هەرێمی کوردستان
جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیمارات، پێشوازی له جێگری سه‌رۆك وه‌زیرانی كوردستان كرد
لە چوارچێوەی سەردانی شاندی حكوومەتی هەرێمی كوردستاندا بۆ میرنشینە یەكگرتووەكانی عەرەبی ’’ئیمارات’’، پێشنیوەڕۆی ئەمڕۆ 2015/2/10، بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان لە دوبەی، لە لایەن به‌ڕێز شێخ مەنسوور بن زاید ئال نهیان، جێگری سەرۆك وەزیران و وه‌زیری كاروباری سه‌رۆكایه‌تیی ئیماراتەوە، پێشوازی لێكرا.
لە دیدارێكدا كه هه‌ر یه‌كه له به‌ڕێزان وه‌زیرانی دارایی و ئابووری، پلاندانان، وته‌بێژی فه‌رمیی حكوومه‌ت و سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان ئاماده‌ی بوون، هەردوولا باسیان لە پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و ئیمارات كرد و جەختیان لەسەر خواستی دوولایەنە بۆ پەرەپێدانی زیاتری پەیوەندییەكان لە هەموو بوارەكانی ئابووری، بازرگانی، كولتووری و كۆمه‌ڵایه‌تیدا كردەوە. بەڕێز جێگری سەرۆك وەزیران، سوپاس و پێزانینی حكوومەتی هەرێمی كوردستانی بۆ هاوكارییەكانی ئیمارات پێشكەش بە جێگری سەرۆك وەزیرانی ئەو وڵاتە كرد، بەتایبەتی ئەو كۆمەك و هاوكارییە مرۆییانەی كە لە ڕێگای ڕێكخراوی مانگی سووری ئیماراتییەوە پێشكەش بە هەرێمی كوردستان دەكرێت و داوای كرد لە ساڵی 2015شدا هاوكارییە مرۆییەكانی ئیمارات بۆ هەرێمی كوردستان بەردەوام بن. هه‌روه‌ها هیوای خواست به‌شداریی شاندی هه‌رێمی كوردستان له لوتكه‌ی حكوومیدا له دوبه‌ی، ببێته هۆی دروستكردنی پردێكی دیكه‌ی په‌یوه‌ندیی هه‌رێمی كوردستان و ده‌وڵه‌تی ئیمارات.
لە دیدارەكەدا هەردوولا باسیان لە دوایین ڕەوش و پێشهاتەكانی ناوچەكە كرد و بەتایبەتی تیشكیان خستە سەر ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆر و شەڕی دژی داعش لە عێراق و هەرێمی كوردستان و بەڕێز قوباد تاڵه‌بانی هیوای خواست بارودۆخ و ئاڵوزییه‌كانی ئێستای ناوچەكە نەبنە هۆی سستبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوولا و پەیوەندییەكانی ئیمارات و هه‌رێمی كوردستان لە هەموو بوارەكاندا بەرەو پێشەوە بچن.
شێخ محەممەد بن ڕاشد ئال مەكتووم، پێشوازی له نێچیرڤان بارزانی كرد
لە دووەمین ڕۆژی سەردانیدا بۆ میرنشینە یەكگرتووەكانی عەرەبی ’’ئیمارات’’، نیوه‌ڕۆی ئەمڕۆ 2015/2/10، بەڕێز نێچیرڤان بارزانی سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان و شاندی یاوەری، لە لایەن به‌ڕێز شێخ محەممەد بن ڕاشد ئال مەكتووم، جێگری سەرۆكی ده‌وڵه‌ت، سه‌رۆك وەزیران و حاكمی میرنشینی دوبەیەوە، پێشوازییان لێكرا.
لە دیدارێكدا به‌ڕێز سەرۆك وەزیرانی هەرێمی كوردستان، سوپاسی به‌ڕێزیانی كرد بۆ بانگهێشتكردنی بۆ لوتكەی حكوومی لە دوبەی، بەڕێز شێخ محەممەد بن ڕاشد ئال مەكتووم - یش خۆشحاڵیی خۆی بۆ بەشداریی بەڕێز نێچیرڤان بارزانی و شاندی حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە لوتكەی حكوومیدا دەربڕی.
لە دیدارەكەدا باس لە پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و عێراق لەگەڵ ئیمارات كرا و هەردوولا خواست و ئامادەییی خۆیان بۆ برەودان بە پەیوەندییەكان لە بوارە جیاكانی سیاسی و ئابووری و بازرگانی و كەلتووری و كۆمەڵایەتیدا، دووپات كردەوە.
تاوتوێكردنی دوایین ڕەوشی ناوچەكە بەگشتی و شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش بەتایبەتی و گرنگیی پێكهێنانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی بۆ شەڕی دژی تیرۆر، به‌شێكی دیكه‌ی دیداره‌كه بوو. لە كۆتاییدا بەڕێز شێخ محەممەد بن ڕاشد ئال مەكتووم، پەرتووكێكی خۆی بە دیاری پێشكەش بە به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانی كرد.
دوای دیدارەكە بەڕێز سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و شاندی یاوەری، بەشدارییان لە دانیشتنی سەرەكیی ئەمڕۆی لوتكەی حكوومیدا كرد، كە تیایدا بەڕێز شێخ عەبدوڵڵا بن زاید ئال نهیان، وەزیری دەرەوەی ئیمارات، باسێكی تێروتەسەلی دەربارەی چۆنیەتیی گەشەسەندنی ئابووریی ئیمارات و دامه‌زراندنی ژێرخانی ئه‌و وڵاته، هەر لە ڕۆژی دامەزرانی دەوڵەتەوە تا ئێستا پێشكەش كرد، كە بۆتە یەكێك لە ئابوورییە پێشكەوتووەكانی ناوچەكە و جیهان.
