قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان، كاراكردنی كەرتی تایبەتی و گرنگیدان بە پسپۆڕی پێویست لەسەر ئاستی هەرێم لە قۆناغی ئێستادا بۆ ئایندەی هەرێمی كوردستان بە گرنگ زانی .

جێگری سەرۆكی حكومەت لەمیانەی بەشداریكردنی لە ڕێوڕەسمی دابەشكردنی بڕوانامە بەسەر بەشداربووانی خولی دووەمی بەرنامەی راهێنانی کار لە هەولێر، نیگەرانی خۆی لە نەبوونی پاڵپشتی تەواو بۆ كەرتی تایبەت نیشاندا. هه‌روه‌ها ئاماژەی بەوەدا زۆربوونی ژمارەی مووچەخۆران بۆتە گرفتێكی دیكەی بەردەم سەرخستنی كارەكان لە دەزگا و دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستاندا.

تاڵەبانی ئاشكرایكرد "هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ خاوەنی یه‌ك ملیۆن و 344 هەزار كارمەندی حكومیە لەگەڵ هەبوونی 683 هەزار فەرمانبەری بەردەوام و 25 هەزار فەرمانبەری گرێبەست و 22 هەزار خانەنشین ئەمە جگە لە 412 هەزار كەس كە مووچەیەكی دیكەی چاودێری وەردەگرن.

هاوكات جێگری سەرۆكی حكومەت سوپاسی هەموو ئەو كەس و لایەنانەی كرد كە رۆڵیان لە سەرخستنی ئەم خولە هەبوو وئاماژەی بەوەدا لە خولی یەكەمدا كە پار ئەنجامدرا، لە سێ زانكۆ 28 قوتابی و خوێندكار بەشداری كرد، بەڵام ئەمساڵ 2000 قوتابی ناوی خۆیان بۆ ئەم خولە تۆمار كردبوو لە هه‌شت زانكۆ بوو كە 127 یان لەلایەن 16 كۆمپانیاوە وەرگیران.

رونیشیكردەوە ئامانجی ئەم خولە پێدانی ئەزمونی پراكتیكیە بۆ ئایندەی كاری بەشداربوون هەروەها بۆ سوود وەرگرتنی بازاڕی كار لە تواناكانی زانكۆكان و بەهێزكردنی كەرتی تایبەت كە ئەمڕۆ لە هەموو كاتێكدا زیاتر ئابوری كوردستان پێویست بە هێزی كاری ئامادەیە بۆ گەشەپێدانی ئابووری هەرێم.

هه‌روه‌ها بەئەركی حكومەتی زانی ئەم دەرفەتە بۆ قوتابیان برەخسێنێت و بە گرنگیشی زانی هەردوو كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا لەم ڕووەوە بوژانەوە بەخۆیانەوە ببینن و زانكۆكان هەردەم لە پێشخستن دابن.

جێگری سەرۆكی حكومەت بە گرنگی زانی كەرتی كشتوكاڵ گەشەی پێبدرێت نەك تەنها بۆ بازاڕی كوردستان بەڵكو وڵاتانی دراوسێ و جیهانیش سوودی لێ وەربگرن.

لە هەمان كاتیشدا بە پێویستی زانی گرنگی بە بواری تەكنەلۆژیای زانیاری بدرێت بۆ ئەوەی ئاستی كۆمپانیاكان باشتر ببێت و ئاستی حكومەتیش گەشەی پێبدرێت لە كەرتە جیاجیاكانی حكومەتدا كە لەزۆر لەو بوار و كەرتانەدا پشت بە فەرمانبەری بیانی دەبەسترێت.

تاڵەبانی جەختی لەسەر ئەوەش كردەوە كە گۆڕینی ئەم فەرهەنگە بەیەك كەس و یەك وەزیر و یەك سەرۆكی

زانكۆ ناكرێت بەڵكو پێویستە هەموولایەك بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە كاربكات و فەرهەنگێكی نوێ بۆ پشت بەخۆ بەستن بێتەدی.

هیواشی خواست بۆ ساڵانی ئایندە ژمارەی دەرچوان زیاتر بێت و دووپاتیشیكردەوە حكومەت رێخۆشكەر دەبێت بۆ هێنانەدی تەواوی ئامانجی گەنجان و ئەوانەی خوازیارن بە تواناكانی خۆیان خزمەت بە كوردستان بگەیەنن.

پاشان دكتۆر یوسف گۆران، وەزیری خوێندنی باڵا و توێژینەوەی زانستی، لە وتەیەكدا تیشكی خستە سەر خولەكە و گرنگی بۆ بەرزركردنەوەی ئاستی قوتابی وخوێندكارانی هەرێمی كوردستان وگرنگیەكەشی لەوەدا نیشاندا كە دەبێتە شوێنی بەیەكگەیشتنی زانست و مەعریفە و ئەزموون و شارەزایی عەمەلی.

دووپاتیشیكردەوە پێویستە زانكۆكانی هەرێم ببنە مەڵبەندێك بۆ چارەسەركردنی گرفتەكانی كۆمەڵگە.

