رۆژى 24/02/2014 فەلاح مستەفا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەتى هەرێم سیمینارێکى پێشکەش کرد کە ژمارەیەک لە دیپلۆماتکارو بەرپرسانى حکومەت و توێژەران و ئەکادیمیکارانى لە دامەزراوەکانى هزرو را لە ماڵى عەرەبى لە مەدرید ئامادەى بوون. لەم سیمینارەدا کە لە ژێر ناونیشانى (دیمەنى سیاسى نوێى عێراق: پێشبینیەکانى حکومەتى هەرێمى کوردستان) بەڕێوەچوو، دابان شەدەڵە نوێنەرى حکومەتى هەرێم لە ئیسپانیا یاوەرى بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە بوو.
لە سەرەتادا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە تیشکى خستەسەر گۆڕانکاریەکان لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و کێشەکانى سەروەرى و ناسنامە و باسى لەوە کرد کە دەتوانرێت چى بکرێت بۆ سەرخستنى پرۆسەى گواستنەوەى دیموکراسى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاستدا. لەم رووەشەوە تیشکى خستەسەر ئەزموونى هەرێمى کوردستان کە لە راپەڕینى بەهارى 1991 دەستى پێکرد.
فەلاح مستەفا ئەزموونى نوێى دیموکراسى لە هەرێمى کوردستان بۆ ئامادەبووان شیکردەوە کە لە راپەڕینى گەلى کوردستان دژى رژێمى بەعس لە بەهارى 1991دەستى پێکرد و هەروەها باسى لە بەردەوامى و پەرەپێدانى ئەو پرۆسەیە دواى روخانى رژێم لە ساڵى 2003 کرد. هاوکات باسى لە یەکەمین هەڵبژاردنى پەرلەمانى ئازاد لە هەرێم لە ساڵى 1992 کرد.
لە بەشێکى دیکەى سیمینارەکە بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە باسى لە کاریگەریەکانى شۆڕشەکانى وڵاتانى عەرەبى لەسەر رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و بە تایبەتى کاریگەریەکانى لەسەر هەرێمى کوردستان کرد، لە ناویشیاندا باسى لە لەخۆگرتنى ئاوارەکانى ئاوارەکانى سوریا و هەروەها دابینکردنى شوێنی مانەوە بۆ ئەو عێراقیانەى کە بەهۆى توندوتیژیەکان لە بەشەکانى دیکەى عێراق روویان لە هەرێم کردووە کرد.
لەبارەى قەیرانى مرۆیی لە سووریا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە گووتى چارەسەرى سەربازى بۆ ئەو توندوتیژیانە لە سوریا نیە و ووتیشى کە حکومەتى هەرێم هیوادارە کە کۆمەڵگاى نێودەوڵەتى هەوڵى زیاتر بدات بۆ چارەسەر کردنى قەیرانى سوریا. سەبارەت بە کوردەکان لە سوریا، جەختى لە یەکگرتووى کوردەکان لەو وڵاتەدا کردەوە و گووتى کە بەم شێوە دەتوانن دەستبەرى ماف و داواکاریەکانیان بکەن.
هەر لە سیمنارەکەدا فەلاح مستەفا باسى لە لایەنە کەلتورى و کۆمەڵایەتیەکانى هەرێمى کوردستان و هەروەها باسى لە پێشکەوتنە سیاسى و ئابووریەکانى هەرێم کرد. بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە گووتى لە ئێستا بە بڕى 37 سى و حەوت بلیۆن دۆلارى ئەمەریکى پرۆژەى وەبەرهێنان لە هەرێم ئەنجام دراوە و زیاتر لە 2600 دوو هەزار و شەش سەد کۆمپانیاى بیانى لە هەرێم کار دەکەن.
دەربارەى پەیوەندیەکانى حکومەتى هەرێم لەگەڵ وڵاتانى دراوسێى، بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوە باسى لە بەروپێشچوونى پەیوەندیەکان لەگەڵ حکومەتى تورکیا کرد. هەروەها باسى لە چارەسەر کردنى پرسى ئێستاى نەوت لە نێوان هەرێم و بەغدا و تورکیا کرد.
