بە ئامادەبوونی نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران، یادی 22 هەزار شەهیدی کوردی فەیلی لە تاران بەرز ڕاگیرا.
بە ئامادەبوونی "نازم دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران، دکتۆر "جگەرخوێن" جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران، "محەمەد مەجید الشێخ" باڵیۆزی وڵاتی عێراق لە شاری تاران، "هیوا مەرگەیی" و دکتۆر "ڕەمەزان" ئەندامی نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە تاران، چەندین کەسایەتیی سیاسی، کەلتووری و ئەدەبی عێراق و ئێران، چەندین ئەندامی کۆڕی کوردانی دانیشتووی تاران، هەندێک لە کارمەندانی نووسینگەی نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران و ژمارەیەکی بەرچاو لە کوردانی فەیلی دانیشتووی تاران و شارە جۆراوجۆرەکانی ئێران، ڕێوڕەسمی یازدەیەمین ساڵیادی 22 هەزار شەهیدی کوردی فەیلی کاتژمێر 10ی پێش نیوەڕۆی ڕۆژی هەینی 23ی ئایار / مایۆی 2014 لە مزگەوتی ئال ئاقا مەحموود لە شاری تاران بەرز ڕاگیرا.
لە سەرەتای ئەم ڕێوڕەسمەدا "محەمەد مەجید الشێخ" باڵیۆزی وڵاتی عێراق لە شاری تاران وتارێکی کورتی پێشکەش کرد و پاشان دکتۆرە "بەتوول موشکین فام" مامۆستای گرووپی زمان و ئەدەبیاتی عەڕەبی زانکۆی الزهرای تاران وتارێکی سەبارەت بە ڕۆڵی کەسایەتیی کوردە فەیلییەکان پێشکەش کرد و لە درێژەدا "مووسا بیدەج" شاعیری ناوداری قوروەیی بە زاراوەی فەیلی شیعرێکی پێشکەش کرد.
لە درێژەی یادی 22 هەزار شەهیدی کوردی فەیلی، دکتۆر "جگەرخوێن" جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە تاران وتارێکی پێشکەش کرد و لە سەرەتادا گوتی: ئێمە ئەمڕۆ لێرە کۆبووینەتەوە بۆ ڕێزگرتن لە شەهیدانی بێتاوانی کوردی فەیلی و بەرز و زیندوو ڕاگرتنی یاد و بیرەوەری ئەم سیمبولانەی خۆڕاگری، پایەداری و ئازادیی. کوردە فەیلییەکان بەشێکن لە نەتەوەی کورد لە عێراق کە شوێنی نیشتەجێبوونیان لە نیشتمانی دایکییان مەودای تێکەوتەوە، بەڵام ڕژێمی ڕەگەزپەرەستی بەعسی عێراق لە چوارچێوەی جەنایەتەکان و زوڵم و زۆرە بەربڵاوەکانی کە دەرهەق بە خەڵکی کورد لە عێراق ئەنجامیدەدا، لەوانە: وێران کردنی شار و گوندەکانی کوردستان، کارەساتی ئەنفال، بۆردوومانی شیمیایی و ... کوردە فەیلییەکانیشی خستە بەر هێرشی دڕندانەترین کردەوە نامرۆییەکانی خۆی.
گوتیشی: ڕژێمی بەعس لە ساڵی 1970 دەستی کرد بە کۆڕەوی زۆرەملی کوردە فەیلییەکان و بەم شێوەیە دەیان هەزار کەس لەوانی گرت و دەستی کرد بە داگیرکردنی ماڵ و سامانیان و ئەوانی بەرەو ئێران دەرکرد و تەنیا و تەنیا بە بیانووی ئەوەی کە کوردن و بنچینەیان ئێرانییە و ڕەسەنایەتییان عێراقی نییە و بۆ ئاسایشی نەتەوەی عەڕەب و عێراق مەترسییان هەیە.
دکتۆر "جگەرخوێن" لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: لە چوارچێوەی پڕۆسەی سەرکوتکردن و پاکتاوی ڕەگەزی ڕژێمی بەعس لە دژی کوردە فەیلییەکان، زیاتر لە 20 هەزار کەس لە گەنجانی فەیلی گیران و پێی و شوێنیان نەما و تا ئێستاش هیچ هەواڵێک لە چارەنووسیان نییە و دیار نییە کە بە چ شێوەیەک لە ناو چوون. دەگوترێت کە زۆربەی ئەم گەنجانە لە تاقیگەکانی بەرهەمهێنانی چەکە کیمیاییەکان و بیۆلۆجیکی سەدام وەکوو نموونەی تاقیگە لە توێژینەوەکان کەڵکیان لێوەرگیراوە و پاشان لە گۆڕە بە کۆمەڵەکاندا شاردراونەتەوە.
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە تاران ئەویشی خستەڕوو: ڕژێمی سەرکوتکەری سەدام، هەموو توانایەکی خۆی خستەگڕ تاکوو شوناسی عێراقی و هەروەها کوردبوونی کوردە فەیلییەکان بسڕێتەوە، چونکە ئەوان هەم کوردبوون، هەم شیعەبوون و هەمیش بنچینەیان ئێرانی بوو، و هەمووی ئەمانە بە بڕوای کۆنەپەرەستانەی ئەوان، مەترسی جیدی دژی حیزبی بەعس بوون. مێژووی بزووتنەوەکانی ڕزگاریخوازی نەتەوەی کورد نیشانیدا کە کوردە فەیلییەکان، لە قۆناغە جۆراوجۆرەکانی خەباتی ڕزگاریخوازانەدا لە عێراق و بە تایبەت خەباتەکانی نەتەوەی کورد لە بەرانبەر ڕژێمی دیکتاتۆڕ لە هەموو ئاستەکاندا لەوانە: رێبەرایەتیی خەباتە ڕزگاریخوازەکاندا بەشداری کاریگەریان کردووە و لە ڕێگای ئازادیی و بۆ بەدەستهێنانی ئامانجەکانی دادپەروەرانەیان هەزاران شەهیدیان پێشکەشی نیشتمانەکەیان کردووە.