هه‌روه‌ها، ئاشكرایكرد وەزارەت لە سەرجەم زانكۆكان بۆ یەكەمجار ئەمساڵ سەنتەری هەلی كاری كردەوە بۆ ئەوەی پردێكی بەهێز لەنێوان زانكۆكان و هەموو كایەكانی كۆمەڵگە دروست ببێت.

جەختیشی لەسەر گرنگیدان بە زمانی ئینگلیزی كە ئەمڕۆ بۆوەتە زمانێكی گرنگی جیهانی و تیشكیشی خستە سەر بۆردی پەروەردە و خوێندنی باڵا كە لەلایەن هەردوو وەزارەتەوە دامەزرا كه‌ سەرۆك وجێگری سەرۆكی حكوومەت و وەزیرانی دارایی وپلاندانان و پەروەردە و خوێندنی باڵا تیایدا بەشدارن. ئەوەشی خستەڕوو ئەگەر بارودۆخی ناهەمواری كوردستان نەبوایە ئەم بۆردە كار و چالاكی زۆری ئەنجام دەدا.

دوای تەواوبوونی رێوڕەسمەكەش، جێگری سەرۆكی حكومەت خەڵات ودیاری بەسەر هەر 127 دەرچووی ئەم خولە دابەشكرد.

ئەمشەو بەڕێز فەریدون سنیرلی ئۆغڵو وەزیری دەرەوەی کۆمارى تورکیا گەیشتە هەرێمى کوردستان و لە فڕۆکەخانەی نێودەوڵەتی هەولێر لەلایەن بەڕێزان کەریم سنجارى وەزیرى ناوخۆو فەلاح مستەفا بەرپرسى پەیوەندیەکانى دەرەوەى حکومەت و سەفین دزەیى وتەبێژى فەرمى حکومەت پێشوازى لێکرا.

لەگەڵ گەیشتنی بۆ فڕۆکەخانەی هەولێر، وەزیری دەرەوەی کۆمارى تورکیا بەمەبەستى کۆبوونەوە بەرەو نووسینگەی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی، سەرۆکی حکومەتی هەرێمی کوردستان بەڕێکەوت.

ئەمەو بڕیارە وەزیرى دەرەوەى کۆمارى تورکیا لەگەڵ بەڕێز مسعود بارزانى سەرۆکى سەرۆکى هەرێمى کوردستان کۆببێتەوەو ئینجا بەشدارى لە دیداری مێری بکات.

جێگری سەرۆك وەزیران لە کۆبوونەوەی لەگەڵ پارێزگاری هەولێر، سلێمانی، دهۆك و هەڵەبجە ڕایگەیاند، پێویستە هەموومان بەرپرسانە مەماڵە بکەین و ڕۆڵێکی باش و کاریگەرمان هەبێت بۆ ئێستای کوردستانەکەمان . ئەوەی دوپاتکردەوە دوای بڕینی بەشە بودجەی هەرێم لەلایەن بەغدادەوە، هۆکارێکی دیکە بریتیە لەوەی کە خەرجی زیاترە لە داهات، بۆ چارەسەرکردنی دەبێت خەرجیەکانمان کەم بکەینەوە و داهات زیاد بکەین، کە ئەمەش گرفتی چەندساڵەیە و لە ئێستا تەواو کاریگەری دروستکردووە.

لە کۆبوونەوەکەدا کە بەڕێزان وەزیری ناوخۆ، وەزیری دارای و وەزیری پلاندان و وتەبێژ و سکرتێری ئەنجومەنی وەزیران تێدا ئامادە بوون، بەڕێز قوباد تاڵەبانی داوای لە پارێزگارە بەڕێزەکان کرد لەگەڵ بەڕێوەبەرەکاندا بەردەوام لە پەیوەندیدابن لەگەڵ فەرمانبەران و هاوڵاتیانی بەڕێز، بۆ ئەوەی بەرچاوڕوونی پێویستیان پێبدرێت بەرامبەر ئەو قەیرانانەی هەرێمی کوردستانی گرتووەتەوە و پلان و هەنگاوەکانی حکومەتی هەرێم  بۆ دەربازبوون لەو قەیرانانە ڕوون بکەنەوە.

پارێزگارە بەڕێزەکان سەرنج و داواکاری خۆیان پێشکەشکرد و هەموولایەك هاوڕابوون لە سەر پێویستی ئارامکردنەوەی دۆخی ئێستای هاوڵاتیان و  پێکەوە بە هەموو ڕەنگ و دەنگە جیاوازەکانەوە بەرپرسانە و دڵسۆزانە هەوڵەکان بخەنە گەڕ بەرەو چاکسازی و چارەسەری گونجاو. 

یانزەمین خولی پیشانگای نێودەوڵەتی هەولێر لە 4ی تشرینی یەكەم/ ئۆكتۆبەر، بە بەشداری 140 كۆمپانیا لە 14 وڵات، دەرگاكانی بەڕووی هاوڵاتیاندا كردەوە. هاوكات لەگەڵ ئەم پیشانگایەشدا شەشەمین پێشانگا بۆ كاروباری كارەبا و وزە نوێ بووەكان كرایەوە.

