"نازم دەباغ" نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران لە وتووێژ لەگەڵ ئاژانسی مێهر پێکهێنانی دەوڵەتێکی هەمەلایەنە و بەهاوبەشی تەنیا ڕێگەی ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ دابەشبوونی عێراق دەزانێت.
بە پێی ئاژانسی مێهر، گرووپی تیرۆریستی داعێش بە هێرشکردنە سەر عێراق، هەندێک لە شارەکانی ئەم وڵاتەی داگیرکردووە. بە هاتنی ئەم گرووپە بۆ ناو عێراق، گۆڕانکارییە ئەمنیی و سیاسییەکانی ئەم وڵاتە چۆتە ژێرکاریگەریی ئەم مەسەلەیەوە. بۆ نموونە ناکۆکییەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق لەگەڵ حکوومەتی ناوەندی بەغداد پڕڕەنگتر لە ڕابردوو بووە و هەندێک لە شڕۆڤەکاران سەبارەت بە دابەشبوونی عێراق بە سێ ناوچەی کورد، شیعە و سوننە هۆشداریی دەدەن.
شایەد مەترسیدارترین دەستکەوتی داعێش، جیایی هەرێمی کوردستان لە عێراق بێت، لە ئێستادا زیاتر لە هەزار کیلۆمەتر سنووری هاوبەش و یا هێڵی پەیوەندیی نێوان کوردستان و ناوچە داگیرکراوەکان لە لایەن داعێشەوە بوونی هەیە و لە بەرانبەردا، هیچ سنوورێک لە نێوان کوردستان و ناوچەکانی دیکەی عێراق بوونی نییە کە ئەم مەسەلەیە بۆتە پسانی پەیوەندیی عێراق و هەرێمی کوردستان. هەر بۆیە دەتوانین بڵێین کە داعێش بەڕێوەبەری پیلانی دابەشکردنی عێراقە کە تا ڕادەیەک لەم ڕاسپاردەییەی خۆی سەرکەوتووبووە.
هەندێک لە بەرپرسانی هەرێمی کوردستانی عێراق لەم باروودۆخەی ئێستادا بیرووبۆچۆنیان دەربڕیوە کە پەرە بە ناکۆکییەکانی حکوومەتی ناوەندی بەغدا و هەرێمی کوردستان دەدات، ئاژانسی مێهر لەم بوارەدا وتووێژێکی لەگەڵ "نازم دەباغ" نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران ئەنجامداوە کە بە چڕووپڕی لە خوارەوە هاتووە:
وەکوو بەڵگەکان دەریدەخەن دەوڵەتی نووری مالیکی لە پێکهێنان و ئەنجامدانی ماددەی 140ی دەستووری بنەڕەتی عێراق دەستی ـ دەستی کردووە و دەبوایە بۆ چارەسەرکردنی ناوچە جێناکۆکییەکانی نێوان کوردەکان و دەوڵەتیی ناوەندیی ڕاپرسیی بەڕێوەببردایە، هێنانەئارای ئەم بابەتە لە ئێستادا چ مانایەکی هەیە؟
ماددەی 140ی یاسای بنەڕەتی عێراق لە 3 بڕگە پێکهاتووە کە لە بڕگەی سێیەمدا ئاماژە بە ڕاپرسیی لە ناوچە جێناکۆکییەکانی نێوان کوردەکان و دەوڵەتیی ناوەندیی کراوە، دوای ڕووخانی ڕژێمی سەددام، سێ دەوڵەت لە عێراق دامەزران کە لەم ماوەیەدا هیچکام لەم دەوڵەتانە ماددەی 140ی یاسای بنەڕەتی عێراقیان نەخستە بواری جێبەجێکردنەوە، بەداخەوە دەرئەنجامی ئەو کردەوانە بووە هۆی سەرهەڵدانی داعێش و گرووپە تیرۆریستییەکان لە عێراقدا. لە ئێستادا لە سێ بەش بەشێکی زەوییەکانی عێراق لە کۆنتڕۆڵی داعێشدایە.
لە مەودای نێوان هەرێم و دەوڵەتیی ناوەندیی بە درێژایی سنوورێک کە لەگەڵ یەکتری ناکۆکییان هەیە و نزیکەی 1050 کیلۆمەتر بوو کە 1010 کیلۆمەتری داعێش داگیری کردووە و لە بەرانبەریشیدا هێزەکانی پێشمەرگەن و بەداخەوە ئەمڕۆکە تەنیا 30 تا 40 کیلۆمەتر ماوەتەوە کە لە ژێر کۆنترۆڵی سوپای عێراق، داعێش و پێشمەرگەدایە کە هەندێک ڕۆژ بە هۆی شەڕوپێکدادانەوە ناتوانرێت لەم بەشەدا لە ڕێگای زەوییەوە هاتووچۆ بکرێت.