گوتیشی: ئەو تاوانانەی کە دەرهەق کوردە فەیلییەکان ئەنجامدراوە هاودەقی زۆربەی یاساکان و ڕێککەوتەنامەکانی نێودەوڵەتیی و مافە نێودەوڵەتییەکانە کە لە چوارچێوەی تاوانەکانی دژی مرۆڤایەتیی و کوشتنی بە کۆمەڵدایە. چونکە لە هەمووی شێوازی هەڵسووکەوت لەگەڵیاندا، لەوانە: گرتن، شاردنەوەی بە زۆرەملی، کوشتنی بەربڵاو، کۆچڕەوی بە زۆرەملی و داگیرکردنی ماڵ و سامانیان وەکوو کەمینەیەکی نیژادی و ئایینی دیار، وێنەیەکی ئاشکرایە لە کوشتنی بە کۆمەڵ و جەنایەت دژی مرۆڤایەتیی.
دکتۆر "جگەرخوێن" ئاشکراشیکرد: ئێستا دوای دە ساڵ بەسەر ڕووخانی ڕژێمی زاڵمی بەعسدا، دادگای باڵای تاوانەکانی عێراق، کردەوەی دژی مرۆڤایەتیی و دڕندانەی دەوڵەتی بەعسی لە بەرانبەر کوردە فەیلییەکاندا بە ڕەسمی بە ژینۆساید ناساندووە. بەڵام ئەوە بە تەنیایی بەس نییە، دەوڵەتی عێراق دەبێت بەرنامەی چڕوپڕی هەبێت بۆ قەرەبووکردنەوەی ماددی و مەعنەوەیی داسەپاو بەسەر ئەم بەشە زوڵملێکراوەی نەتەوەی کورددا، ماڵ و سامانیان بۆ بگەڕێنێتەوە و یارمەتی بدات کە چارەنووسی ئەوانەی کە شاردراونەتەوە ڕوونبێتەوە و هەروەها بەڵگەی شووناس و ئیقامەی ئاوان لە وڵاتی عێراق بۆیان بگەڕێنێتەوە و زیاتر لە هەموو ئەمانە بە شێوەی ڕەسمی داوای لێبوردن لە کوردە فەیلییەکان بکات.
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران لە کۆتاییدا گوتی: ئومێد دەکەین لە چوارچێوەی عێراقی نوێی فیدڕاڵ و دیموکراتدا، عێراقێک کە تێیدا هەموو پێکهاتەکان مافی بەرانبەریان هەبێت، بە جێبەجێی کردنی تەواوی یاسای بنەڕەتی وەکوو پەیمانێکی نەتەوەیی، هەموو چین و توێژ و خەڵکانی عێراق، لە شیعە و سوننە، کورد و عەڕەب بە یارمەتی یەکتری کۆمەڵگایەک دروست بکەن دوور بێت لە هەر جۆرە زوڵم و زۆر و دەستدرێژی بە مافەکان مرۆڤ، کۆمەڵگایەک کە دوای تێپەڕبوون لە ساڵە مەینەتییەکانی جەنگ و خوێن ڕشتن و قوربانیدان و ... کۆمەڵگایەک بێت ئازاد، ئاوەدان و مودێڕن کە هەموو تێیدا هەست بە هێمنی و سەربەخۆیی بکەن. و هەروەها ڕێزگرتن لە مافی مرۆڤ و مافی مرۆڤە زوڵملێکراوەکان ساڕێژێک بێت بۆ برینە بێ کۆتاکانی نەتەوەیەکی ڕەنجەڕۆ بەڵام گەورە. نەتەوەیەک کە نیشانیدا هەموو ئەو زوڵم و زۆرانە لە ناو دەچێت بەڵام بۆخۆی هەروا خۆڕاگر و سەربڵند دەمێنێتەوە.
لە بەشێکی دیکەی ئەم بیرئانینەدا شاعیری کورد "محەمەد حەیدەری" بە زاراوەی فەیلی شیعرێکی خوێندەوە و لە درێژەدا ئەندازیار "محەمەدڕەزا موروارید" پارێزگای کوردی ئیلام سەبارەت بە ڕەوشی ڕابردوو و ئێستای کوردانی فەیلی هاتە ئاخاوتن.
لە درێژەی ڕێوڕەسمەکەدا "ماجد غەماز" نوێنەری ئەنجوومەنی ئەعلای ئیسلامی عێراق وتارێکی پێشکەش کرد و لە کۆتاییدا سەید "ئەحمەد مووسەوی" کوردی فەیلی دانیشتووی وڵاتی دانیمارک وتارێکی زانستی لە سەر کۆمەڵکوژی کوردانی فەیلی خوێندەوە.
ڕێوڕەسمی یازدەیەمین ساڵیادی 22 هەزار شەهیدی کوردی فەیلی بە هەوڵی کوردانی فەیلی دانیشتووی تاران، کوردانی فەیلی ناوچەی مەسعوودیە، کوردانی فەیلیعەلیشیروانەکانی شاری شووش، کوردانی فەیلی شاری قەرچەک و کوردانی فەیلی شارەکانی بیسیم و نەجەف ئاوا و بە پێشکەشکاری "عەدنان جەوادی" بەڕێوەچوو.
