گەڵ ئەمریکا، بەریتانیا، وڵاتانی ئەورووپی یان لە گەڵ ڕووسیا و چین بە پێی ئەو شتەی مەبەستییانە و یارمەتییان دەدات، بپارێزن. بەڵام ئەوەی ئێمە وەک وڵاتانی دراوسێ و وڵاتانێک کە سەرکەوتنی بنەما هاوژینییەکانیان بەلاوە گرینگە، دەبێ خۆمان بە دوور بگرین لە بەشداری لە ئیئتیلافێک کە دەبێتە هۆی بشێویی ناوچە و نابێ لە پەیوەندیی ستراتژیکی خۆمان لە گەڵ وڵاتانی گەورە بۆ دەسترێژی و پەلاماردان و نائارامی خستنەوە لە نێوان وڵاتانی دراوسێ بەهرە ببەین.

ناوەندێکی هەواڵگری بە بەشداریی ئێران، ڕووسیا، سووریا و عێراق لە بەغدا دامەزراوە. گه‌لۆ ئیمکانی پەرەدان بە هاوکارییە سەربازی، ئەمنی و زانیارییەکان لە نێوان ئەم چوار وڵاتە لە داهاتوودا هەیە و ئایا مومکینە کە بەغدا خوازیاری پەرەدان بە هێرشی ئاسمانی لە سووریاوە بۆ عێراق لە لایەن ڕووسیاوە بێت؟

بەڵێ ده‌فرایه‌تی بۆ هاوکاریی نێوان ئەو وڵاتانە هەیە. سەبارەت بەو شتەی کە پەیوەندیی بە ئێمە وەک عێراق هەیە دەبێ بڵێم کە ئێمە ئامادەی هەر چەشنە هاوکارییەکی سازێنەرین بۆ لە ناو بردنی تیرۆریزم، تیرۆریزمێک کە هەموو لێێ وەزاڵە هاتووین و ئەم مەترسییە تەنیا ڕووی لە یەک وڵات یان یەک ناوچەی تایبەتی نییە.

بە پێی بەرپرسایەتیی مرۆڤانە پێویستە ئەو هاوکارییانە بەردەوام بن. هاوکاری و هاوئاهەنگیی هەواڵگرانە لە نێوان وڵاتانی باسکراو سازبووە و وەک پێداویستییەک بەردەوامە. سەبارەت بە بەشی دووهەمی پرسیارەکەشت، من پێموا نییە کە بەغدا لە دۆخی ئێستادا وەک سووریا داوا لە ڕووسیا بکات کە هێرشی ئاسمانی لە دژی داعش لە عێراقدا بەڕێوە ببات. سووریا و ڕووسیا پێکەوە هاوپەیمانییەکیان هەیە کە ئیزن بە مسکۆ دەدات لە دژی تیرۆریستەکان لە شارگەلی سووریا ئۆپراسیۆنی سەربازی بەڕیوە ببات. بارودۆخی عێراق جیاوازە لە بارودۆخی سووریا و ئەو بەو مانا نییە کە بەغدا پەیوەندییەکی گونجاو و ئیجابیی لە گەڵ مسکۆ نییە. بۆ وێنە لە نێوان عێراق و ئێران هاوئاهەنگیی ئەمنی هەیە و بە چەشنێک کە ئێران لە کاتی داگیرکرانی مووسڵ لە لایەن داعشەوە، ڕۆڵێکی گرینگی بووە لە یارمەتیدانی عێراق و هەروەها ئەم باسە ئیئتیلافی نێودەوڵەتیی شەڕ لە دژی داعشیش دەگرێتەوە.

یەکێک لە پرێنسیپە راگەیێندراوەکانی سیاسەتی دەرەوەیی عێراق، هاوسەنگیه‌ لە پەیوەندیی دەرەوەییدا. بە بڕوای ئێوە بەغدا چۆن دەتوانێت لە گەڵ وڵاتانێک کە پشتیوانی لە تیرۆریستەکان دەکەن و لەوان عەرەبستان، لە لایەکەوە و وڵاتانێکی وەک ئێران کە پشتیوانیی ئەو وڵاتە دەکەن، هاوسەنگی دروست بکات؟