ئایا دابەشکردنی عێراق لە درێژخایەندا لە بنەڕەتدا لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی کوردەکانی عێراقدا بەرەویەک لایە؟
ئەگەر حکوومەتی ناوەندیی بەغدا هەڵەکانی ڕابردووی خۆی وەلاوە بنێت و بە دەستووری بنەڕەتی عێراق پابەندبێت و دەوڵەتیی هەمەلایەنە و نەتەوەیی و دەوڵەتێک پێکبێت کە هەمووان تیایدا بەشدارییەکی واقیعیان ببێت، بەبڕوای من مەسەلەی سەربەخۆیی کوردەکان چارەسەردەبێت و لەڕاستیدا حکوومەتەکانی پێشوو و بیرکردنەوەیان بووە هۆی ئەوەی کە ئەم باروودۆخەی ئێستا بێتەپێشێ. ئەگەر گۆڕانکاریی بەسەر بیرکردنەوەکانی دەوڵەتیی عێراقدا نەیێت عێراق دەبێتە سێ ناوچە و بۆ ڕووبەڕووبوونەوە لەگەڵ ئەم مەسەلەیە دەبێت عێراق، عێراقێکی هاوبەشی بێت.
سەبارەت بە وتەکانی "مەسعوود بارزانی" سەرۆکی هەرێمی کوردستانی عێراق دەربارەی سەربەخۆیی کوردەکانیش دەبێت بڵێیم، کە بەڕێزیان بڕیاردان لەبارەی ئەم مەسەلەیەیان ڕادەستی پەڕڵەمانی کوردستانی عێراق کردووە. ئەو لەم دوایانە ئەم پێشنیارەی خستەڕوو و هێشتا ڕووننەبۆتەوە کە چ کاتێک پەڕڵەمانی هەرێمی کوردستان بڕیاری لەسەر دەدات. گرینگترین داخوازی کوردەکان لە دەوڵەتی نوێی عێراق، دەوڵەتیی هەمەلایەنە و بەهاوبەشی و پابەند بە دەستووری بنەڕەتی عێراق، ئنیسانی نوێی و بیرکردنەوەی نوێیە و ئەگەر مەبەستێکی لەم چەشنە ڕووبدات سەربەخۆیی کوردەکان ناخرێتەڕوو.
یەکێتی نیشتمانی کوردستانی عێراق لە نەیارانی جیایی لە عێراق و سەربەخۆیی کوردستانە لەحاڵێکدا کە باسی ڕاپرسی لە هەرێمی کوردستان جیددیتر بۆتەوە، بۆچوونی ئەم یەکێتییە بە چ شێوەیەک دەبێت؟
یەکێتی نیشتمانی کوردستانی عێراق لە دەرەوەی هاودەنگیی کوردەکانی دیکە نییە و لە چوارچێوەی سیاسەتەکانی هەرێمی کوردستانی عێراق بڕیارەکانی دەدات.
هەڵوێستی تورکیا سەبارەت بە سەربەخۆیی کوردستانی عێراق لەسەر بنەمای چ مەنتقێک ڕووندەکرێتەوە؟
تورکیا لە سەربەخۆیی کوردستانی عێراق پشتیوانی نەکردووە و "ئەحمەد داوود ئۆغڵۆ" وەزیری دەرەوەی تورکیا بە ڕەسمی ڕایگەیاندووە کە یەکێتی عێراق و بەشداریی کوردەکان لە دەوڵەوتیی داهاتووی ئەم وڵاتە خوازیاری ئەوانە. بەبڕوای من هەڵوێستی تورکیا، ئێران و عێراق سەبارەت بە کوردەکان وەکوو یەکە، یانی ئەم وڵاتانە نەیاری سەربەخۆیی تەواوی کوردەکانن لە هەرێمی کوردستان و دەیانەوێت کوردەکان لەگەڵ دەوڵەتیی ناوەندیی عێراق یەکبگرن، بەڵام بەگشتیی کاتێک ئەم وڵاتانە بابەتێکی بەم شێوەیەیان دەوێت دەبێت خوازیاری ئەوەش بن کە ناکۆکییەکانی نێوان هەرێمی کوردستانی عێراق و حکوومەتی ناوەندیی بەغداش چارەسەر بکرێت.
سەبارەت بە داهاتووی عێراق دەبێت بڵێیم ئەگەر بیرکردنەوە کۆنەکان لە ئارادابێت دابەشبوونی عێراق مسۆگڕ دەبێت، لە باروودۆخی ئێستادا عێراق بۆ بەرەنگاربوونەوە لەگەڵ تیرۆریستان پێویستی بە یەکێتی و هاوبەشی هەیە و سوننەکان دەبێت بگەڕێنەوە بۆ دەوڵەت. گەڕانەوەی بەڕێز "جەلال تاڵەبانی" بۆ عێراقیش کاریگەرییەکی پۆزێتیڤی هەبوو هەر چەندە بەڕێزیان ناتوانن بەلەبەرچاوگرتنی باروودۆخی تەندروستییان، لە سیاسەتدا بەشداری بکەن بەڵام دەتوانرێت لە ئەزموونەکانی بەڕێزیان بۆ باشتربوونی باروودۆخی عێراق کەڵک وەربگیرێت.
وتووێژ لە لایەن: سومەیە خومارباقی