نوێنەری هەرێمی کوردستان وێڕای راگەیاندنی هۆکارەکانی خستنەڕووی گەڵاڵەی پلانی دابەشیی عێراق لە لایەن سیاسەتوانانی ئەمریکی، لە گۆشەنیگای خۆیەوە ڕوانییە دامەزرانی گاردی نیشتمانی.

بەشی نیێودەوڵەتی- سومەیە خومارباقی: دامەزرانی هەڕیمی کوردستان و پەیجووریی دابەشکردنی عێراق لە لایەن هەندێک لە کاربەدەستانی ئەمریکی و ڕوانگەی بەغدا بۆ پەیوەندییەکان و سیاسەتی دەرەوەیی ناوچەیی و بان ناوچەیی بەشێکن لەو بابەتانەی کە ئاژانسی هەواڵی مێهر لە دیمانە لە گەڵ "نازم دەباغ" نوێنەری هەرێمی کوردستان لە ئێران ئاوڕی لێ‌داوەتەوە. کۆی دیمانەکە لە خوارەوە دەخوێننەوە.

بە ئاوڕدانەوە لە سەرکەوتنی پارتی داد و گەشە لە توکیا و دامەزرانی دەوڵەتی تاک پارتی لە لایەن پارتی داد و گه‌شه ‌و بەرزبوونەوەی دەسەڵاتی ئەوپارتە، پەیوەندییەکانی عێراق و تورکیا بە چ چەشنێک دەبێت؟

ئاک پارتی (AKP) لە هەڵبژاردنی نوێدا سەرکەوت و دەوڵەتی نوێی لە تورکیا دامەزراند. حکوومەتی عێراق پێویستی بە هاوڕێیەتی و پەیوەندی دوولایەنە لەگەڵ تورکیایە. بە دڵنیاییەوە هاوکاریی عێراق و تورکیا بە نیسبەتی جاران پەرە دەستێنێت و وەک دەزانن وەزیری دەرەوەی تورکیا لەم دواییانە دوای سەردانی هەولێر و کۆبوونەوەی لەگەڵ بەرپرسانی هەرێم، جەختی لە گەشە و پەرەدان بە پەیوەندییەکان کردەوە.

ئایا یەکێک لە ئامانجەکانی ئەمریکا لە عێراق پەیجووریی دابەشبوونی عێراقە یان دابەشبوونی عێراق ستراتژێی باڵای ئەمریکا لە عێراقە؟ ئەمریکا بە دابەشکردنی عێراق چ ئامانجێک دەپێکێت؟

ئەمە بابەتێکی نوێی نییە و بەر لە ڕووخانی ڕەژیمی سەدام حسێنیش ئەو بابەتە خرایەڕوو کە عێراق بە سەر سێ ناوچەی کورد، سوننە و شیعە دابەش بکرێت. ئەو کات گەڵاڵەدانی ئەو باسە زیاتر وەک پرسێکی ئەمنی و سەربازی چاو لێ‌دەکرا و پێدەچێت بە پێچەوانە ئەمریکا لە بارودۆخی ئێستادا خوازیاری دابەشبوونی عێراق نەبێت. بەڵکوو ئەوە هەرێمی کوردستان کە بە هۆی سەربەخۆبوون و بەهرە وەرگرتن لە هێزی پێشمەرگە وەک هێزی سەربەخۆی خۆی لە گۆڕەپانی شەڕدا و تەنانەت لە ناوچە ژێڕ کۆنتڕۆڵەکانی داعشیشدا، سەلماندوویەتی کە دەتوانێ هەرێمێکی ئازاد و سەربەخۆ بێت. بەڕاستی لە ئەمڕۆدا عێراقی نوێی چ لە باری جوگرافی و چ لە باری سیاسییەوە عێراقێکی لە بەر یەک‌هەڵوەشاوەیە. هیچ هاوڕێزییەکی جوگرافی و سیاسی لە ئارادا نییە و هەر بەو هۆیەش هەر کەسە و تاقمێک بە دوای بەرژەوەندیی خۆیانەوەن. ئەمە بۆچوونی منە، کەواتە باشترین رێگەچارەیەک کە ئەمریکاییەکان و بە تایبەت "جۆ بایدن" لە ئێستا بیری لێ‌دەکەنەوە هەمدیسان پەنابردنە بەر پلانی دابەشکردنی عێراق بە سەر سێ هەرێم و ناوچەیە. گەر ئەو شتە مومکین بێت پێگەی هەرێمی کوردستان و دەسەڵاتی ئەو هەرێمە بەرزتر دەبێتەوە، هەر چەند ڕوودانی ئەو شتە بە بڕوای من نامومکینە، چونکه بە گشتیی جیا لە کوردەکان هیچ پێکهاتەیەکی دیکە لە ئاستی عێراق و ناوچەدا حەز بە دابەشبوونی عێراق ناکەن.