هاوکات لەبارەى پەیوەندیەکانى حکومەتى هەرێم لەگەڵ بەغدا گووتى کە هەڵبژاردنى پەرلەمانى داهاتووى عێراق لە 30/4/2014 خاڵى وەرچەرخان و گرینگیشە بۆ حکومەتى هەرێم. گووتیشى کە کێشەکانى نێوان هەولێر و بەغدا چەند لایەنێک لەخۆ دەگرێت کە لە پێناوى بەرژەوەندى هەموو عێراقیەکاندا پێویستیان بە چارەسەر هەیە.
بە مەبەستی تیشك خستنەسەر پەپوەندیە دووقۆڵیەكانی نێوان هەنگاریا و هەرێمی كوردستان و باسكردنی ئەنجامی سەردانی شاندی وڵاتی ناوبراو بۆ هەرێم و دیدارەكانیان لەگەڵ بەرپرسان، ئەمڕۆ فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت پێشوازی لە تیبۆر ساتماری باڵیۆزی هەنگاریا لە عیراق و شاندی یاوەری كرد .
لە دیدارێكدا كە كاروان جەمال جێگری بەرپرسی فەرمانگە و دیندار زێباری جێگری بەرپرسی فەرمانگە بۆ كاروباری رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان ئامادەی بوون، باڵیۆز ساتماری ئەنجامی دیدار و دانیشتنەكانی لەگەڵ سەرۆكی حكومەتی هەرێم و وەزیرانی سامانە سروشتیەكان و خوێندنی باڵا خستەڕوو و بە ئیجابی و بەرهەمداری لە قەڵەمدا ، بەتایبەتی دوای ئیمزاكردنی یاداشتێك لەگەڵ وەزارەتی خوێندنی باڵا لەبارەی ناردنی قوتابیانی كورد بۆ خوێندن لە هەنگاریا كە بە پێی یاداشتنامەكە ساڵانە 30 قوتابی دەنێردرێن .
باڵیۆزی هەنگاریا دووپاتیكردەوە وڵاتەكەی هیواخوازە لە چەندین بواری دیكەی وەكو ئابووری و شوێنەوارناسی و گەشتیاری هاوكاری هەرێم بكات و پەیوەندیەكانی خۆی لەگەڵ هەرێم لەم بوارانەدا فراوانتر بكات .
بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی دەستخۆشی لە باڵیۆزی هەنگاریا كرد و هیوای خواست وڵاتەكەی سوود لە دەرفەتی وەبەرهێنان لە هەرێم وەربگرێت بەتایبەتی لەو سێكتەرانەی كە هەرێم وەكو ئەولەویەت سەیریان دەكات و دووپاتیكردەوە حكومەت هەمیشە هاوكاریان دەبێت .
هەر لەم دیدارەدا تیشك خرایە سەر پرسی ئاوارەكانی سوریا لە هەرێمی كوردستان و پێویستی گەیاندنی یارمەتی مرۆیی بۆیان هەروەها پرسی پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەت و هەڵبژاردنی چاوەڕوانكراوی ئەنجوومەنی نوێنەران و ئەنجوومەنی پارێزگاكانی هەرێم كە لە نیسانی ئەمساڵدا بەڕێوە دەچێت باسیان لێوە كرا .
هاوكات تیشك خرایە سەر پرسی كردنەوەی نوێنەرایەتی هەنگاریا لە هەرێمی كوردستان كە ئێستا لە دوایین هەنگاویدایە .