چەندین بەرپرسی حكومی وئیداری و نوێنەری وڵاتان لە هەرێمی كوردستان لەڕێوڕەسمی كردنەوەی پیشانگاكە ئامادەی بوون. هەروەها ژمارەیەكی زۆری خاوەنكار و خاوەنی كۆمپانیای گەورە لەسەر ئاستی جیهان و ناوچەكە ئامادەی بوون.

سەڵاحەدین بابەكر، وەزیری كارەبای حكومەتی هەرێمی كوردستان لە لێدوانێكدا بۆ رۆژنامەنووسان، باسی لە گرنگی كردنەوەی پێشانگاكە وبەشداربوونی كۆمپانیای ناوخۆو بیانیەكان كرد، بەتایبەتی لەم بارودۆخە هەستیارەدا.

ئاماژەی بەوەشدا، بوونی كۆمپانیای بیانی لەهەرێمی كوردستان لەم هەلومەرجەدا مایەی خۆشحاڵیە و ئەمەش بەڵگەیە بۆ ئەوەی سەرەڕای ئەو قەیرانانەی تووشی هەرێمی كوردستان بووە، رەوشی ژیان و گەشەپێدان بەردەوامە.

لەم پیشانگایەدا، جگە لەبەشداربوونی چەندین كۆمپانیا لەبواری جیاجیادا، چەندین دەزگای حكومی وفەرمی لەسەر ئاستی عیراق وهەرێمی كوردستان وئەڵمانیا وئێران وتوركیا وفەڕەنسا بەشداریان كردووە و لەبواری پەروەردە وفێركردن وگەشتوگوزار وبازرگانی گشتی كاڵای جۆراوجۆر نمایشكراوە.

نەوزاد هادی، پارێزگاری هەولێر دووپاتیکردەوە ئەو سیاسەتەی حكومەتی هەرێم لەبواری ئابوری وبازرگانیدا گرتویەتیە بەر بۆ ناساندنی هەرێمی كوردستان وپتەوتركردنی متمانەی نێودەوڵەتی بەم هەرێمە سەركەوتنی بەدەستهێنا.

پارێزگاری هەولێر لە لێدوانێكی تایبەت بە مالپەڕی حكومەتی هەرێمی كوردستان گوتی "ئەم سیاسەتەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە هۆی ئەوەی تەنها لە هەولێر بایی 24 ملیار دۆلار وەبەرهێنان بكرێت لە پرۆژەی جیاجیا. راستە قەیرانی دارایی بەشێكی زۆری ئەو پرۆژانەی راگرت كە لەلایەن حكومەتی هەرێمەوە تەمویل دەكران بەهۆی نەبوونی سەرچاوەی دارایی بۆ درێژە پێدانیان. ئێستا كاری سەرەكی حكومەت بەپلەیەك دابینكردنی مووچەی فەرمانبەرانە لەلایەن وەزارەتی دارایی و ەزارەتی سامانە سروشتیەكان. بەڵام چالاكی و جووڵەی كەرتی تایبەت نەوەستا وپرۆژە وپیشانگاكانیش بەردەوامن تەنانەت بەشێكی ئاوارەكانیش ئەوانەی لەدەرەوەی كامپەكاندا دەژین بەشێكن لەجووڵەی بازاڕ و سیاسەتی سەركەوتووانەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەمبارەیەوە رۆڵ وكاریگەری خۆی هەبووە".

لەماوەی ئەم مانگەشدا هەولێر لە چالاكی بازرگانی و ئابوری بەدەر نەبوو ئەگەرچی بارودۆخ لەسەر ئاستی عیراقیش لەباشیدا نیە و تا ئێستاش بەغدا و هەرێمی كوردستان نەگەیشتونەتە رێككەوتن لەبارەی پرسی بودجەوە.

سەرەڕای ئەوەش، لە 3ی ئەیلوول/ سێپتەمبەری ئەمساڵ، دووەمین پیشانگای كاڵای میسڕی لە هەولێر بەئامادەبوونی ژمارەیەكی زۆری بەرپرسانی حكومی لە هەرێمی كوردستان ومیسڕ دەستی پێكرد و بۆ ماوەی دە رۆژ پێشوازی لە میوانان كرد.

چاوەڕوانیش دەكرێت ساڵی داهاتوو هەمان پیشانگا ئەگەر دەرفەت بۆ كۆمپانیای رێكخەری پیشانگا رەخسا، دووجار لە دوو كاتی جیادا لە هەولێر بكرێتەوە. هەر لە 9ی ئەیلوول / سێپتەمبەری ئەمساڵ، سێیەمین لقی كارفور كە بڕاندێكی فەڕەنسی بەناوبانگە وەكو بازاڕێك بۆ فرۆشتنی كەلوپەل وكاڵای جۆراوجۆر لەهەرێمی كوردستان ودووەمین لقی لەهەولێر كرایەوە. وەك ئاماژەكانیش دەری دەخەن تا ئێستا زیاتر لە 20 ملیۆن جار سەردانی كارفور كردواوە.