خاڵی بەرچاوی دیکە بە نیسبەتی ئەم بابەتە ئەوەیە کە بە دوای خەملانی پرسی دابەشبوونی عێراق، وڵاتانی ناوچە و لە سەرووی هەموویانەوە وڵاتانی عەرەبی لە دژی ئەو شتەی پێی دەڵین هەیڤی شیعە لە ناوچەدا دەوەستن و بە ڕای ئەوانباشترین رێگا بۆ رێگری لە وەدی هاتنی ئەو هەیڤە، پاراستنی یەکگرتوویی عێراقە.

یەکێک لە پرێنسیپە ڕاگەیێندراوەکانی سیاسەتی دەرەوەیی عێراق، هاوسەنگییه ‌لە پەیوەندییە دەرەوەییەکان لە ئاستی ناوچەدا. بەبڕوای ئێوە بەغدا چۆن دەتوانێت لەگەڵ وڵاتانێک کە پشتیوانی لە تیرۆریستەکان دەکەن و لەوان عەرەبستان، لە لایەکەوە و وڵاتانێکی وەک ئێران کە پشتیوانیی ئەو وڵاتەدەکەن، هاوسەنگی دروست بکات؟

جێبەجێ کردنی هاوسەنگی لە سیاسیەتی دەرەوەیی عێراق لە بارودۆخی ئێستادا دژوارە. لە عێراق لایەنگەلی جۆراوجۆر لەگەڵ وڵاتە جۆراوجۆرەکانی ناوچە لە پەیوەندیدان و لەو دەلاقەوە دەڕوانن. بە داخەوە هەندێک لە سیاسەتوانانی ئامادەی ناو حکوومەتی عێراق زۆرتر لەوەی کە لە پێناو بەرژەوەندیی نیشتمانیدا هەوڵبدەن، لە پێناو بەرژەوەندیی تاکە کەسی و پارتییەکەیان هەوڵ دەدەن و گەر وانەبایە زۆربەی کێشەکانی ئێستای عێراق سەری هەڵنەدەدا و بێرە نەدەگەیشتین. کەواتە لە بارودۆخی ئێستادا سازدانی هاوسەنگی لە پەیوەندیی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەدا دژوارە.

هەندێک ڕەخنە دەگرن لە دامەزرانی گاردی نیشتمانی عێراق و لایان وایە کە دامەزرانی ئەو گاردە لەلایەکەوە دەبێتە هۆی دابەزینی توانستەکانی سوپا و لەلایەکی دیکەوە دەبێتەهۆی دابەشبوونی عێراق، ئێوە چۆن لەمبابەتە دەڕوانن؟

دامەزرانی گاردی نیشتمانی دوو لایەنەیە و وەک تیخێک دەچێت کە گەر هوشیار نەبین لە هەر دوو بەرەوە دەست دەبڕێت. هەر بۆیە گەر ئاستی سوپای عێراق لە بەرچاو بگرین، ناچارین لە دامەزراندنی گاردی نیشتمانی. بەڵام خود دامەزرانی ئەو گاردە، دابەشبوونی عێراقی لێ‌دەکەوێتەوە. بۆ وێنە سوننەکان خوازیاری دامەزرانی گاردی خۆیانن، کوردەکان گاردی خۆیان لە قەوارەی پێشمەرگە هەیە و شیعەش خاوەن گاردی حەشدی شەعبییە.

شێوەی دامەزرانی گاردی نیشتمانیی عێراق جێی ناکۆکییە، دەنا وەک کردەوە ئەزموونی هەرێمی کوردستان نیشانی داوە کە گەر پێشمەرگە نەبایە، ئەو هەرێمە نەیدەتوانی بەرەنگاری داعش بێتەوە. دامەزرانی پێشمەرگە تەنیا تایبەتی ئەوڕۆ نییە، بەڵکوو بەر لە ڕووخانی ڕەژیمی سەدام ئەو هێزە دامەزراوە. کەواتە ئەمڕۆ گەر بڕوانینە ناوچە ژێڕ کۆنتڕۆڵەکانی داعش دەبینین کە ئەو ناوچانە، ناوچەکانی تایبەت بە بەشی سوننەنشینی عێراقن و ئەوە ئەهلی سوننەن کە نەیانتوانیوە پشتگری لە ناوچەکانی خۆیان بکەن و داعشییەکان لە ناوچەکانی خۆیان ڕاو بنێن. ئەهلی سوننە لایان وایە کە گەر ئەوانیش هێزی چەکداریی خۆیان هەبێت دەتوانن ڕێگری بکەن لە دزەکردنی داعش بۆ ناو ناوچە سوننەنشینەکان و کۆنتڕۆڵ کردنی ئەو ناوچانە. بەڵام من دەپرسم مەگەر زۆربەی فەرماندەکانی سوپای عێراق، چەکدار و سوننە نین؟ بە بڕوای من هەندێک بە دوای بیانووهێنانەوە بۆ پاراستنی ئاسایشی عێراقن و سەرقاڵی پاساو هێنانەوە بۆنائارامییەکانی ئێستان، کەواتە بە بڕوای من دامەزرانی گاردی نیشتمانی لە عێراق نە تەنیا نابێتە هۆی یەکگرتوویی و یەکڕیزی، بەڵکوو دەبێتە هۆی ناکۆکی و ئاژاوە لەو وڵاتەدا.