لە بنەماوە ئەوەی ئێوە دەڵێن دروستە و ئێمە پێی پابەندین و لە سەر ئەو بڕواییەن کە زۆربەی وڵاتانی دراوسێ له‌ کاتی جیاوازدا لە بایەخ و گرینگیی ئەو بژێرە بۆ عێراق تێ‌دەگەن. هاوسەنگی لە پەیوەندیی دەرەوەیی بۆ ئێمە بە سوودە و دەتوانێ بۆ دیتران لە ناوچەشدا بە سوود بێت و یارمەتیدەریان بێت. ئەم هاوسەنگییە یارمەتیی عێراق دەدات کە بە شێوەی ئیجابی بچێتە ناخی ناکۆکیی وڵاتانی ناوچەکه‌وه. پەیوەندیی ئێمە لە گەڵ عەرەبستان ڕوو لە پەرەسەندنە ئه‌گەرچی خێرا ناچێتە پێشه‌وه. بەوەشەوە پێشچوونی پەیوەندییەکان بە ئەسپایی زۆر باشترە لە پەرەنەسەندی پەیوەندییەکان یان هەڵگەڕانەوەیان. عەرەبستانی سەعوودی یارمەتیگەلێکی بە بایەخی ۵۰۰ میلیۆن دۆلار ئاراستەی عێراق کردووە و لە سەفەرەکانی ئەم دواییەی ئێمە بۆ ڕیاز و دیدار لە گەڵ پادشای عەرەبستانی سەعوودی سەبارەت بە پەرەدان بە پەیوەندییەکان ڕێککەوتووین، هەروەها فەزای گونجاو بۆ ئاڵوگۆڕ کردنی زانیارییەکان سەبارەت بە هەڵسوکەوتی تیرۆریستەکان لە نێوان ئەم دوو وڵاتە ڕەخساوە.

من ئاماژەم بە بایەخ و گرینگیی یارمەتییەکانی ئێران لە شەڕ لە گەڵ داعش کرد، ئەم یارمەتییانە لە لایەن ئێرانەوە هیشتاش بەردەوامە، ئەمە لە کاتێکدایە کە پەیوەندیی ئێمە لە گەڵ وڵاتانی جۆراوجۆری ناوچە بەرەو باشتر بوون دەچێت و ئەم پەیوەندییانە لە گەڵ زۆربەی وڵاتانی ناوچە لە قۆناغێکی باش و گونجاوە. لە ئێستادا لە سەر ئەو بڕوایەم کە بەرژەوەندیی هەموو لایەکمان وەک وڵات و نەتەوەگەلێک کە لەم ناوچە جوگرافییایەدا دەژین، گرێی خواردووە بە جەخت کردنەوە و تۆکمەتر کردنی هاوبەشییەکان. هەڕەشەی تیرۆریزم و کێشەگەلی ئێستا وامان لێ‌دەکات کە بە شێوەیەکی شلگێرانەتر بڕوانینە ئێستا و داهاتووی بەرەکانمان. یەکێک لە یەکەمایەتییەکانی هەوڵی جیدی ئەوەیە کە بەستێن بۆ ورەی هاوکاری و کردەوەی هاوبەش خۆش کەین و ئەو هۆکارگەلە کێشەساز و پڕ ململانێیانەی کە وزەی فیزیکی و مرۆییەکان دەفەوتێنن و دەبنە لەمپەر لە بەردەم دەرفەتەکانی پێشکەوتن، کەم کەینەوە و لە ناویان ببەین.

یەکێک لە ئامانجەکانی ئەمریکا بە تایبەت "جۆ بایدن" جێگری سەرۆک کۆماری ئەمریکا لە عێراق، پێوشوێن‌گرتنی دابەش‌بوونی ئەو وڵاتە بووە. ستراتێژیی باڵای واشنتۆن لە عێراق چییە و ئەمریکا چ ئامانجێک لە رێگەی دابەش‌کردنی عێراق دەپێکێت؟

دابەش کردنی عێراق بە چەند وڵات!؟ ئەمە نامومکین و ناڕاستە. هیچکات تا ئێستا گفتوگۆ، کۆبوونەوە و دیدار یان کۆنفڕانسێک لەوبارەوە بەڕێوە نەچووە و ئێمە تا ئێستا هیچ شتێکمان لەوبارە لە لایەنە نێودەوڵەتییەکان نەبیستووە. ئەمە ڕەنگە زیاتر پڕوپاگەندەیەکی میدیایی بێت.