دارا جەلیل خەیات سەرۆكی یەكێتی ژوورەكانی بازرگانی وپیشەسازی هەرێمی كوردستان لەلێدوانێكی تایبەت بە ماڵپەڕی حكومەتی هەرێمی كوردستان گوتی كە "سەرەڕای قەیرانەكان، هاوڵاتیانی هەرێمی كوردستاندا هێشتا بەبەردەوامی مامەڵە لەگەڵ بازاڕ دەکەن ولە سروشتیاندا بووە كۆڵنەدەر بن".

هاوكات دارا جەلیل خەیات نەیشاردەوە "هەرێمی كوردستان لە شەڕێكی گەورەی ئابوریشدایە كە چەندین ئاستی بەخۆوە گرتووە بەتایبەتی بە هەبوونی قەیرانێكی ناڕەوای دارایی لەلایەن بەغداوە ودابەزینی نرخی نەوت لەسەر ئاستی جیهان، ئەمەش جگە لە شەڕی  تیرۆر كە كاریگەری زۆری بەسەر باری ئابوری هەرێمی كوردستانەوە هەیە".

بە باشیشی زانی، "حكومەتی هەرێمی كوردستان چەندین رێوشوێنی دیكە بگرێتە بەر وسەرچاوەی دیكەشی بۆ ئابووری هەبێت وپشت بەستن تەنها بە نەوتەوە نەبێت چونكە دابەزینی بەهای نەوت زیاتر لە 60% ی بودجەی هەرێمی كوردستانی كەمكردەوە و گرفتی زۆری دروستكرد بۆیە پێویستە هەرچی زووە حكومەت چارەسەری بەپەلەی هەبێت بۆ دەرچوون لەم قەیرانانە".

لەلای خۆشیەوە فادی دەرویش رێكخەری پیشانگای نێودەوڵەتی هەولێر گرێدانی ئەم پیشانگایە لەخۆیدا وەڵامێكی بەهێزە بۆ ئەوانەی گرەویان لەسەر گرێنەدانی ئەم پیشانگایە دەكرد.

دەرویش لە لێدوانێكی تایبەت بە ماڵپەڕی حكومەتی هەرێمی كوردستانی راگەیاند، ئەو پیشانگایە هەمیشە وێستگەیەكی سەرەكی بووە بۆ بەیەكگەیشتنی كۆمپانیاكانی ناوخۆ و دەرەوە. كاری زۆر كرا بۆ ئەوەی ئەم وێستگەیە گرنگە ئەمساڵ لەهەولێردا بوونی نەبێت، بەڵام متمانەی كۆمپانیاكان بە هەرێمی كوردستان بەهێزتربوو، بە بەڵگەی ئەوەی جگە لە خولی ئەم پیشانگایەدا شەشەمین پیشانگای وزە و هەشتەمین پیشانگای پرۆجێكت-عیراق كرایەوە. هاوكات سوپاسی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆمیشی كرد كە بوە سپۆنسەری پیشانگاكە و پاڵپشتی تەواوی پیشانگاكە كرد.

هەر لەمبارەیەوە، بەڕێوەبەری پەیوەندیە گشتیەكانی كۆمپانیای كۆڕەك تیلیكۆم لە لێدوانێكی تایبەت بە ماڵپەڕی فەرمی حكومەتی هەرێمی كوردستان رایگەیاند، كۆمپانیاكەیان بە ئەركی نیشتیمانی و نەتەوەیی خۆی هەستاوە بۆ گرتنە ئەستۆی سپۆنسەری ئەم پیشانگایە و چەندین پرۆژەی دیكەش لەسەر ئاستی هەرێمی كوردستان، ئاماژەی بەوەشدا ئەم پیشانگایە سەركەوتنی بەرچاو بەدەستدێنێت بە لەبەرچاوگرتنی ئەو بارودۆخەی كوردستان وعیراق وناوچەكە بەگشتی پێیدا تێدەپەڕێت و ئەوەشی خستەڕوو قەیرانی دارایی سەرەڕای ئەوەی كاریگەری بەسەر بەشێكی زۆری پرۆژە و چالاكیە ئابوریەكاندا هەبووە بەڵام بە پاڵپشتی هەموو لایەك ئەمساڵ رێگە بە هەڵپەساردنی ئەم پیشانگایە نەدرا.

پارێزگای هەولێر رایگەیاند، تا ئێستا هیچ حاڵەتێكی نەخۆشی كۆلێرا لە هەرێمی كوردستان تۆمار نەكراوە و چەندین رێوشوێنی تایبەت بۆ رێگەگرتن لەبڵاو بوونەوەی ئەم پەتایە بە هاوكاری لایەنی پەیوەندیدار گیراوەتەبەر.

بەسەرپەرشتی نەوزاد هادی پارێزگاری هەولێر وسەرۆكی لیژنەی باڵای پاراستنی ژینگە لە پارێزگای هەولێر وبەئامادەبوونی بەرپرس ونوێنەرانی دەزگا پەیوەندیدارەكان لەتەلاری پارێزگای هەولێر كۆبوونەوەیەك لەبارەی وەستان لەبەرامبەر ئەم پەتایە گرێدرا بەتایبەتی دوای گەیشتنی ئەم پەتایە بۆ كەركووك.