نێچیرڤان بارزانی چاوی به شێخ سوڵتان بن خه‌لیفه بن زاید ئال نهیان ده‌كه‌وێت
له به‌رده‌وامیی دیدار و كۆبوونه‌وه‌كانیدا له دوبه‌ی، پاشنیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 2015/2/10، به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و شاندی یاوه‌ری، له لایه‌ن به‌ڕێز شێخ سوڵتان بن خه‌لیفه بن زاید ئال نهیان، ڕاوێژكاری به‌ڕێز سه‌رۆكی ده‌وڵه‌تی ئیماراته‌وه، پێشوازییان لێكرا.
له دیدارێكی دۆستانه‌دا، هه‌ردوولا خۆشحاڵیی خۆیان به دیداره‌كه و به‌ره‌وپێشچوونی په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و ئیمارات ده‌ربڕی و داكۆكییان له‌سه‌ر هه‌وڵدان بۆ به‌ره‌وپێشبردنی زیاتری دۆستایه‌تی و په‌یوه‌ندیی دوولایه‌نه و دانانی میكانیزمێك بۆ ئه‌م مه‌به‌سته، ده‌ربڕی. به‌ڕێز سه‌رۆك وه‌زیران و شاندی یاوه‌ری، پوخته‌یه‌كیان ده‌رباره‌ی ڕه‌وش و گه‌شه‌سه‌ندنی هه‌رێمی كوردستان له بواره جیاكاندا و خواستی هه‌رێم بۆ بنیاتنانی په‌یوه‌ندیی دۆستانه له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه و جیهان و هه‌وڵدان بۆ سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونه پێشكه‌وتووه‌كانی ئیمارات و نموونه پێشكه‌وتووه‌كانی دیكه‌ی جیهان، دووپات كرده‌وه.
دوایین پێشهاته‌كانی شه‌ڕی دژی تیرۆرستانی داعش و سه‌ركه‌وتن و پێشڕه‌وییه به‌رده‌وامه‌كانی پێشمه‌رگه و شكست و ڕاكردنی تیرۆرستان و ئازادكردن و پاككردنه‌وه‌ی به‌رده‌وامی ناوچه‌كان له داعش، هاوكارییه نێوده‌وڵه‌تییه‌كان بۆ پشتگیریی پێشمه‌رگه و پێشبینیی ڕێڕه‌وی ڕووداوه‌كان و داهاتووی ناوچه‌كه، به‌شێكی دیكه‌ی دیداره‌كه بوو.
نێچیرڤان بارزانی گه‌یشته‌وه هه‌ولێر
دوای به‌شداریكردنی له لوتكه‌ی حكوومیدا له دوبه‌ی، پاشنیوه‌ڕۆی ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 2015/2/11 به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و شاندی یاوه‌ری له ڕێگه‌ی فڕۆكه‌خانه‌ی نێوده‌وڵه‌تیی هه‌ولێره‌وه، گه‌یشتنه‌وه هه‌رێمی كوردستان.
له ماوه‌ی دوو ڕۆژی مانه‌وه‌یدا له میرنشینه یه‌كگرتووه‌كانی عه‌ره‌بی ’’ئیمارات’’، به‌ڕێز سه‌رۆك وه‌زیرانی هه‌رێمی كوردستان و شاندی یاوه‌ری، وێڕای به‌شداریكردنی له چه‌ند پانێلێكی لوتكه‌ی حكوومیدا، له ئه‌بوو زه‌بیی پایته‌خت و له دوبه‌ی، له‌گه‌ڵ گه‌وره به‌رپرسانی ئه‌و وڵاته به‌ڕێزان شێخ محه‌مه‌د بن ڕاشد ئال مه‌كتووم، جێگری سه‌رۆكی وڵات، سه‌رۆك وه‌زیران و حاكمی دوبه‌ی، شێخ محه‌مه‌د بن زاید ئال نهیان جێنشینی ئه‌بوو زه‌بی، جێگری سه‌ركرده‌ی باڵای هێزه چه‌كداره‌كان، شێخ عه‌بدوڵڵا بن زاید ئال نهیان وه‌زیری ده‌ره‌وه و شێخ سوڵتان بن خه‌لیفه بن زاید ئال نهیان، ڕاوێژكاری به‌ڕێز سه‌رۆكی ده‌وڵه‌ت، دیدار و كۆبوونه‌وه‌یان ساز كرد و ده‌رباره‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و ئیمارات و ڕه‌وشی ناوچه‌كه و شه‌ڕی دژی تیرۆر، گفتوگۆیان كرد.
به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانی به بانگهێشتێكی فه‌رمیی به‌ڕێز سه‌رۆك وه‌زیرانی ئیمارات، بۆ به‌شداری له لوتكه‌ی حكوومی و دیداری گه‌وره به‌رپرسان و ڕێبه‌رانی ئیمارات، به سه‌ردانێكی دوو ڕۆژی سه‌ردانی ئه‌و وڵاته‌ی كرد و هه‌ر یه‌كه له به‌ڕێزان جێگری سه‌رۆك وه‌زیران، وه‌زیرانی دارایی و ئابووری، سامانه سروشتییه‌كان، پلاندان، وته‌بێژی فه‌رمیی حكوومه‌ت و سكرتێری ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران، یاوه‌ری بوون.