دەکرێت بە پێی یاسای بنەڕيتیی عێراق، پارێزگاکان لە چوارچێوەی هەرێمێکدا پێناسە بکرێت. ئێمە هیچ نیگەرانییەکمان سەبارەت بە سیستەمی دامه‌زراندنی هەرێم‌ نییە، چونکا ئەوە پڕۆژەیەکی یاساییە و گەر لە بارودۆخێکی هێمن و بە پێی داخوازیی جەماوەری (داخوازییەک کە بە پێی ترس و نیگەرانی و لە ژێر گوشاری هەلومەرجی ئێستاکەی عێراق نەبێت) بکرێت، پرسێکی ڕەوایە و دەتوانێ زۆر بە سوود بێت.

هەندێک ڕەخنە دەگرن لە دامەزرانی گاردی نیشتمانی عێراق و لایان وایە کە دامەزرانی ئەو گاردە لە لایەکەوە دەبێتە هۆی دابەزینی توانستەکانی سوپا و لە لایەکی دیکەوە دەبێتە هۆی دابەشبوونی عێراق، ئێوە چۆن لەم بابەتە دەڕوانن؟

بابەتی گاردی نیشتمانی لە چوارچێوەی ڕێککەوتنی نێوان فراکسیۆنەکانی سیاسی لە کاتی پێکهاتنی دەوڵەتی

ئێستادا گەلاڵە دراوە و دەبێ فەرماندەی گشتیی هێزی چەکداریی عێراق واتە سەرۆک وەزیرانی ئەم وڵاتە لەوبارەوە وڵامدەر بێت. هەڵبەت بواری چالاکیی گاردی نیشتمانی عێراق کۆی وڵاتە و تایبەت بە ناوچەیەکی تایبەتی نییە.

بە ئاوردانەوە لە سەرکەوتنی پارتی داد و گەشە لە توکیا و دامەزرانی دەوڵەتی تاک پارتی لە لایەن پارتی دادوگه‌شه‌وه‌ و بەرزبوونەوەی دەسەڵاتی ئەو پارتە، پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا بە چ چەشنێک دەبێت؟

تورکیا یەکێکە لە وڵاتانی دراوسێی ئێمە و بەردەوام لە سەر ئەوە پێداگر بووین کە پەیوەندیی عێراق لە گەڵ تەواو وڵاتان بە پێی ڕێزنان و هاوکاری و دەستێوەرنەدان لە کاروباری ناوخۆیان بچێتە پێشه‌وه. بەرژەوەندیی هاوبەش لە نێوان عێراق و تورکیا، بەرژەوەندییەکی ستراتێژیکە. ئاوی عێراق لە تورکیاوە دێت و بەشێکی زۆر لە نەوتی عێراق لە رێگەی تورکیاوە هەناردەی وڵاتانی ئەورووپی و دەروەیی دەکرێت.

چۆن دەڕواننە ڕۆڵی هێزی جەماوەریی عێراق و ‌هێزه‌ خۆبه‌خشه‌کان لە شەڕ لە گەڵ تیرۆریستەکان، بە تایبەت ئاگادارین دوای هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ ئەو هێزانە، هەندێک لە شارەکان شکستیان هێناوە؟

هێزی خۆبەخشی جەماوەری بۆ شەڕ لە گەڵ داعش دامەزراوە و هەر وەک باس دەکرێت ئەم هێزە پاش هێرشی لە ناکاوی داعش بۆ سەر خاکی عێراق و شکستی مووسڵ بە فەتوای ئایەتوڵڵا سیستانی دامەزرا.

ئامانج لە دامەزرانیشی پاراستنی بەغدا و شارەکانی دیکەی عێراق بووە، بەڵام هێزی حەشدی شەعبی لە ئێستادا بەرپرسایەتییەکی نیشتمانیی مەزنتری بە هاوکاریی هێزەکانی سوپای عێراق و هێزی پێشمەرگە  و هێزی خۆبەخش لە پێناو پاراستنی عێراق و ئازادیی شار و گوندە داگیرکراوەکان، لە ئەستۆیە. ناکرێت چاوپۆشی لە توانستی هێزی جەماوەری و حەشدی شەعبی بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش بکرێت، چونکا ئەو هێزانە لە ئێستادا ڕۆڵێکی نیشتمانیی گرینگ دەگێڕن.