لەم كۆبوونەوەیەدا چەندین سەرنج وتێبینی لەمبارەیەوە لەلایەن ئامادەبووانەوە پێشكەشكرا و دووپات لەسەر خاوێن راگرتنی شوێنی گشتی و پاراستنی تەندروستی خیوەتگا و كامپەكانی پەنابەر و ئاوارەكان لە هەولێر و دەورووبەری .

پاشان لە كۆنگرەیەكی رۆژنامەوانیدا عەلی رەشید سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای هەولێر، تیشكی خستەسەر وردەكاریەكانی كۆبوونەوەكە و ئاماژەی بەوەدا ئەنجومەنی پارێزگا بەمەبەستی پاڵپشتیكردن لەهەنگاوەكانی پارێزگا لەبارەی روبەڕووبوونەوەی ئەم پەتایە گەورەیە كە بە شێوەیەكی خێرا لە چەندین پارێزگای عیراق بڵاو بووەوە و گەیشتە پارێزگای كەركووكیش بەشداری ئەم كۆبوونەوەیەی كرد و ئامادەی هەموو هاوكاریەكە لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار.

تاهیر عەبدولڵا جێگری پارێزگاری هەولێر رونیكردەوەن ئەم كۆبوونەوەیە لەسەر داوای بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی هەولێر گرێدرا وتیایدا نوێنەرانی دەزگا پەیوەندیدارەكان لە شارەوانی و پەروەردە و پۆلیس بۆ وەرگرتنی چەند رێوشوێنێكی پێویست لەبارەی ئەم پەتایە، ئاماژەی بەوەش كرد بەپێی ئەو زانیاریانەی لەلایەن بەڕێوەبەرایەتی گشتی تەندروستی هەولێرەوە پێشكەشكراون تا ئێستا هیچ حاڵەتێكی ئەم نەخۆشیە لە هەرێمی كوردستان ولە شاری هەولێر تۆمار نەكراوە و بوونی نەبووە.

جێگری پارێزگاری هەولێر ئاماژەی بەوەدا هاتوچۆ لەنێوان هەرێمی كوردستان وپارێزگاكانی دیكەی عیراق بەردەوامە بەتایبەتی بەغدا و تا ئێستاش رێوشوێنی ئەمنی هەن و بەردەوامن و ئەگەر پێویستیش بكات تیمی تەندروستی لەوێ ئامادە دەبن. خەڵكی هەولێریشی لەوە دڵنیا كردەوە كە كاری پاك و خاوێنی بەردەوام لەنێو شارەكەدا هەیە و كۆمپانیای تایبەت بەم بوارە بەئەركی خۆیان هەستاون و هەر كۆمپانیایەك كەمتەرخەم بێت سزای یاسایی خۆی وەردەگرێت وئاشكراشیكرد لە چەند رۆژی داهاتوودا هەڵمەتێكی خۆبەخشانە لەلایەن چەند گەنجێكی هەولێرەوە ئەنجام دەدرێت بۆ پاراستنی پاك و خاوێنی شار .

ئاشكراشیكرد، لەم كۆبوونەوەیەدا بڕیار درا یەكە ئیداریەكان لە قەزا و ناحیەكان هەریەكە و لیژنەیەكی بەدواداچوون بە هەماهەنگی لایەنی پەیوەندیدار بۆ هۆشیاركردنەوەی خەڵك و پێدانی رێنمایی پێویست بۆ رێگەگرتن لە بڵاو بوونەوەی ئەم نەخۆشیە بەتایبەتی بەڕێوەبەرایەتیەكانی دابەشكردنی ئاو چونكە سەرچاوەی سەرەكی بڵاوبوونەوەی ئەم نەخۆشیە ئاو و سەرچاوەكانی ئاوە، هاوكات دووپاتیشیكردەوە دەستەی گشتی گەشتوگوزار و لایەنی پەیوەست بە وەزارەتی پەروەردەوە كە رۆڵێكی گەورەیان لەمبارەیەوە دەبێت.

لەبارەی چاندن و ڕواندنی سەوزە لەو شوێنانەی كە ئاوی ئاوەڕۆ و زێرابی تیادا دەڕوات، تاهیر عەبدولڵا رایگەیاند، چەند ساڵێك لەمەوبەر ئەم كارە هەبوو بەڵام دواتر بیری ئیرتیوازی بۆ ئەم مەبەستە لێدرا و ئەم شێوە چاندنە بەتەواوی قەدەغەكرا، بەڵام نەیشاردەوە لە هەندێك شوێن سەرپێچی هەیە و بەدواداچوونی بۆ دەكرێت و رێگەی پێنادرێت لەبەر ئەوەی ئەم پرسە پەیوەندی بە ژیانی خەڵكەوە هەیە.

لەلای خۆشیەوە سامان بەرزنجی بەڕێوەبەری گشتی تەندروستی هەولێر دووپاتیكردەوە، نەخۆشخانە و بنكە تەندروستیەكانی هەرێمی كوردستان بۆ هەر ئەگەرێك ئامادەن بۆ رێگەگرتن لەهەر بڵاوبوونەوەیەك بۆ پەتای كۆلێرا و كار بۆ دۆزینەوەی رێگەچارەی نموونەیی دەكەن بۆ ئەوەی ئەن نەخۆشیە بڵاو نەبێتەوە، و ئاماژەی بەوەشدا كۆبوونەوەی ئەنجومەنی باڵای پاراستنی ژینگە ساڵانەیە بەڵام ئەمساڵ سێ جار كۆبۆتەوە.