ناوەندێکی هەواڵگری بە بەشداریی ئێران، ڕووسیا، سووریا و عێراق لە بەغدا دامەزراوە. گه‌لۆ ئیمکانی پەرەدان بەهاوکارییە سەربازی، ئەمنی و زانیارییەکان لە نێوان ئەم چوار وڵاتە لە داهاتوودا هەیە و ئایا مومکینە کە بەغدا خوازیاری پەرەدان بە هێرشی ئاسمانی لە سووریاوە بۆ عێراق لەلایەن ڕووسیاوە بێت؟

من دەڵێم دەکرێت بەهرە لەبوونی ڕووسیا بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش وەربگیردرێت، بەڵام دوای ئەو چی؟ سیاسەتی واشنتۆن ئەوەیە کە ئەمریکاییەکان بە شێوەی یەکلاکەرەوە بە دوای شەڕ لە گەڵ داعش نەبن و خوازیاری شەڕێکی بەرتەسک لە گەڵ ئەو گرووپە بن. بەڵام ڕووسیا بە شێوەی یەکلاکەرەوە بە دوای بەزاندنی داعشە، کەواتە لە نێوانیاندا دژوازیی بەرژەوەندییەکان ساز دەبێت، ڕەنگە ئەمریکا و ڕووسیا لەمناوە بە خاڵێکی هاوبەش بگەنو گەر لە سەر ئەو خاڵە ڕێککەون، دەکرێت تا ڕادەیەک سەبارەت بە داهاتووی بەرژەوەندییەکانی ناوچە دانوستان بکەین. بە بڕوای من یەکێک لە بەرژەوەندییەکانی ڕووسیا گەڕانەوەی بۆ سەر شانۆی دەسەڵاتە، چونکا پێشتر ئەمریکا دەسەڵاتی مەزن و زلهێزی گەورەی ناوچە بوو.

ڕۆژی پێنجشەممە ٢٦ـی ١١ـی ٢٠١٥ لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە دکتۆر خالد عوبەیدی وەزیری بەرگریی عێراق و فەریق ڕوکن ئەنوەر حەمەدەمین فەرماندەی هێزی ئاسمانی عێراق كرد.

لە دیدارەكەدا کە بەڕێزان کەریم شنگالی وەزیری ناوخۆ و وەزیری پێشمەرگە بە وەکات و دکتۆر فوئاد حوسێن سەرۆکی دیوانی سەرۆکایەتیی هەرێمی کوردستان ئامادەی بوون، وەزیری بەرگریی عێراق، پیرۆزبایی سەرکەوتنەکانی پێشمەرگە و ئازادکردنی شنگالی لە سەرۆک بارزانی و گەلی کوردستان کرد و ڕایگەیاند: بۆ ئەوە هاتووم پیرۆزبایی ئەو سەرکەوتنە مەزنەتان لێ بکەم کە بە سەرکردایەتیی جەنابتان وەدەست هات و کاریگەرییەکی زۆر گەورەی لەسەر پرۆسەی ئازادکردنی مووسڵ دەبێت و بە ئازادکردنی شنگال ئابڵووقەی سەر تیرۆریستان تەسکتر بۆتەوە و ورەی هاووڵاتیانی عێراقیشی بەرز کردەوە. وەزیری بەرگریی عێراق سەرەخۆشیی ئاراستەی کەسوکاری شەهیدان کرد و هیوای چاکبوونەوەشی بۆ بریندارەکان خواست.

هەر لە دیدارەکەدا وەزیری بەرگریی سەرۆك بارزانیی لە دوایین پێشهاتە ئەمنییەكان و بارودۆخی مەیدانیی بەرەكانی ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستانی داعش لە پارێزگاكانی عێراق ئاگادار كردەوە. هەروەها بارودۆخی پارێزگای ڕومادی و موسڵ و ئاییندەی موسڵ خرایە بەر باس و جەختیش لە بەرەنگاربوونەوە و لەناوبردنی تیرۆریستان و ئازادكردنی ناوچەكان كرایەوە.

لە بەشێكی دیكەی ئەم دیدارەدا هەماهەنگی و كاری هاوبەشی بەغدا و هەرێمی كوردستان لە بواری سەربازی و ئاساییش بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان تاوتوێ كرا.