پێنج شەممە, 13 شوبات 2014
وتاری نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران لە ناوەندی نێودەوڵەتیی خوێندنەوەکانی ئاشتی
عێراق لە مانگی ڕابردوودا ڕووبەڕووی وەرچەرخان و گۆڕانکارییەکانی جۆراوجۆر بۆتەوە. وتاری خوارەوە لە لایەن نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران سەبارەت بە ڕوانگەکانی ئێستا و هەڵوێستی هەرێمی کوردستان بە ڕووداوە ناوخۆیی و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکانی عێراق نووسراوە:
وشە کلیلییەکان: ڕوانینی هەرێمی کوردستانی عێراق بە ڕووداوە ناوخۆییەکان عێراق، ڕوانگەی هەرێمی کوردستانی عێراق بە ڕووداوە ناوخۆییەکان عێراق، پەیوەندیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دەوڵەتی عێراق، پەیوەندیی نێودەوڵەتییەکانی عێراق، ڕوانینی هەرێمی کوردستانی عێراق بە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکانی عێراق.
نەفتنا ـ بەسیم لالە: هەفتەی ڕابردوو وەزیری نەوتی عێراق لە لووتکەی ئۆپێک ڕایگەیاند کە هەناردەکردنی نەوتی ئەم وڵاتە لە ساڵی داهاتووی زایینی دەگاتە 3 میلیۆن و 200 هەزار بەرمیل لە ڕۆژدا و بەشی کوردستان لەم ڕێژەیە 400 هەزار بەرمیلە. لە لایەکی دیکەوە نوێنەری پەڕڵەمان و ئەندامی کۆمیسیۆنی وزەی عێراق ڕایگەیاندووە بەرهەمی ئەم وڵاتە لە ساڵی داهاتوو دەگاتە زیاتر لە 4 میلیۆن بەرمیل. ئەوە لە حاڵێکدایە کە هێشتا گرفتەکانی هەرێم لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندی لەسەر فرۆشی نەوت درێژەی هەیە و هەرێم ئامادەی قەبووڵکردنی بەشی سەتا 5/16 نییە و بەردەوام هەوڵدەدات گرێبەستی نەوتی لە دەرەوەی فۆڕمی پێناسەکراوی بەغداد ببەستێت و تەواوی گرێبەستەکانی بە پێی هاوبەشی لە بەرهەمهێنان لەگەڵ کۆمپانیا نەوتییەکان دەبەستێت و بە گشتیی، کوردستان هیچ جۆرە هەواهەنگی لە بەرهەمهێنان و دەرهێنانی نەوت و غاز لەگەڵ دەوڵەتی ناوەندییدا نییە ... .
لەم چوارچێوەیەدا، نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە ئێران لە وتووێژ لەگەڵ پەیامنێری نەفتنا سەبارەت بە هەناردەکردنی نەوتی عێراق لە ساڵی داهاتووی زایینی جەغت لەسەر وتەکانی النەعیمی وەزیری نەوتی عێراق دەکات و سەبارەت بە تواناکانی هەناردەکردنی نەوتی ئەم هەرێمە گوتی: بە لەبەرچاوگرتنی خەزێنە گەورە نەوتیی و غازییەکان کە لە هەرێمی کوردستان بوونی هەیە، هەناردەکردنی ڕۆژانە 400 هەزار بەرمیل کارێکی سرووشتییە و هەرێم ئەو تواناییەی هەیە کە ساڵی داهاتووی زایینی ئەم ڕێژەیە هەناردە بکات.
ئەو لە درێژەدا ئاماژەی بە تێستی سەرکەوتووانەی هێڵی بۆڕی نەوتی جەیحووندا و گوتی: لە ئێستادا ئەم هێڵە بۆڕە نەوتییە بە تەنیایی توانایی هەناردەکردنی 400 هەزار بەرمیل لە ڕۆژێکدا هەیە و دەتوانێت نەوتی هەرێمی کوردستان ڕاستەوخۆ بە بەندەری جەیحوونی تورکیا بگوازێتەوە.
نوێنەری هەرێمی کوردستان لە تاران گوتیشی: لە ساڵی 2015 ئەم ڕێژەیە دەگاتە یەک میلیۆن بەرمیل. تا پێش دامەزراندنی ئەم هێڵە بۆڕە نەوتییە، هەرێمی کوردستان ڕۆژانە 40 هەزار بەرمیل نەوتی لە ڕێگای تەنکییەکانەوە هەناردە دەکرد.