ئەوەشی خستەڕوو چەندین كۆبوونەوە لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی كراوە بەتایبەتی كە ئێستا خۆپاراستن لەم نەخۆشیە زۆر ئاسانە چونكە هێشتا حاڵەتەكە نەگەیشتۆتە هەرێمی كوردستان.

ڕۆژی چوارشەممە 30ـی 9ـی 2015 بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان ئامادەی مەراسیمی ڕۆژی نیشتیمانیی كۆماری چینی میللی بوو. ئەو مەراسیمە كە لە شاری هەولێر و لە هۆتێل ڕۆتانا بەڕێوەچوو لە لایەن كونسوڵخانەی وڵاتی چین سازدرا بوو و ژمارەیەكی زۆری بەرپرسانی حكوومی و سیاسی و كەسایەتی و دیپلۆماتكار و میوانە بیانییەكان ئامادەی مەراسیمەكە بوون.

لە سەرەتای مەراسیمەكەدا سەرۆك بارزانی پێشانگای فۆتۆگرافیی پڕۆژەی پشتێنەی ئابووریی ڕێگەی ئاوریشمی وڵاتی چینی بەسەر كردەوە و دواتر كونسوڵی گشتیی وڵاتی چین لە هەولێر لە وتەیەكدا بەخێرهاتنی سەرۆك بارزانی و میوانەكانی كرد و لە قسەكانیدا ستاییشی ڕۆڵی هێزی پێشمەرگەی كوردستانی كرد لە ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆریستان و پاراستنی بەها مرۆڤییەكان و هەروەها پاڵپشتیی وڵاتەكەیشی بۆ هەرێمی كوردستان و بەردەوامبوونی لە پێشكەشكردنی هاوكاریی مرۆیی دووپاتكردەوە.

پاشان وتاری حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە لایەن كەریم سنجاری وەزیری ناوخۆی حكوومەتی هەرێمی كوردستان خوێندرایەوە و تێیدا پیرۆزبایی لە گەل و حكوومەتی چین كرد بەبۆنەی ڕۆژی نیشتیمانی و یادی شەستوشەش ساڵەی دامەزراندنی كۆماری چینی میللی. هەروەها داوایشی لە وڵاتی چین كرد كە پاڵپشتی هەرێمی كوردستان بن لە هاوكاریكردن و سەرمایەگوزاری و یارمەتیدانی ئەو ئاوارە و پەنابەرانەی لە هەرێمی كوردستاندا ژیان بەسەر دەبەن.

ڕۆژی شەممە ١٢ـی٩ـی ٢٠١٥ لە سەلاحەدین بەڕێز مەسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان پێشوازی لە مارک ئایشهۆڕن كۆنسوڵی گشتیی نوێی ئەڵمانیا لە شاری هەولێر كرد.

لە دیدارەكەدا كۆنسوڵی نوێی ئەڵمانیا خۆشحاڵیی خۆی دەربڕی و زۆر سوپاسی سەرۆک بارزانی کرد بۆ ئەو ڕەخساندنی دەرفەتی دیدارەکە و بە شانازییەکی گەورەی وەسف کرد. هەروەها خۆشحاڵیی خۆی بۆ وەرگرتنی ئەرکی نوێی وەک کونسوڵی گشتیی ئەڵمانیا لە کوردستان ڕاگەیاند و ئامادەیی خۆی و وڵاتەکەیشی پێشان دا کە لە هەموو بوارەکاندا پەیوەندییەکانیان لەگەڵ هەرێمی کوردستان پەرە پێ‌بدەن.

کونسوڵی نوێی ئەڵمانیا ڕایگەیاند کە ئەوان دەخوازن نەک هەر لەبواری هاوکاریی سەربازی، بەڵکوو لە هەموو بوارەکانی دیکەدا و بەتایبەتییش پەرەپێدانی ئابووری، هاوکاریی هەرێمی کوردستان بکەن. ئەوەیشی ڕاگەیاند کە ئەڵمانیا دەزانێت کە باری هەرە قورسی شەڕی داعش لەسەر شانی پێشمەرگەیە، بۆیە زۆر مەبەستیانە زیاتر هاوکاریی پێشمەرگە بکەن. پیرۆزباییشی لە سەرۆک بارزانی و پێشمەرگەی کوردستان کرد بۆ ئەو سەرکەوتنەی ڕۆژی هەینی ڕابردوو لە میحوەری باشووری کەرکووک وەدەستیان هێناوە.