"نازم دەباغ" نوێنەرى هەرێمى کوردستان لە تاران، لەگەڵ "سرگی مرکلۆف" سەرۆکى بەشی بازرگانى فیدراسیۆنى روسیا لە ئێران و "ولادیسلاڤ پرپکین" ڕاوێژکارى نوێنەرایەتیی بازرگانى فیدراسیۆنى روسیا لە تاران کۆبۆوە.
نێچیرڤان بارزانى سه‌ردانى له‌نده‌ن ده‌كات
لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ ماڵپەری فەرمیی حكوومەتی هەرێمی كوردستان، سامى ئه‌رگۆشى سكرتێرى ڕۆژنامه‌وانیى نێچرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هەرێمی كوردستان ڕایگەیاند:
كۆبوونەوەی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ژمارەیەك لە سەركردەكانی حزبە كوردستانیەكان لەبارەی ڕەوش و پێشهاتەكانی عێراق
ئەمڕۆ، شەممە، 17/5/2014، لە سەلاحەدین، سەركردەكانی حزبە كوردستانییەكان بەسەرۆكایەتیی بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كۆبوونەوە. كۆبوونەوەكە تایبەت بوو بە گفتوگۆكردن لەبارەی ڕەوشی ئێستای هەرێم و عێراق، هەڵسەنگاندنی هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی عێراق و ئیستیحقاقەكانی سەبارەت بەپێكهێنانی حكوومەتێكی شەراكەتی نیشتیمانی، هەروەها بۆ كۆتاییهێنان بەپێكهێنانی حكوومەتی هەرێم و ڕاگەیاندنی.
لە كۆبوونەوەكەدا، تەئكید لەسەر ئەو بنەمایانە كرایەوە:-
1- یەكهەڵوێستیی و یەكگوتاریی كوردستانی بەرانبەر ئیستیحقاقەكانی و هەروەها پێشهاتەكانی عێراق و و ڕۆڵێكی گەوەرتر بۆ كورد و سەركردایەتییەکە.
2- كاراكردنی دانوستان لەگەڵ قەوارە عێراقییەكان بەهەموو باڵ و تەوژمەكانییەوە، لە پێناو گەیشتن بەڕێككەوتنێكی مێژوویی كە ببێتە هۆكاری چاكبوونەوەی ڕەوشی عێراق و چارەسەركردنی ئەو كێشە و تەنگژە و كەلێنانەی لە ئەنجامی سیاسەتی هەڵەی پەراوێزخستنەوە هاتوونەتە کایەوە.
3- پاراستنی یەكگرتوویی ماڵی كورد بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ داواكارییە دەستوورییەكان كە هێشتا بەهەڵواسراوی ماونەتەوە، لە چوارچێوەی سیستمێكی دیموكراتی فیدراڵیدا لە عێراق، هەروەها نەهێشتنی هەموو ئەو لەمپەرانەی لەگەڵ سیستمی دیموكراتی و شەراكەتی نیشتیمانیدا کۆک نین و لەگەڵ دەستووردا ناگونجێن و پێشێلی ئەو بەهایانە دەكەن كە بنەمای دامەزراندنی عێراقی نوێ بوون.
4- كۆبوونەوەكە، داوای لە كۆمیسیۆنی باڵای سەربەخۆی هەڵبژاردنەكان كرد هەرچی زووترە ئەنجامەكانی هەڵبژاردن ڕابگەیەنێت و شەفافیەت و پاكژی بپارێزێت.
5- دانانی میكانیزم و بەرنامەیەكی ڕوون كە تیمی دانوستانكار لەسەری بڕوات لە كاتی گفتوگۆ و داڕشتنی بنەماكانی حكوومەتی عێراقیدا.
پارتی دیموكراتی كوردستان
یەكێتیی نیشتیمانیی كوردستان
بزووتنەوەی گۆڕان
یەكگرتووی ئیسلامیی كوردستان
كۆمەڵی ئیسلامیی كوردستان
حزبی شیوعیی كوردستان – عێراق
حزبی سوسیالیستی دیموكراتی كوردستان
حزبی زەحمەتكێشانی كوردستان
شەممە, 17 ئایار 2014
بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم و وەزیری دەرەوەی میسر كۆبوونەوە
لە پەراوێزی كۆڕبەندی ئاسایشی جیهان 2014 كە بۆ ئەنجامدانی گفتوگۆ دەربارەی ستراتیژی سیاسەتی دەرەوەو ئابووری و ئاسایشی جیهان لە سلۆڤاكیا بەڕێوەدەچێت بە بەشداری وەزیرانی دەرەوەو سیاسەتمەدارو دیپلۆماتكارو دامەزراوە هزری و ئەكادیمیەكان لە 60 ووڵاتی جیهان، فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم و نەبیل فەهمی وەزیری دەرەوەی میسر كۆبوونەوە.
لە دیدارەكەدا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەتی هەرێم و وەزیری دەرەوەی كۆماری میسری عەرەبی جەختیان لە پەرەپێدانی پەیوەندیە دووقۆڵیەكانی نێوان هەرێم و میسر كردەوەو هەروەها باسایان لە كارو چالاكیەكانی كونسوڵگەری گشتی ئەو ووڵاتە لە هەرێم كرد.
لە بەشێكی دیكەی كۆبوونەوەكەدا گفتوگۆكرا دەربارەی دوایین پەرەسەندنە ئەمنی و سیاسەیەكان لە هەرێم و عێراق و لە تەواوی ناوچەكە. هاوكات باس لە دواین هەڵبژاردنەكان لە هەرێمی كوردستان و لە عێراق و ئایندەی پرۆسەی سیاسی لە عێراقی فیدڕاڵ كراو هەروەها جەخت لەسەر پابەندبوون بە بنەما دیموكراسیەكان كرایەوە.
سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە عادل عەبدولمەهدی دەكات
ئەمڕۆ سێشەممە 13ـی 5ـی 2014 لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە عادل عەبدولمەهدی سەركردە لە ئەنجوومەنی باڵای ئیسلامی لە عێراق دەكات.
لە دیدارێكدا بارودۆخی سیاسی و ئەمنیی عێراق خرایە بەر باس و گفتوگۆ و باسی پڕۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە 30ـی نیسانی ڕابردوو كرا و بەڕێز عادل عەبدولمەهدی وێنەیەكی گشتی لە پرۆسەی هەڵبژاردن لە باشووری عێراق بۆ سەرۆك بارزانی خستەڕوو. هەروەها باسیش لە چۆنییەتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردن و پێشبینییەكان بۆ ئەنجامی هەڵبژاردن كرا.
هەر لەم دیدارەدا ئاییندەی سیاسیی عێراق لەژێر ڕۆشنایی ئەنجامەكانی هەڵبژاردن تاوتوێ كرا.
سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە سەرۆكی لیستی نیشتیمانیی عێراق دەكات
ئەمڕۆ یەكشەممە 18ـی 5ـی 2014 لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە ئەیاد عەلاوی سەرۆكی لیستی نیشتیمانی عێراقی (القائمة الوطنية) و شاندێكی یاوەری كرد كە پێكهاتبوون لە چەند سەركردەیەكی نێو لیستی نیشتیمانیی عێراق .
لە دیدارێكدا دوا پێشهاتە سیاسی و ئەمنییەكانی عێراق تاوتوێ كرا و ھەروەھا قسە لەبارەی پڕۆسەی هەڵبژاردنی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و دەرئەنجامەكانی ئەو هەڵبژاردنە و كاریگەری لەسەر نەخشەی سیاسیی عێراق لە داهاتوو كرا.
هەر لەم دیدارەدا وێڕای باسكردنی ڕەهەندە جۆراوجۆرەكانی قەیرانی سیاسی عێراق لە ئێستا و چەند ساڵی ڕابردوو، هەردوولا لەسەر ئەوە هاوڕا بوون كە هەڵبژاردن و دەرئەنجامەكانی دەرفەتێكی زۆر باش بە گەلانی عێراق و لایەنە سیاسییەكان دەدات كە كار بۆ ڕاستكردنەوەی پڕۆسەی سیاسیی عێراق و چارەكردنی گرفتەكان بكەن.
سەرۆكی هەرێم پێشوازی لە ڕێكخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان دەكات
ئەمڕۆ پێنجشەممە 15ـی 5ـی 2014 لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە نەوشیروان مستەفا ڕێكخەری گشتیی بزووتنەوەی گۆڕان و شاندێكی یاوەری كرد كە پێكهاتبوون لە عومەری سەید عەلی و حەمە تۆفیق ڕەحیم ئەندامانی جڤاتی نیشتیمانیی بزووتنەوەی گۆڕان.
لە دیدارێكدا كە د. فواد حوسێن سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستانیش ئامادەی بوو، هەڵبژاردنەكانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق و ئەنجامەكانی و هەروەها نامەی سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراقی بۆ لایەنە سیاسییەكان خرایە بەر باس و گفتوگۆ و، قسە لەسەر ئەوە كرا كە چۆن كورد بتوانێ بە یەكدەنگی مامەڵە لەگەڵ پڕۆسەی سیاسی و حكوومەتی ئاییندەی عێراق بكات. هەر لەم دیدارەدا ئەو میكانیزمانە تاوتوێ كران كە بە هۆیانەوە تیمێكی هاوبەشی هێزە كوردستانییەكان پێكبهێندرێت بۆ ئیدارەدانی كاروباری كورد لە بەغدا و دیراسەكردنی وەرگرتنی ئەو پۆستانەی كە لە بەغدا بۆ هەرێمی كوردستان جێگەی بایەخن.
تەوەرێكی دیكەی دانیشتنی نێوان سەرۆك بارزانی و شاندی بزووتنەوەی گۆڕان پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكوومەتی هەرێم و ئەو گرفتانە بوو كە بوونەتە ڕێگر لەبەردەم پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكوومەتی هەرێم و هەردوولا جەختیان لەوە كردەوە كە پێویستە بە زووترین كات كابینەی هەشتەم دەست بەكار بێت بۆ ئەوەی بتوانێ بە باشترین شێوە ڕووبەڕووی تەحەدیاتی داهاتوو ببێتەوە.
پێوه‌ندی کۆماری ئیسلامی ئێران و کورده‌کانی عێراق پێشینه‌یه‌کی دوور و درێژی هه‌یه، به‌ڵام له ساڵی 1992ی زایینی و به دوای دامه‌زراندنی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان پێوه‌ندی دوو لایه‌ن که‌وتۆته بارودۆخێکی نوێ و به‌ستێنی پلان داڕشتن بۆ پێوه‌ندییه‌کی له‌سه‌ر بنه‌مای چوارچێوه‌یه‌کی تایبه‌ت و دیاریکراو و پاوه‌جێ له نێوان دوو لایه‌ندا پێکهاتووه.