نێچیرڤان بارزانى داواى هاوكاریى مرۆیی زیاتر له كۆمه‌ڵگه‌ى نێوده‌وڵه‌تى ده‌كات
سه‌رله‌به‌یانیى ئه‌مڕۆ پێنجشه‌ممه 2015/2/12 به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان، به‌شدارى له كۆنفرانسى خستنه‌ڕووى ئه‌نجامى توێژینه‌وه‌ى هاوبه‌شى وه‌زاره‌تى پلاندانانى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و بانكى نێوده‌وڵه‌تى بۆ هه‌ڵسه‌نگاندنى كاریگه‌رییه‌كانى ئاواره ناوخۆییه‌كانى عیراق و په‌نابه‌رانى سووریا له‌سه‌ر ژێرخانى ئابوورى و كۆمه‌ڵایه‌تیى هه‌رێمى كوردستاندا كرد. تیایدا به‌ڕێزان نوێنه‌رانى بانكى نێوده‌وڵه‌تى و وه‌زیرى پلاندانان، داتا و زانیاریى توێژینه‌وه‌كه‌یان خسته ڕوو و تیشكیان خسته سه‌ر كاریگه‌رییه‌كانى ئه‌و ڕێژه زۆره‌ى ئاواره و په‌نابه‌ران له هه‌رێمى كوردستان.
به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى، سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان، له وته‌یه‌كدا سوپاسی بانکی نێودەوڵەتی كرد بۆ بەدەنگەوەهاتنی داواكاریى هه‌رێمى كوردستان، بۆ ئامادەكردنی ڕاپۆرتی هەڵسەنگاندنی كاریگەریی ئاوارەكانی ناوخۆ و پەنابەرانی سووریا، لەسەر بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی لە هەرێمی كوردستان و دەستنیشانكردنی ئەو خەرجیانەی كە لە ئەنجامی قەیرانە هەنووکەییەكان، كەوتوونه‌تە ئەستۆی حکوومەتی هەرێمی كوردستان. هه‌روه‌ها سوپاسی وەزارەتی پلاندان و وەزیر و لایەنە پەیوەندارەكان لە حکوومەت و بانکی نێودەوڵەتی كرد كە لە تەواوكردنی ئەم ڕاپۆرتەدا، هاوكار بوون.
ئاماژه‌ى به‌وه‌ش دا كه دوای ساڵی 2003، حکوومەتی هەرێمی كوردستان بەرنامە و پلانی تۆکمەی بۆ سەقامگیری و بووژانەوەی كەرتی ئابووری و خۆشگوزەرانیی هاووڵاتیان و گەشەپێدانی هەرێم لە هەموو بوارەکاندا، دانا. پێشکەوتنەکان بە خێرایی بەدەست هاتن، لە ماوەیەکی کەمدا هەرێمی کوردستان بووە ناوه‌ندێکی درەوشاوە لەسەر نەخشەی ناوچەکە. هەرچەندە بەردەوام کێشە و گرفت لەگەڵ بەغدا هەبووە له‌سه‌ر چەندین پرسی هەڵواسراو کە حکوومەتی پێشووی فیدرال، هیچ هەنگاوێکی ئه‌رێنی بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتانە نەنا، بەڵكوو گرفتەكانی ڕۆژ بەڕۆژ ئاڵۆزتر كردووە.
ڕوونیشى كرده‌وه كه ڕووداوەکانی سووریا و دەرهاوێشتەکانی قەیرانی ئه‌وێ، کاریگەریی ڕاستەوخۆی کردە سەر هەرێمی کوردستان و ژمارەیەکی زۆری پەنابەرانی سووریا ڕوویان لە هەرێمی كوردستان کرد. هه‌رێمى كوردستانیش لە ڕوانگەی پرەنسیپە مرۆیی و یاسا نێودەوڵەتییەکانه‌وه، دەرگاكانى بە ڕوویاندا کردەوە و بە گوێرەی توانا کۆمەک و یارمەتی پێشکەش کردن و شوێنی حەوانه‌وه‌ى بۆ دابین کردن.
هه‌روه‌ها به‌بیرى هێنایه‌وه كه ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو، لە ناوخۆی عیراقیشدا بەهۆی نالەباریی ڕەوشی ئاسایش و نەبوونی سەقامگیری، ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتیانی ناوچەکانی دیکەی عیراق ڕوویان لە هەرێمی کوردستان کردووە و گەورەترین شەپۆلی ئاوارەی ناوخۆی عیراق بۆ هەرێم ساڵی 2014 ڕووی دا، كاتێ سەرەتا بەهۆی ڕووداوەکانی ئەنبار و سەلاحەدینه‌وه، دواتریش كه ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش دەستی بەسەر شاری مووسڵ و چەند شار و شارۆچکەیەکی دیكه‌ی عیراقدا گرت و تەواوی پێکهاتەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش، بوونە قوربانیی تیرۆر و تۆقاندن و پاکتاوی ڕەگەزی، بەتایبەت ئێزدی و مەسیحیەكان، ئینجا هێرشی لەناکاوی داعش بۆ سەر هەرێمی کوردستان، ئه‌مانه گشتیان بوونه هۆى زیادبوونى ڕێژه‌ى خه‌ڵكى ئاواره له هه‌رێمى كوردستان.
به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى گوتى: "هەموو ئەو قەیران و ئاڵۆزییانەی ڕوویان دا، لە ماوەیەکی کەمدا بوون، پێشتر هیچ پلانێکی ستراتیژی بۆ دانەنرابوو، حکوومەتی فیدرالیش بەردەوام بوو لەسەر دروستکردنی قەیرانی زیاتر بۆ هەرێمی كوردستان، ئەوە بوو سەرەتای ساڵی ڕابردوو، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی بڕی و كێشه‌یەكی بۆ پڕۆژەبودجەی عیراق دروست کرد. بەم شێوەیە هەرێمی کوردستان وێڕای قەیرانی مرۆیی و به‌ره‌نگاربوونه‌وه لەگەڵ تیرۆرستان و پاراستنی ئارامی و سەقامگیری، دووچاری قەیرانێکی گەورەی دارایی بووەوە."