کونسوڵی ئەڵمانیا ڕاشیگەیاند کە سوپاسی پێشمەرگەی کوردستان دەکەین کە توانیویانە مەترسیی داعش کەم بکەنەوە و بیوەستێنن، لەمەودواش لەگەڵ دۆستانی دیکەمان لە ئەورووپا ئەرکێکی دیکەمان دەبێت کە هەوڵەکانمان یەک بخەین و هاوکار بین بۆ گەشەی ئابووری لە هەرێمی کوردستان، بۆ ئەوەی هەرێمی کوردستان، کە لەم ناوچەیەدا نموونەیەکی گەشی سەقامگیرییە، هەروا سەقامگیر بێت و ئاسۆیەکی ڕوون و گەش لە پێشکەوتن و سەقامگیریی زیاتری ئابوورییش بەخۆیەوە ببینێت. جەختیشی کردەوە کە گەل و حکوومەتی ئەڵمانیا ئێستا و داهاتووش هەر پشتیوانی گەلی کوردستان دەبن و هیوای داهاتوویەکی گەش بۆ کوردستان دەخوازن.

لەبەرانبەردا سەرۆك بارزانی وێڕای بەخێرهێنانی کونسوڵی نوێی ئەڵمانیا، پیرۆزبایی وەرگرتنی ئەو ئەرکە نوێیەی لە بەڕێز مارک ئایشهۆڕن کرد و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواست.

سەرۆک بارزانی پەیوەندییەكانی نێوان گەلی كوردستان و گەلی ئەڵمانیای بە دۆستانە و نموونەیی وەسف كرد و ئامادەیی هەرێمی کوردستانیشی بۆ پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندییەکان لەگەڵ ئەڵمانیا پێشان دا. هەروەها سوپاسی گەل و حكوومەتی ئەڵمانیاشی كرد كە لە شەڕی دژی تیرۆریستاندا هاوكاریی كاریگەریان پێشكەشی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كردووە. داوایشی كرد پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا فراوانتر بكرێت و دەستخۆشیی لەو هەوڵانە کرد کە بەمەبەستی پەرەپێدانی ئابووریی خستوویانەتە بەرنامەی کاری خۆیان.

نەوزاد هادی، پارێزگاری هەولێر دووپاتیكردەوە پرسی پێشوازیكردن لە ئاوارەكانی شەڕی داعش پرسێكی دەستووری و یاساییە و حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردەوام لەگەڵ لایەنی نێودەوڵەتی كار لەسەر دابینكردنی هەموو پێداویستیەكانیان دەكات.

پارێزگاری هەولێر لە دیمانەیەكی تایبەت بە ماڵپەڕی حكومەتی هەرێمی كوردستان ئاماژەی بەوەدا "وەرگرتنی ونیشتەجێكردنی ئەو ژمارە زۆرە ئاوارەیە لەهەولێر هەڵوێستێكی مرۆیی خەڵكی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستانە كە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش دەنگی داوەتەوە وئەو ئاوارانەش بەهۆی ئەم هەڵوێستە وبارودۆخی ئارام وئاسایشی سەقامگیری هەرێمی كوردستان ئەم شوێنەیان هەڵبژاردووە".

پارێزگار ئەوەشی خستەڕوو، "ئازادكردنی مووسڵ پرسێكی هەستیار وگرنگە چونكە ئێستا زیاتر لە دوو ملیۆن كەس لە مووسڵ دەژین وساڵێكە ئەم شارە لەژێر دەستی داعشدایە. ئازادكردنی ئەم شارە پێویستی بە هاوكاری نێودەوڵەتیش دەبێت نەوەكو تەنها بەشداری نێوخۆیی ودوای ئازادكردنیشی كارێکی زۆری پێویستە ئەنجامبدرێت و ناوچەی دەشتی نەینەوا وەكو یەكەمین هەنگاوی گەڕاندنەوەی ئاوارەكان دەستنیشانكراوە".

نەوزاد هادی رەتیكردەوە زۆری ژمارەی ئاوارەكان لە هەولێر كاریگەری بەسەر بارودۆخی ئەمنی ئەم شارەدا هەبووبێت ودووپاتیشیكردەوە "هەرچی رووداوێك لەهەولێر روویدابێت جا تیرۆریستی بێت یانیش تاوانكاری، لایەنی ئەمنی كاری لەسەر كردووە وكەیسەكانیش دراونەتە دادگا و ئاوارەكان هیچ پەیوەندیان بەو كارەوە نەبووە" .

هەروەها گوتی، "بەڵێ ئەم ئاوارانە بەم ژمارە زۆرەوە پێویستیان بە كار و خزمەتگوزاری زیاترە بەڵام بەهیچ شێوەیەك پەیوەندیان بە رووداوی ئەمنیەوە نیە ودەزگاكانی ئاسایشیش لەمبارەیەوە هیچ درێغیان نەكردووە.  ئێستاش بارودۆخی هەولێر سەقامگیرە وهیچ گرفتێكی وا گەورە لەئارادا نیە".

گوتیشی "دەزگا ئەمنیەكان هەر زوو لەگەڵ هەر گومانێك ئەوانەی دوور و نزیك دەستیان لەهەر كردارێكی لەمجۆرەوە هەبێت دەستگیریان دەكەن و هێزەكانی پێشمەرگەش رۆڵی خۆیان لەمبارەیەوە بینیوە."