ڕوون و ئاشکرایه که پێوه‌ندی تاران و هه‌ولێر له بواری ئابووری و فه‌رهه‌نگیدا شانبه‌شانی بواری سیاسی و ئه‌منی گه‌شه‌ی نه‌کردووه. وادیاره چه‌ند هۆکارێک له‌سه‌ر ئه‌و گه‌شه نه‌کردنه کاریگه‌ر بوون. ئه‌گه‌ر له ڕوانگه‌ی سیاسییه‌وه چاو له‌و بابه‌ته بکه‌ین، گرینگترین هۆکاری گه‌شه‌نه‌کردنی ئه‌و پێوه‌ندییه ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ گرینگی پێنه‌دانی سیاسه‌توانانی هه‌ردوولا به گه‌شه‌پێدانی پێوه‌ندییه‌کان له دیکه‌ی بواره‌کاندا. به‌تایبه‌ت وادیاره ڕوانێنی تاران له‌سه‌ر هه‌رێمی کوردستان له ژێر کاریگه‌ری ڕوانگه‌یه‌کی ئه‌منی و ڕیاڵیستیدایه. به‌رپرسانی باڵای حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان، زۆر جار سه‌ردانی ئێرانیان کردووه و له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای ئێرانی دیدار و چاوپێکه‌وتنیان ئه‌نجام داوه. به‌ڵام پێوه‌ندی و هه‌ڵسوکه‌وتی فه‌رمی ئێران زیاتر له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ناوه‌ندی عێراق ئه‌نجام ئه‌درێت. ماوه‌یه‌ک له‌مه‌وپێش جه‌نابی مه‌سعوود بارزانی، سه‌رۆکی هه‌رێمی کوردستانی عێراق له سه‌ردانی خۆی بۆ ئێران له‌گه‌ڵ حه‌زره‌تی ئایه‌توڵڵا خامنه‌یی، ڕێبه‌ری باڵای شۆڕشی ئیسلامی دیداری کرد. له‌و دیداره‌دا ڕێبه‌ری باڵای ئێران، هه‌موو ئیتنیک و ئایینه‌کانی عێراقی به برای نێزیکی ئێران و خاوه‌ن پێوه‌ندییه‌کی ڕێشه‌داری مێژوویی له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی ئێران وه‌سف کرد. جه‌نابی بارزانیش ئێرانی به وڵاتێکی دۆست و نێزیک له گه‌لی عێراق ناوبرد و وتی که هه‌رگیز یارمه‌تییه‌کانی ده‌وڵه‌ت و خه‌ڵکی ئێران که له ڕۆژه دژواره‌کاندا به هانای خه‌ڵکی هه‌رێمه‌وه هاتن، له بیر ناکه‌ن. هه‌روه‌ها جه‌نابی نێچیرڤان بارزانی، سه‌رۆک وه‌زیرانی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان له ڕێوڕه‌سمی سوێندخواردنه‌وه‌ی فه‌رمی و ده‌ستبه‌کاربوونی جه‌نابی سه‌رۆک کۆمار ڕۆحانی به‌شداری کرد. ئه‌و خاڵانه به‌ڵگه و نیشانه‌ی ڕوون و ئاشکرای دیدار و گفتوگۆکانی دوو لایه‌نه، له ئاستێکی باڵادا. به‌ڵام ئه‌وه‌ی که هێشتاکه لێڵ و نادیاره ئه‌وه‌یه که بۆچی ئه‌و دیدارانه نه‌بۆته هۆی گه‌شه‌ی پێوه‌ندییه‌کان له دیکه‌ی بواره‌کاندا، بێ گومان بۆ تێگه‌یشتن له‌و بابه‌ته پێویستمان به تاوتوێ کردن و خه‌سارناسی بارودۆخی پێوه‌ندی ئێران و هه‌رێمی کوردستانه.
هه‌ولێر ئاماده‌یه که پێوه‌ندی خۆی له‌گه‌ڵ تاران له هه‌موو بواره‌کاندا گه‌شه پێبدات. به‌ڵام جاروبار له به‌رانبه‌ر ڕوانگه‌ی یه‌کسه‌ر سیاسی ئێراندا، هه‌ڵوێستێکی هاوشێوه‌ی ئێرانی گرتووه.
بارودۆخێکی له‌م جۆره ده‌بێته هۆی دروست بوونی هه‌ندێ تێبینی له هزر و ئه‌ندێشه‌ی سیاسی به‌رپرسانی هه‌ردوو لا و وابیر ده‌که‌نه‌وه که له‌وانه‌یه په‌ره‌پێدانی پێوه‌ندییه‌کان له‌جێ ئه‌وه‌ی ببێته هۆی دروست بوونی هه‌لومه‌رجێکی باشتر و به سوودتر، ئه‌نجامێکی نگریسی پێچه‌وانه‌ی پێشبینی نه‌کراوی لێکبکه‌وێته‌وه.
ئێران وه‌کوو پشتگر و پشتیوانی گه‌وره و زێدی مێژوویی کورده‌کان نابێت، نیگه‌ران بێت له دروست بوونی بارودۆخی نوێ بۆ کورده‌کان له دیکه‌ی ناوچه‌کانی دراوسێیدا، چونکوو ئێران خاوه‌ن ده‌فرایه‌تییه‌کی زۆره بۆ کاریگه‌ری دانان له‌سه‌ر به‌شگه‌لێکی کوردستان، که به دڵنیاییه‌وه دیکه‌ی وڵاتانی درواسێ هه‌رێمی کوردستان له‌و ده‌فرایه‌تییانه بێبه‌شن. له لایه‌کی دیکه‌وه کورده‌کان باش ده‌زانن که له درێژایی مێژوودا ئێران زۆرترین یارمه‌تی کورده‌کانی داوه و نابێت به‌شداری کردنی تاران به نیگه‌رانییه‌وه لێکبده‌نه‌وه.
تاران له پراکتیکدا نیشانی داوه که پشتگری پاوه‌جێی له عێراق ده‌کات. به‌رجه‌سته‌ترین و گرینگترین نموونه‌ی ئه‌و بابه‌ته ده‌ورگێڕانی ئێران بوو له دروست بوونی ئیئتیلافی سیاسی له نێوان شیعه‌کان و کورده‌کان وه‌کوو پێکهاته پێویسته سه‌ره‌کییه‌کان بۆ سه‌قامگیربوونی پاوه‌جێ له عێراقدا.