دەباغ لە درێژەدا ئاماژەی بە ئیرادەی دەوڵەتی هەرێم کرد لە درێژەپێدان بە وەبەرهێنانی سەرمایە لە بەشی نەوت و وزرەدا و گوتی: هەرێم بەنیازە سەرمایەی نوێی لە بواری کارەباشدا دابنێت و دەوڵەتی هەرێمی کوردستان دەیهەوێت کە داهاتی فرۆشی نەوت بکاتە سەرمایە لە پلانەکانی نەوت و بنەڕەتیدا و لەم لایەنەشەوە هەوڵدەدات کە گرفتەکانی خەڵکی هەرێم چارەسەربکات.
ئەو لە درێژەدا سەبارەت بە وتەکانی ئەم دوایانەی قاسم محەمەد نوێنەری پەڕڵەمانی عێراق سەبارەت بە زیادکردنی بەرهەمهێنانی نەوتی عێراق لە ساڵی داهاتوو بۆ زیاتر لە 4 میلیۆن بەرمیل گوتی: ئەو داوایە ڕاست نییە و بە کەمێک دروست بینین بۆمان دەرکەوێت کە ئەم وتەیە ڕاست نییە و دەوڵەتی عێراق ناتوانێت بە درێژایی ساڵێک بەم ڕێژەیە بگات چونکە ئەو ڕێژەیە کە هەرێمی کوردستان لە پڕۆژە نەوتییەکاندا سەرمایەی بۆ دانا دەوڵەت نەیتوانی سەرمایەی بۆ وەگەڕبخات و هۆیەکەی دیکەش ئەوەیە گرینگترین گرفتی عێراق لە ئێستادا دابینکردنی کارەبایە و سەرەکیترین ئەرکی دەوڵەت ئەوەیە کە بە پلەی یەکەم سەبارەت بە چارەسەرکردنی ئەم گرفتە هەنگاوهەڵێنێت و پاشان بە فیکری هەناردەکردنی نەوتی خۆیدا بێت. لە ئێستادا خەڵکی عێراق بە درێژایی شەو و ڕۆژ 12 کاتژمێر کارەبایان هەیە و بۆ دابینکردنی کاتژمێرەکانی دیکە لە ماتۆڕەکانی گازائیلی و نەوتی کەڵک وەردەگرن.
نازم دەباغ هەروەها سەبارەت بە تانەی دانا گاز لە هەرێمی کوردستان بۆ وەرگرتنەوەی قەرزی 400 میلیۆنی خۆی گوتی: بەرپرسانی کوردستان لە ڕێگای ئاژانسەکانی هەواڵەوە ئاگاداری ئەو داوایە بوون و هیوادارن هەر وەکوو ساڵانی ڕابردوو کە ئەم کۆمپانیایە شکایەتی کردبوو لە دەرەوەی دادگا بە دانووستان و ئاشتی پێکبگەن.
هەرێمی کوردستانی عێراق لە دە ساڵەی ئەزموونی خودموختاریدا، ئێستا لە سەردەمێکی هەستیار و گرینگ لە پەیوەندییەکانی خۆیدایە. لە لایەکەوە، گۆڕانکارییەک کە لە ڕەوتی بەرپرسانی تورکیادا لە پەیوەندی لەگەڵ ناوچەکە بەدیهاتووە، بە شێوەیەک بە لەبەرچاوگرتنی ساردی پەیوەندییەکان لە ساڵە سەرەتاییەکانی خودموختاریدا،
لەمیانەی سەردانی فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت بەیاوەری خەمان زرار نوێنەری حكومەتی هەریم لەفەرەنسا سەردانی وەزارەتی دەرەوەی فەڕەنسا كرد و لەكەل خاتوو ئانكلیرا راویژكاری وەزیر بو كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و كلیمۆنس موتیل بەرپرسی دیسكی عیراق كوبوونەوە.