به‌ڕێز سه‌رۆك وه‌زیران دووپاتى كرده‌وه حکوومەتی هەرێم بڕوای تەواوی هەیە كە ئەم قەیرانە کۆتایی دێت، بەڵام ئەمڕۆ هه‌رێمى كوردستان پێویستیی زۆرى بە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەیە، تا لە ڕووی سەربازییه‌وه بۆ پیشمەرگە و یارمەتیی مرۆیی بۆ ئاوارە و پەنابەران، یارمەتیی زیاتر پێشکەش بە هەرێمی کوردستان بكرێت.
هه‌روه‌ها بوونی زیاتر لە یه‌ك ملیۆن و پێنجسه‌د هه‌زار ئاوارە و پەنابه‌ر و زیادبوونى بە ڕێژەی 28%ى ژماره‌ى دانیشتوانى لە ماوەی یەک ساڵدا، به هۆى شێواندنى دیمۆگرافیای هەرێمی کوردستان له قه‌ڵه‌م دا كه ئەرکی حکوومەتی هەرێمی كوردستانی لە بوارەکانی پەروەردە و تەندروستی و خزمەتگوزاری و نیشتەجێكردن و دەرفەتی کاردا، زۆر قورس کردووە.
بۆیه لە ڕێگەی کونسلگەریی وڵاتانی بیانی و ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان و تەواوی بەشداربووانی کۆنفرانسه‌كەوه، داواى لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی كرد ئاوڕی جددی لە بارودۆخی هەرێمی کوردستان بدەنەوە، بۆ ئەوەی ڕێژه‌ی هاوكاری و یارمەتییەکان لە ئاستی ئەو پێداویستیانە بن كە هەرێمی كوردستان پێویستی پێیانە.
گوتیشى "ئەو داتا و زانیاریانەی ئەمڕۆ لە ڕێگەی وەزارەتی پلاندانان و بانکی نێودەوڵەتییه‌وه خرانە ڕوو، جێگەی بایەخی حکوومەتی هەرێمی کوردستانە و دەتوانین وەک بەرنامەیەکی کار بۆ هەڵسەنگاندن و چۆنیەتیی دەربازبوون لەم قەیرانە مرۆیی و داراییەی هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە، بەکاری بێنین."
هه‌روه‌ها جه‌ختى له‌وه كرده‌وه كه هەرچەندە دەرەنجامەكانی دڵخۆشکەر نین، به‌ڵام حکوومەتی هەرێم بە گرنگییه‌وە دەڕوانێتە ئەم ڕاپۆرتە، چونكه یارمەتده‌ره بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و بەڕێوه‌بردنی قەیرانی مرۆیی و دارایی و کاریگەریی قەیرانەكان لەسەر هەرێمی كوردستان لە ڕووی كۆمەڵایەتی و ئابووری و تەندروستی و لایەنەكانی دیكه‌ی ژیانه‌وه دەردەخات و دەبێ بە بایەخەوە مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت، به‌تایبه‌تى كه لە هەندێ ناوچە ژمارەی ئاوارە و پەنابەران لە ڕێژەی دانیشوانی ئەو ناوچەیە زۆر زیاتر بووە.
ئاماژه‌ى به‌وه‌ش دا كه بوونی ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارە و پەنابەران، كاریگەریی نەرێنی لەسەر ژیان و گوزەرانی ڕۆژانەی هاووڵاتیان و بەرزبوونەوەی نرخی کاڵا و سووتەمەنی و زیادبوونی ڕێژەی بێكاری، فشاری زیاتری خستۆتە سەر هاووڵاتیان و حکوومەتی هەرێم.
به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى سوپاسی هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستانى كرد لە پێشوازیكردن و هاوكاریكردنی ئەو ژمارە زۆرە لە ئاوارە و پەنابەران و سوپاسێكی تایبەتی پارێزگاری دهۆكى كرد كە خۆی و تیمەكەی بەوپەڕی هەستكردن بە بەرپرسیارێتیەوە كاری خۆیان كردووە، هه‌روه‌ها سوپای خەڵكی دهۆكى كرد كە زۆر بەرگەی ئەو بارودۆخەیان گرت، بەتایبەتی كە بۆ ماوەیەكی زۆر منداڵانیان نەچوونە قوتابخانە. سوپاسی هه‌ردوو وەزارەتی تەندروستی و په‌روه‌رده‌ى هەرێمی كوردستانیشى كرد كە وه‌ك گوتى "زۆر خەمخۆرانە كاریان كردووە."
دووپاتیشى كرده‌وه كه حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئەوەی پێى كرا بێت و لە توانایدا بێت كردوویه‌تى و ئەوەی پێى بكرێت جێبەجێی ده‌كات، بەڵام پێویستی بە یارمەتیی دەرەوە و به‌وه هه‌یه كه بەغدا زیاتر بێتە سه‌ر هێڵ بۆ یارمەتیدانی خەڵكی كوردستان، چونكه حکوومەتی فیدرال تا ئێستا پرسی ئاوارەکانی ناو هەرێمی کوردستانی بەهەند هەڵنەگرتووە و به شێوه‌یه‌كی جددی و پێویست، یارمەتیی مرۆیی و دارایی پێشکەش نەکردوون، ئەمە لە کاتێکدا بۆ ساڵی 2015، حکوومەتی هەرێم پێویستی بە زیاتر لە (1 ملیار و 400 ملیۆن دۆلار) هەیە بۆ پڕکردنەوەی كەموكوڕییەکان لەو بوارەدا.