بە پێی ئامارەكان، تاوەكو ئێستا نزیكەی یەک ملیۆن وهەشتسەد هەزار ئاوارەی عەرەب لە مووسڵ و ئەنبار وبە پلەیەکی کەمتر کوردی کوردستانی سوریا، روویان لە هەرێمی كوردستان كردووە ولەچەندین كامپی جیاجیا لە شارەكانی هەرێمدا دەژین. هەروەها بەشێكی زۆریشیان لەنێو شار و شارۆچكەكانی هەرێمی كوردستاندا نیشتەجێن.
لەبارەی هەندێك لەو دەنگۆیانەی گوایە ئاوارەكانی مووسڵ ورومادی پسوولەكانی خۆراكیان بۆ هەولێر دەگوازرێتەوە، پارێزگاری هەولێر ئەم دەنگۆیانەی رەتكردەوە وئاماژەی بەوەشدا "ئەم كارە لەسەر ئاستی عیراقدا وەستاوە وهەرێمی كوردستانیش بەپێی یاسا ودەستوور مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە دەكات وخودی ئەم دەستوورە خۆمان دەنگمان پێی داوە وبەپێی ئەم دەستوورەش چوارچێوەی یاسایی هەرێمی كوردستان دیارە وبەرچاوە".

هەروەها گوتی" مانەوەی ئاوارەكان لە هەرێمی كوردستان شتێكی كاتیە و ئێستا وڵاتانی هاوپەیمان كار بۆ ئازادكردنی ئەو شوێنانە دەكەن كە لەبەردەستی داعش دایە، بۆیە دووپاتی دەكەمەوە هیچ مەترسیەك كە لەلایەن هەندێك لە كەناڵەكانی راگەیاندنەوە باسی لێوە دەكرێت لەسەر هەولێر نیە بەهۆی ئەم ئاوارانە. بەپێچەوانەوە داڵدەدانیان ناو و ناوبانگیەكی زۆری بۆ هەرێمی كوردستان دروستكردووە و وڵاتانی جیهان بە رێزەوە سەیری ئەم هەرێمە دەكەن. بۆ زانیاریش ئەم ئاوارانە تەنها عەرەب نین بەڵكو مەسیحی و ئێزدی وچەندین پێكهاتەی دیكەش لەهەرێمی كوردستاندا نیشتەجێن وئەوەیشی كە لەمبارەیەوە باسی لێوە دەكرێت گوایە مەترسی لەسەر هەرێم هەیە تەنها موزایەداتی سیاسین وهەست نەكردنە بە بەپرسیارێتی وهەوڵی نانەوەی شەڕ وفیتنەیە لەنێوان كورد وعەرەب وهەوڵێكن بۆ تێكدانی بارودۆخی شاری هەولێر بە بڵاوكردنەوەی پرۆپاگەندەی نادروست و ئەم ئاوارانەش تەنها لە هەولێر بوونیان نیە بەڵكو لە سلێمانی و لەدهۆكیش بوونیان هەیە".

هەر بۆ مەبەستی كەمكردنەوەی مەینەتی ئەم ئاوارانە و نیشتەجێكردنیان لە شوێنی شیاو، لە 9ی ئەیلول/ سەپتەمبەری رابردوو، كامپێكی تایبەت بەو ئاوارانەی لە دیبەگە نیشتەجێكراون، لەلایەن رێكخراوی مانگی سووری ئیماراتیەوە دروستكرا.

لەم بارەیەوە پارێزگار ئاماژەی بەوەدا "ئەو كامپە کە لە دیبەگە بۆ ئاوارەكان كرایەوە شوێنێكی كاتیە بۆ نیشتەجێبوونیان ولە هەزار یەكە پێكهاتووە و هەر یەكەیەكیش لە ژوورێك وحەمام وئاودەست و ژووری چێشتلێنان وحەوشەیەكی بچووك پێكهاتووە. ئەمەش جگە لە هەبوونی قوتابخانە و بنكەی تەندروستی و كۆگا وشوێنی یەكەی ئیداری. ئەم کامپە بۆ ئەو ئاوارانەیە كە لەسنووری قەزای مەخموور لەوێ ئاوارە بوونە كە كورد وعەرەبیشی تیادایە و ئەو عەرەبانەش كە لەوێ نیشتەجێن گوندەكانیان لەبەردەستی داعشدان بەتایبەتی لە ناوچەكانی سوڵتان عەبدوڵلا و دەورووبەری. ژمارەیەكی زۆری ئەو پیاوانەی لەو شوێنانەدا هاتوونەتە مەخموور لە ریزی پێشمەرگە لەدژی داعش لەسەنگەرن و شەهیدیشیان هەبووە".

هەروەها رونیكردەوە " ئەوان ماڵ و شوێن وموڵكی خۆیان هەیە و یەكەی نیشتەجێبوون لە كامپ تاپۆ ناكرێت و حكومەتی هەرێمیش بەهاوكاری نەتەوە یەكگرتووەكان بودجەی تایبەتی بۆ ئاوارەكان داناوە ومانگی سووری ئیماراتیش بە سوپاسەوە ئەو كامپەی دروستكردووە ئەمە جگە لە كامپێكی نموونەیی لە بەحركە و چەندین پرۆژەی ئاو ودابەشكردنی خۆراك لە دهۆك".