ئه‌وه‌ش ئاشکرایه که ئه‌گه‌ر ئێران هه‌وڵ بدات بۆ پشتگری کردنی گرووپێکی تایبه‌ت ئه‌وا پشتگیرییه‌که‌ی له‌سه‌ر هاوسه‌نگی ئیتنیکی و بارودۆخی ئه‌منی عێراق کاریگه‌ر ده‌بێت. له‌سه‌ر چه‌ندین هۆکاری جیاواز گه‌شه‌ی پێوه‌ندی دوو لایه‌نه‌ی ئێران و هه‌رێم گه‌لێک ئه‌نجامی پڕبایه‌خی بۆ گه‌لی هه‌ردوو لایه‌ن به‌دواوه ده‌بێت. بۆیه دۆزینه‌وه و گرتنه‌به‌ری هه‌ندێک ڕێکار بۆ گه‌شه‌ی پێوه‌ندییه‌کان هه‌وڵێکی لوژیکی ده‌بێت. نفووزی ڕکابه‌ره ناوچه‌یی و ئه‌کته‌ره سه‌روناوچه‌ییه‌کان له هه‌رێمی کوردستان له سوود و به‌رژه‌وه‌ندی تاراندا ناشکێته‌وه. هه‌روه‌ها ڕه‌وشه‌که بۆ حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی عێراقیش به هه‌مان شێوه ده‌ڕوات له ئاوه‌ها بارودۆخێکدا و به‌تایبه‌ت به دابه‌زینی ئاستی به‌شداریی کاریگه‌ریی ئێران له هه‌رێم، بژارده ستراتیژیکه‌کانی به‌رده‌ستی به‌رته‌سک ئه‌بێته‌وه و ده‌ستپێوه‌ڕاگه‌یشتنیشی له سیاسه‌تی هاوسه‌نگی ته‌کنیکی و له پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌کته‌ره ناوچه‌یی و سه‌روناوچه‌ییه‌کان که‌متر ده‌کاته‌وه.
به‌هۆی دۆخی ستراتیژیک و پێگه‌ی هه‌رێمی کوردستان له پێکهاته‌ی سیاسی عێراقدا، به‌ره‌و پێشبردنی هه‌رچه‌شنه سیاسه‌تێک له عێراق، به بێ به‌ستنی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ هه‌رێمی کوردستان سه‌ر ناگرێت. له بواری ئابووریدا هه‌ر دوو لایه‌ن زۆر ده‌رفه‌تی گونجاو بۆ یه‌کتری ده‌ڕه‌خسێنن، جگه له‌وه‌ش، ڕه‌نگه له هیچ بوارێکدا وه‌کوو بواری فه‌رهه‌نگی به‌ستێنی پێوه‌ندی و هاوکاری له‌بار نه‌بێت.
هه‌بوونی خاڵی هاوبه‌شی مێژوویی و ڕه‌سه‌ن له نێوان ئێران و هه‌رێم لای که‌س شاردراوه نییه. به دڵنیاییه‌وه گه‌شه‌ی پێوه‌ندییه‌کان له‌و بواره‌دا، ده‌توانێت یاریده‌ری گه‌شه و پێشکه‌وتنی هه‌ر دوو لایه‌ن بێت. شێوازی ئێستای په‌ره‌پێدان و گه‌شه‌ی پێوه‌ندی و هه‌ڵسووکه‌وتی نێوان گه‌لان له‌گه‌ڵ یه‌کتر به شێوه‌یه‌که بواری سیاسی ده‌ڕواته پێشه‌وه بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگا بکاته‌وه بۆ گه‌شه‌ی پێوه‌ندییه‌کان له دیکه‌ی بواره‌کاندا. واتا ئه‌وه ده‌وڵه‌ته‌کانن که له ڕێگای به‌ستنی پێوه‌ندی و دانیشتن و کۆبوونه‌وه و هه‌ڵسووکه‌وت له‌گه‌ڵ یه‌کتر به‌ستێنی هاوکاری له بواره‌کانی ئابووری و فه‌رهه‌نگیدا پێکدێنن، به‌ڵام له بارودۆخێکدا که ده‌وڵه‌ته‌کان له ڕێگای جێبه‌جێ کردنی ئه‌و ستراتیژییه‌دا هه‌نگاو هه‌ڵنه‌گرن، ده‌کرێت ڕێگایه‌کی پێچه‌وانه بگیردرێته‌به‌ر. به‌تایبه‌ت له دونیای نوێ پێوه‌ندییه‌کان و گۆڕانکاری تۆکمه و مه‌زنی کۆمه‌ڵایه‌تی و فه‌رهه‌نگی له کۆمه‌ڵگای نێونه‌ته‌وه‌یی، ڕێگا کراوه‌ته‌وه بۆ به‌ستنی پێوه‌ندییه‌کان له ده‌ره‌وه‌ی چوارچێوه و نه‌ریتی ده‌وڵه‌تی.