هه‌روه‌ها سوپاسی وڵاتانی هاوپەیمان و ئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕێکخراوە نیودەوڵەتییەكانیشى كرد کە لە شەڕی دژ بە داعشدا، بە پێشکەشكردنی هاوكاریی سەربازی و مرۆیی، پشتگیری و پشتیوانییان لە حکوومەت و گەلی كوردستان کردووه، به‌ڵام نه‌یشارده‌وه كه ئەو هاوكاریانە بە بەراورد لەگەڵ قەبارەی قەیران و ڕووداوەكان لە ئاستی پێویستدا نییە، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا جێگەی سوپاس و دەستخۆشییە.
به‌ڕێز سه‌رۆك وه‌زیران دووباره سوپاسی هاووڵاتیان و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستانى كرد بۆ خۆڕاگری و پشتگیرییان لە حکوومەتەكەیان لەم بارودۆخە سەختەدا، چونکە هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان له لایه‌ك بە هۆی بڕینی مووچە و بودجە لە لایەن حكوومه‌تی عیراقه‌وه، له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه به هۆی ئه‌و شه‌ڕه‌ی كه به‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانی گرتووه، وه‌ك هه‌ر شوێنێكی دیكه كه له حاڵه‌تی شه‌ڕدایه، ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان به ده‌ست دۆخێكی دژوار و كۆمه‌ڵێك گیروگرفته‌وه ده‌ناڵێنێت و هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان ژیانێکی سەخت و دژوار بەسەر دەبەن. ئه‌وه‌یشى گوت كه "بێگومان له هه‌موو شوێنێك، شه‌ڕ كێشه و گرفت و نه‌هامه‌تی و نه‌بوونی و تێكچوونی باری ئابووری و دارایی له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌هێنێت."
هه‌روه‌ها سوپاس و دەستخۆشی بۆ پێشمەرگە دووپات كرده‌وه کە توانیویانە لە جەنگی دژ بە دڕەندەترین ڕێکخراوی تیرۆریستیدا، هەرێمى كوردستان وەك دوورگەیەكی ئارام لە ناوچەكە بپاڕێزن و گوتى: "بۆ سەرکەوتنی یەکجارەکی، پێویستە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی چەکی قورس و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو پێشكەشی پێشمەرگە بكات."
هه‌روه‌ها پێشبینی كرد كه شەڕی داعش و قەیرانەكانی سووریا بەردەوام بن و بە هۆیانەوە قەیران لە هەرێمی كوردستان درێژە بخایەنێ، بۆیه ئەگەری زیادبوونی ژمارەی ئاوارەكانی ناوخۆی عیراق و پەنابەران بۆ هەرێمی كوردستان لە ئارادایە و زۆر پێویسته بە هەماهەنگی لەگەڵ حکوومەتی عیراق و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و بە پلانی تۆكمە، بۆ بەهێزكردنی پێگەی هەرێم لە هەموو ڕوویه‌کەوە، هەوڵ بدرێت.
ئه‌وه‌یشى دووپات كرده‌وه كه لەسەر ئاستی ناوخۆی عیراق، ئەم قه‌یرانە دەرەنجامی پابەندنەبوون بووە بە ماددە دەستوورییەكان و پیاده‌كردنی سیاسەتی پەراوێزخستنی پێکهاتەكانی دیكه‌ی وڵات و تاكڕەوی لە دەسەڵاتدا. بۆیه داواى لە حکوومەتی عیراق كرد قەیرانی مرۆییی ئاوارەكانی عیراق و پەنابەرانی سووریا بخاتە ناو كارە لەپێشینەكانی خۆی، كە لە ڕووی یاساییەوە بەرپرسیاریه‌تیی یەكەم لە ئەستۆی حکوومەتی فیدراڵدایە. داوایشی لێ كرد هەوڵی جددی بدات بۆ بەجینۆسایدناساندنی تاوانی کۆمەڵکوژی دژ بە كوردانی ئێزدی و لە پاراستنی خوشک و برایانی مەسیحیشدا، ڕۆڵی خۆی بگێڕێت.
به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى له كۆتاییى وته‌كه‌یدا گوتى: "وێڕای ئاستەنگ و قەیرانەکان، ئێمە لە هەرێمی کوردستان لە سەر هەوڵەكانمان بەردەوام دەبین بۆ بەرەوپێشەوەبردنی دیموكراسی و سەقامگیریی سیاسی و بۆ پاراستنی بەها مرۆییەکان و لێبوردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتیانە."
هه‌روه‌ها گوتى: "باوەڕمان بە خۆمان هەیە و مەبەستمانە ئابووریمان بنیاد بنێین، مەبەستمانە لەگەڵ دراوسێ و دۆستانمان بە بەردەوامی لە پەیوەندیی باشدا بین و گەشە بە ناوچەكەمان بدەین. هیوادارم ئێمە و ئێوە و ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی نێودەوڵەتی، بتوانین ئەرکی خۆمان بەرامبەر ژیانی سەختی ئاوارە و پەنابەران لە هەرێمی كوردستان بەجێ بگەیه‌نین."
ده‌قى وته‌‌ى سه‌رۆك وه‌زیران لەڕێوڕەسمی كۆنفڕانسی هاوبەشی وەزارەتی پلاندانان وبانكی جیهانی
ئامادەبووانی بەڕێز،
نوێنەرانی وڵاتانی بیانی،
نوێنەرانی بانکی نیودەوڵەتی،
بەیانیتان باش و هەموو لایەکتان بەخێر بێن..
ئەمڕۆ لەگەڵ ئێوه‌ی به‌ڕێزدا، پێكه‌وه بەشداریی ئه‌م ڕێوڕه‌سمه ده‌كه‌ین، کە پەیوەستە بە جێبه‌جێكردنی ئەرکێکی پیرۆزی مرۆیی بەرامبەر ئاوارە و پەنابه‌ران له هەرێمی کوردستاندا و هەروەها ئایندەی وڵاته‌كه‌مان لە ڕووی ئابووری و کۆمەڵایەتی و قەیرانەکانی ئێستاوه.
دەمەوێ سوپاسی بانکی نێودەوڵەتی بكەم بۆ بەدەنگەوەهاتنی داواكاریمان بۆ ئامادەكردنی ڕاپۆرتی هەڵسەنگاندنی كاریگەریی ئاوارەكانی ناوخۆ و پەنابەرانی سووریا، لەسەر بوارەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی لە هەرێمی كوردستان و دەستنیشانكردنی ئەو خەرجیانەی كە لە ئەنجامی قەیرانە هەنووکەییەكان، كەوتوونه‌تە ئەستۆی حکوومەتی هەرێمی كوردستان. سوپاسی وەزارەتی پلاندان، جەنابی وەزیر و لایەنە پەیوەندارەكان لە حکوومەت و بانکی نێودەوڵەتی دەكەم، كە هاوكار بوون لە تەواوكردنی ئەم ڕاپۆرتە.
بەڕێزان...
دوای ساڵی 2003، حکوومەتی هەرێمی كوردستان بەرنامە و پلانی تۆکمەی بۆ سەقامگیری و بووژانەوەی كەرتی ئابووری و خۆشگوزەرانیی هاووڵاتیان و گەشەپێدانی هەرێم لە هەموو بوارەکاندا، دانا. پێشکەوتنەکان بە خێرایی بەدەست هاتن، لە ماوەیەکی کەمدا هەرێمی کوردستان بووە ناوه‌ندێکی درەوشاوە لەسەر نەخشەی ناوچەکە.
هەرچەندە بەردەوام کێشە و گرفتمان لەگەڵ بەغدا هەبووە سەبارەت بە چەندین پرسی هەڵواسراو، کە بە داخەوە حکوومەتی پێشووی فیدرال، هیچ هەنگاوێکی ئه‌رێنی بۆ چارەسەرکردنی ئەو گرفتانە نەنا، بەڵكوو گرفتەكانی ڕۆژ بەڕۆژ ئاڵۆزتر كردووە.
لە لایەکی دیکەوە ڕووداوەکانی سووریا و دەرهاوێشتەکانی قەیرانی ئه‌وێ، کاریگەریی ڕاستەوخۆی کردە سەر هەرێمی کوردستان و ژمارەیەکی زۆری پەنابەرانی سووریا ڕوویان لە هەرێمی كوردستان کرد. ئێمەش لە ڕوانگەی پرەنسیپە مرۆیی و یاسا نێودەوڵەتییەکانه‌وه، دەرگامان بە ڕوویاندا کردەوە و بە گوێرەی توانا کۆمەک و یارمەتیمان پێشکەش کردن و شوێنی حەوانەمان بۆ دابین کردن.
ماوەی چەند ساڵی ڕابردوو، لە ناوخۆی عیراقیشدا بەهۆی نالەباریی ڕەوشی ئاسایش و نەبوونی سەقامگیری، ژمارەیەکی زۆری هاووڵاتیانی ناوچەکانی دیکەی عیراق ڕوویان لە هەرێمی کوردستان کردووە.
گەورەترین شەپۆلی ئاوارەی ناوخۆی عیراق بۆ هەرێم ساڵی 2014 ڕووی دا. سەرەتا بەهۆی ڕووداوەکانی ئەنبار و سەلاحەدینه‌وه، دواتر کاتێ ڕێکخراوی تیرۆریستیی داعش دەستی بەسەر شاری مووسڵ و چەند شار و شارۆچکەیەکی دیكه‌ی عیراقدا گرت، تەواوی پێکهاتەکانی ناوچەکانی ژێر دەسەڵاتی داعش، بوونە قوربانیی تیرۆر و تۆقاندن و پاکتاوی ڕەگەزی، بەتایبەت ئێزدی و مەسیحیەكان.
ئینجا هێرشی لەناکاوی تیرۆرستانی داعش بە چەکی پێشکەوتووی عیراق بۆ سەر هەرێمی کوردستان بە درێژیی سنوورێكی زیاتر له هەزار کیلۆمەتر، هەرێمی کوردستانی پەلکێشی شەڕێکی نەخوازراو کرد و پێشمەرگەی کوردستان دلێرانە ئەرکی خۆیان جێبه‌جێ كرد و بە گیان و خوێنی خۆیان بەرگرییان لە خاک و کەرامەتی هەرێمی کوردستان کرد.