بۆیه ده‌کرێت گه‌شه‌ی پێوه‌ندی نێوان گه‌لان له‌جێ ئه‌وه‌ی چاوه‌ڕوانی بواری سیاسه‌ت بێت له‌لایه‌ن گرووپه ناحوکمی و مه‌ده‌نییه‌کانه‌وه، به تایبه‌ت به له به‌رچاوگرتنی تێبینی و چوارچێوه‌ی ده‌وڵه‌ته‌کان ببه‌سترێت و به شێوه‌یه‌کی ڕێکوپێک به‌ڕێوه‌ببردرێت تا ڕاده‌یه‌ک که ته‌نانه‌ت بواری سیاسه‌تیش بۆ به‌ستنی پێوه‌ندی هان بدات و بیجوێنێت. به له به‌رچاوگرتنی پێوه‌ندی و هاوبه‌شییه فه‌رهه‌نگییه‌کان به‌ستێنێکی گونجاو بۆ گه‌شه‌ی پێوه‌ندییه‌کانی ئێران و هه‌رێم له‌لایه‌ن که‌سایه‌تییه‌کانی زانکۆ، خوێندکاران، نوخبه‌کان و لێکۆڵه‌ڕان دا له‌به‌رده‌ستدایه. دامه‌زراندنی زانکۆ و ناوه‌ندی توێژینه‌وه و لێکۆڵینه‌وه‌ی ئێران له هه‌رێمی کوردستان، ئاڵوگۆڕکردنی خوێندکار و مامۆستا له نێوان زانکۆکانی هه‌ردوولا، دامه‌زراندنی کورسی زمانی کوردی له زانکۆکانی ئێران و بایه‌خدانی زیاتر به گه‌شه‌ی زمان و ئه‌ده‌بیاتی فارسی له زانکۆکانی هه‌رێمی کوردستان و پێوه‌ندی نێوان شاعیر و هۆنه‌ران و هونه‌رمه‌ندانی دوو لایه‌ن و سه‌رنجدان به بابه‌تی چاپ و بڵاوکردنه‌وه له ڕیزی گرینگترین ڕێکاره‌کانی گه‌شه‌پێدانی پێوه‌ندی دوو لایه‌نه. هاوکاری کردن له بواری گه‌شتیاری بۆنه فه‌رهه‌نگییه‌کان وه‌کوو جێژنی نه‌وۆز یان جێژنه ئایینییه هاوبه‌شه‌کان، به‌ڕێوه‌بردنی کێبه‌رکێ وه‌رزشی، هاوکاری نێوان هه‌واڵده‌ریی و میدیاکان و کردنه‌وه‌ی نووسینگه‌ی ئاژانسه‌کانی هه‌واڵ له خاکی یه‌کتر بۆ ڕه‌نگدانه‌وه و ده‌نگدانه‌وه‌ی باشتری هه‌واڵ و ڕووداوه جۆراوجۆره‌کان، ڕێکارێکی ڕێکوپێک و گونجاوه. بۆ جه‌خت له‌سه‌ر پێویستی ئاماده‌بوون و چالاکی هه‌واڵده‌ریی هه‌ریه‌ک له لایه‌نه‌کان له خاکی یه‌کتر ده‌توانین ئاماژه بده‌ینه ڕوماڵ کردن و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی ناشیاو و ناڕێکوپێکی هه‌واڵه‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران و که‌ڵک وه‌رگرتن له سه‌رچاوه بڕواپێنه‌کراوه‌کان له‌لایه‌ن هه‌ندێک میدیاکانی هه‌رێمی کوردستانه‌وه.
له به‌رانبه‌ردا نه‌بوونی میدیاکانی هه‌رێمی کوردستان له ئێران و ڕه‌نگدانه‌وه‌ی کاڵ و که‌موکورتی ڕووداوه‌کانی هه‌رێمی کوردستان له میدیاکانی ئێران، وای ده‌نوێنێت که گوایه هه‌رێمی کوردستان به مه‌ودای هه‌زاران کیلۆمه‌تر له ئێران دووره. له ئه‌گه‌ری به تۆکمه کردنی چوارچێوه‌ی پێوه‌ندییه فه‌رهه‌نگییه‌کان، له بواره ئاماژه‌پێکراوه‌کانی ئه‌م نووسراوه‌یه‌دا، به‌ستێنی پێویست بۆ گه‌شه‌ی هاوکاری ئابووری دروست ئه‌بێت و له‌م چوارچێوه‌یه‌دا ڕێگا ده‌کرێته‌وه بۆ به‌دواداچوونی پێوه‌ندییه ئابوورییه‌کان و بۆ ئاستێکی باڵا به‌رز بکرێته‌وه. هه‌روه‌ها ده‌کرێت ڕێگا و به‌ستێنی دیکه‌ش بۆ گه‌شه‌پێدانی پێوه‌ندییه‌کانی دوو لایه‌ن بدۆزرێته‌وه. بێگومان زاڵبوونی ڕوانگه‌ی گه‌شبینانه، ده‌رفه‌ت ناسی، دڵ فراوانی و بایه‌خدان و ڕێزلێنانی دوو لایه‌نه له نێوان هه‌ولێر و تاراندا، ئاستی پێوه‌ندییه‌کانی ئێستا بۆ ئاستێکی باشتر و به‌سوودتر به‌رز ده‌کاته‌وه.
ڕۆژنامەی شەرق، پێنجشەمە 8ی ئایاری 2014 (18ی گوڵانی 1393ی هەتاوی)، ساڵی یازدەیەم، ژمارە 2011، لاپەڕەکانی 1 و 2.
فەلاح مستەفا كۆبوونەوەیەكی فراوانی لەگەڵ نێردەو باڵیۆزانی یەكێتی ئەوروپا ئەنجامدا
بەمەبەستی خستەنەڕووی هەڵوێستی حكومەتی هەرێم لەمەڕ پرس هەنووكەییەكان و ئاڵوگۆڕی بیروڕا دەربارەی بەرنامەكانی یەكێتی ئەوروپا، ئەمڕۆ فەلاح مستەفا بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت پێشوازی لە خاتوو یانا هایباسكۆڤا سەرۆكی نێردەی یەكێتی ئەوروپا لە عیراق و باڵیۆزانی یەكێتی ئەوروپا لە عیراقی فیدڕاڵ كە بە نوێنەرایەتی 28 وڵاتی ئەوروپا سەردانی هەرێمی كوردستانیان كردبوو كرد و باس لە رەوشی ئەمڕۆی هەرێمی كوردستان عیراق و ناوچەكەو پەیوەندی نێوان هەولێرو بەغداو پرۆسەی هەڵبژاردن و حكومەتی داهاتووی عیراق و گوزەرانی پەنابەرانی سوریا كرا.