هەموو ئەو قەیران و ئاڵۆزییانەی ڕوویان دا، لە ماوەیەکی کەمدا بوون، پێشتر هیچ پلانێکی ستراتیژی بۆ دانەنرابوو، حکوومەتی فیدرالیش بەردەوام بوو لەسەر دروستکردنی قەیرانی زیاتر بۆ هەرێمی كوردستان، ئەوە بوو سەرەتای ساڵی ڕابردوو، مووچەی فەرمانبەرانی هەرێمی کوردستانی بڕی و كێشه‌یەكی بۆ پڕۆژەبودجەی عیراق دروست کرد. بەم شێوەیە هەرێمی کوردستان وێڕای قەیرانی مرۆیی و به‌ره‌نگاربوونه‌وه لەگەڵ تیرۆرستان و پاراستنی ئارامی و سەقامگیری، دووچاری قەیرانێکی گەورەی دارایی بووەوە.
حکوومەتی هەرێم بڕوای تەواوی هەیە كە ئەم قەیرانە کۆتایی دێت، بەڵام ئەمڕۆ ئێمە پێویستیی زۆرمان بە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی هەیە، تا یارمەتیی زیاتر لە ڕووی سەربازییه‌وه بۆ پیشمەرگە و یارمەتیی مرۆیی بۆ ئاوارە و پەنابەران، پێشکەش بە هەرێمی کوردستان بکەن.
بوونی زیاتر لە یه‌ك ملیۆن و پێنجسه‌د هه‌زار ئاوارە و پەنابه‌ر، دیمۆگرافیای هەرێمی کوردستانی شێواندووە و بە ڕێژەی 28% لە ماوەی یەک ساڵدا، خەڵک لە هەرێمی كوردستان زیادی کردووە، ئەرکی حکوومەتی هەرێمی كوردستانی لە بوارەکانی پەروەردە و تەندروستی و خزمەتگوزاری و نیشتەجێكردن و دەرفەتی کاردا، زۆر قورس کردووە.
ئەمڕۆ ئێمە لێرە لە ڕێگەی کونسلگەریی وڵاتانی بیانییه‌وه، ڕێکخراوی نەتەوە یەکگرتووەکان، تەواوی بەشداربووانی ئەم کۆنفرانسە، داوا لە کۆمەڵگای نێودەوڵەتی دەکەین كه ئاوڕی جددی لە بارودۆخی هەرێمی کوردستان بدەنەوە، بۆ ئەوەی ڕێژه‌ی هاوكاری و یارمەتییەکان لە ئاستی ئەو پێداویستیانە بن كە هەرێمی كوردستان پێویستی پێیانە.
ئەو داتا و زانیاریانەی ئەمڕۆ لە ڕێگەی وەزارەتی پلاندانان و بانکی نێودەوڵەتییه‌وه خرانە ڕوو، جێگەی بایەخی حکوومەتی هەرێمی کوردستانە و دەتوانین وەک بەرنامەیەکی کار بۆ هەڵسەنگاندن و چۆنیەتیی دەربازبوون لەم قەیرانە مرۆیی و داراییەی هەرێمی کوردستانی گرتۆتەوە، بەکاری بێنین.
حکوومەتی هەرێم بە گرنگییه‌وە دەڕوانێتە ئەم ڕاپۆرتە، هەرچەندە دەرەنجامەكانی دڵخۆشکەر نین، بەڵام یارمەتیمان دەدات بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و بەڕێوه‌بردنی قەیرانی مرۆیی و دارایی. ئەم ڕاپۆرتە کاریگەریی قەیرانەكانمان لەسەر هەرێمی كوردستان لە ڕووی كۆمەڵایەتی و ئابووری و تەندروستی و لایەنەكانی دیكه‌ی ژیانه‌وه بۆ دەردەخات، كە دەبێ بە بایەخەوە مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت، چونکە لە هەندێ ناوچە ژمارەی ئاوارە و پەنابەران لە ڕێژەی دانیشوانی ئەو ناوچەیە زۆر زیاترە.
بوونی ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارە و پەنابەران، كاریگەریی نەرێنی لەسەر ژیان و گوزەرانی ڕۆژانەی هاووڵاتیان هەیە. بەرزبوونەوەی نرخی کاڵا و سووتەمەنی و زیادبوونی ڕێژەی بێكاری، فشاری زیاتری خستۆتە سەر هاووڵاتیان و حکوومەتی هەرێم.
سوپاسی هەڵوێستی مرۆڤدۆستانەی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان دەکەم لە پێشوازیكردن و هاوكاریكردنی ئەو ژمارە زۆرە لە ئاوارە و پەنابەران، دەمەوێ سوپاسێكی تایبەتی پارێزگاری دهۆك بكەم كە خۆی و تیمەكەی بەوپەڕی هەستكردن بە بەرپرسیارێتیەوە كاری خۆیان كردووە، سوپای خەڵكی دهۆك دەكەم كە زۆر بەرگەی ئەو بارودۆخەیان گرت، بەتایبەتی كە بۆ ماوەیەكی زۆر منداڵانیان نەچوونە قوتابخانە.
سوپاسی وەزارەتی تەندروستیی هەرێمی كوردستان دەكەم كە زۆر خەمخۆرانە كاریان كردووە و سوپاسی وەزارەتی پەروەردەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان دەكەم كە زۆر خەمخۆرانە لە هەموو شوێنەكاندا كاریان كردووە.
دەمەوێ ئەوەش دووپات بكەمەوە كە ئێمە لە حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئەوەی پێمان بكرێت و لە تواناماندا بێت كردوومانە و پێشكەشمان كردووە و ئەوەی پێمان بكرێت جێبەجێی دەكەین، بەڵام پێویستیمان بە یارمەتیی دەرەوە و به‌وه هه‌یه كه بەغدا زیاتر بێتە سه‌ر هێڵ بۆ یارمەتیدانی خەڵكی كوردستان.
حکوومەتی فیدرال تا ئێستا پرسی ئاوارەکانی ناو هەرێمی کوردستانی بەهەند هەڵنەگرتووە و به شێوه‌یه‌كی جددی و پێویست، یارمەتیی مرۆیی و دارایی پێشکەش نەکردوون، ئەمە لە کاتێکدا بۆ ساڵی 2015، حکوومەتی هەرێم پێویستی بە زیاتر لە (1 ملیار و 400 ملیۆن دۆلار) هەیە بۆ پڕکردنەوەی كەموكوڕییەکان لەو بوارەدا.
لێرەوە سوپاسی وڵاتانی هاوپەیمان و ئاژانسەكانی نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕێکخراوە نیودەوڵەتییەكان دەكەین، کە لە شەڕی دژ بە داعشدا، بە پێشکەشكردنی هاوكاریی سەربازی و مرۆیی، پشتگیری و پشتیوانییان لە حکوومەت و گەلی كوردستان کرد، هەرچەندە ئەو هاوكاریانە بە بەراورد لەگەڵ قەبارەی قەیران و ڕووداوەكان لە ئاستی پێویستدا نییە، بەڵام جێگەی سوپاس و دەستخۆشییە.
سوپاسی هاووڵاتیان و فەرمانبەرانی هەرێمی كوردستان دەكەم، بۆ خۆڕاگری و پشتگیرییان لە حکوومەتەكەیان لەم بارودۆخە سەختەدا، چونکە ئەمڕۆ هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان له لایه‌ك بە هۆی بڕینی مووچە و بودجە لە لایەن حكوومه‌تی عیراقه‌وه، له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه به هۆی ئه‌و شه‌ڕه‌ی كه به‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانی گرتووه، وه‌ك هه‌ر شوێنێكی دیكه كه له حاڵه‌تی شه‌ڕدایه، ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی كوردستان به ده‌ست دۆخێكی دژوار و كۆمه‌ڵێك گیروگرفته‌وه ده‌ناڵێنێت و هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان ژیانێکی سەخت و دژوار بەسەر دەبەن. چونكه بێگومان له هه‌موو شوێنێك، شه‌ڕ كێشه و گرفت و نه‌هامه‌تی و نه‌بوونی و تێكچوونی باری ئابووری و دارایی له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌هێنێت.
دەمەوێ لەم دەرفەتەدا دووبارە سوپاس و دەستخۆشی پێشكه‌ش به پێشمەرگە قارەمانەكانی كوردستان بكه‌م، کە توانیویانە لە جەنگی دژ بە دڕەندەترین ڕێکخراوی تیرۆریستیدا، هەرێمەکەمان وەك دوورگەیەكی ئارام لە ناوچەكە بپاڕێزن. بۆ سەرکەوتنی یەکجارەکی، پێویستە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی چەکی قورس و تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو پێشكەشی پێشمەرگە بكات.
پێشبینی دەكرێ شەڕی داعش و قەیرانەكانی سووریا بەردەوام بن و بە هۆیانەوە قەیران لە هەرێمی كوردستان درێژە بخایەنێ. ئەگەری زیادبوونی ژمارەی ئاوارەكانی ناوخۆی عیراق و پەنابەران بۆ هەرێمی كوردستان لە ئارادایە، بۆیە زۆر پێویسته بە هەماهەنگی لەگەڵ حکوومەتی عیراق و کۆمەڵگای نێودەوڵەتی و بە پلانی تۆكمە، بۆ بەهێزكردنی پێگەی هەرێم لە هەموو ڕوویه‌کەوە، هەوڵ بدرێت.
لەسەر ئاستی ناوخۆی عیراقیش، ئەم قه‌یرانە دەرەنجامی پابەندنەبوون بووە بە ماددە دەستوورییەكان و پیاده‌كردنی سیاسەتی پەراوێزخستنی پێکهاتەكانی دیكه‌ی وڵات و تاكڕەوی لە دەسەڵاتدا. داوا لە حکوومەتی عیراق دەكەین قەیرانی مرۆییی ئاوارەكانی عیراق و پەنابەرانی سووریا بخاتە ناو كارە لەپێشینەكانی خۆی، كە لە ڕووی یاساییەوە بەرپرسیاریه‌تیی یەكەم لە ئەستۆی حکوومەتی فیدراڵدایە. هه‌روه‌ها داوای لێ دەکەین هەوڵی جددی بدات بۆ بەجینۆسایدناساندنی تاوانی کۆمەڵکوژی دژ بە كوردانی ئێزدی و لە پاراستنی خوشک و برایانی مەسیحیدا، ڕۆڵی خۆی بگێڕێت.
وێڕای ئاستەنگ و قەیرانەکان، ئێمە لە هەرێمی کوردستان لە سەر هەوڵەكانمان بەردەوام دەبین بۆ بەرەوپێشەوەبردنی دیموكراسی و سەقامگیریی سیاسی و بۆ پاراستنی بەها مرۆییەکان و لێبوردەیی و پێكەوەژیانی ئاشتیانە.
باوەڕمان بە خۆمان هەیە و مەبەستمانە ئابووریمان بنیاد بنێین، مەبەستمانە لەگەڵ دراوسێ و دۆستانمان بە بەردەوامی لە پەیوەندیی باشدا بین و گەشە بە ناوچەكەمان بدەین. هیوادارم ئێمە و ئێوە و ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی نێودەوڵەتی، بتوانین ئەرکی خۆمان بەرامبەر ژیانی سەختی ئاوارە و پەنابەران لە هەرێمی كوردستان بەجێ بگەیه‌نین.
لەگەڵ دووبارە ڕێزم، زۆر سوپاس.
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- هه‌رێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یهکێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول ده‌كات