خاتوو یانا هایباسكۆڤا سەرۆكی نێردەی یەكێتی ئەوروپا لە عیراق ئامانجی سەردانەكەیانی روونكردەوە كە بەبۆنەی رۆژی ئەوروپا هاوڕێ لەگەڵ باڵیۆزانی وڵاتانی ئەوروپا لە عیراق هاتوونە هەرێمی كوردستان. بەڕێزیان پوختەیەكی لەسەر بەرنامەو پلانی نێردەی یەكێتی ئەورپا پێشكەش كردو هیوای خواست لە ماوەی سەردانەكەیان لە هەرێمی كوردستان زیاتر ئاشنای بارودۆخی هەرێم و هەڵوێستی حكومەتی هەرێم بن لەمەڕ پرسەكان.
دواتر بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت پیرۆزبایی رۆژی ئەوروپای لە نێردەی یەكێتی ئەوروپا و نوێنەرانی وڵاتانی ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا كرد و خۆشحاڵی خۆی نیشاندا بۆ ئەو سەردانەو هیوای خواست لە ماوەی سەردانەكەیان بۆ هەرێمی كوردستان بتوانن لە نزیكەوە باس لە پرس و بەرنامە هەنووكەییەكان بكەن.
بەڕێزیان لە نزیكەوە هەڵوێست و سیاسەتی حكومەتی هەرێمی لەمەڕ پێشهات و پرسە هەنووكەییەكان خستەڕوو و گووتی هەرێمی كوردستان لە پێشكەوتن و گەسەندنی بەردەوام دایەو هەڵوێستمان دەربارەی پرسە هەڵواسراوەكان و پرۆسەی سیاسی عیراق روون ئاشكرایە.
فەلاح مستەفا گووتی ئێمە بە بایەخەوە دەڕانینە رۆلی یەكێتی ئەوروپا بۆ هاوكاری كردنی هەرێمی كوردستان و عیراق بۆ سەرخستنی پرۆسەی سیاسی و دیموكراسی. هاوكات یەكێتی ئەوروپا دەتوانێ رۆلی زیاتر ببینێ لە یارمەتیدانی گەلانی عیراق لە بوارەكانی یاساو مافی مرۆڤ و سەرخستنی پرۆسەی دیموكراسی و حوكمڕانی باش.
بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت بە پێویستی زانی كە نێردەی یەكێتی ئەوروپا لە هەرێمی كوردستان نووسینگەیەك بكاتەوە بۆ هاوكاری و هەماهەنگی زیاتر لە نێوان هەرێمی كوردستان و یەكێتی ئەوروپاو فراوانكردنی پەیوەندیەكان.
دواتر تیشكی خستە سەر پەیوەندیەكانی هەرێم لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و ناوچەكەو كۆمەڵگای نێودەوڵەتی. لەم بارەیەوە گووتی خۆشحاڵین كە ژمارەیەكی زۆری وڵاتانی یەكێتی ئەوڕوپا كونسوڵگەریان لە هەرێم هەیەو پەیوەندیەكانمان لە ئاستێكی باشدایە.
سەبارەت بە رەوشی ئاوارەكانی سوریا و ئاوارەكانی ناوخۆ لە هەرێم بەڕێزیان باسی لە هەوڵەكانی حكومەتی هەرێم و ئەو یارمەتیانە كرد كە تا ئێستا لە لایەن حكومەتی هەرێم یاخود رێكخراوە نێودەوڵەتیەكان و كۆمەڵگای نێودەوڵەتی بۆیان دابین كراوە. هاوكات داوای كرد یەكێتی ئەوروپا یارمەتی زیاتر پێشكەش بكات.
پاشان تیشكی خستە سەر پرۆسەی هەڵبژاردنەكانی عیراق و هیوای خواست ئاكامی ئەو هەڵبژاردنە ببێتە نەخشە رێگایەك بۆ پێكهێنانی حكومەتێك كە گوزارشت لە هەموو پێكهاتەكانی عیراق بكات مافی هەموو لایەك پارێزراو بێت و پابەند بێت بە دەستووری وڵات لەسەر بنەمای پرەنسیپی هاوبەشی كردنی راستەقینە لە دەسەڵات و دابەشكردنی داهات و فیدڕالیزم.
خاتوو یانا هایباسكۆڤا سەرۆكی نێردەی یەكێتی ئەوروپا لە عیراق بە ناوی باڵیۆزی وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا و ئامادەبووان سوپاسی بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەتی كرد و گووتی ئێمە ئەو هەڵوێست و تێڕوانین و بۆچوونانە بەهەند هەڵدەگرین و وەك نێردەی یەكێتی ئەوروپا لەسەر جێبەجێ كردنی بەرنامەكانمان بەردەوام دەبین، هەوڵ دەدەین لە بواری سەروەری یاسا و كردنەوەی خولی مەشق و راهێنان بۆ پەرەپێدانی توانا مرۆییەكان و یارمەتی ئاوارەكان و پێشخستنی هەردوو كەرتی تەندروستی و پەروەردە بەرنامەكانمان فراوانتر بكەین.
لە كۆتایی كۆبوونەوەكەدا چەندین پرسیارو سەرنج و تێبینی ئاراستەی بەرپرسی پەیوەندیەكانی دەرەوەی حكومەت كران و ئەویش وڵامی ئامادەبووانی دایەوە.