slideshow
"من له سه‌رجه‌م سه‌فه‌ره‌کانی به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستانی عێراق بۆ ئێران ئاماده بووم. وه‌کوو یاوه‌ری به‌ڕێز مه‌سعوود بارزانی، سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم و به‌ڕێز سه‌رۆک وه‌زیران، و ئه‌وانی دیکه. ئێمه له میانی ئه‌م سه‌فه‌رانه‌ی خۆمان بانگهێشتی به‌ڕێز هاشمی ڕه‌فسه‌نجانیمان کرد بۆ سه‌ردانی هه‌رێم و ئه‌و بانگهێشته‌ش له‌لایه‌ن به‌ڕێزیانه‌وه قبووڵ کرا، به‌ڵام دواتر که سه‌ردانی شاری به‌غدایان کرد نه‌هاتنه هه‌رێمی کوردستان. هه‌روه‌ها بانگهێشتی ساڵحی، وه‌زیری پێشووی ده‌ره‌وه و دیکه‌ی به‌رپرسانیش کرا، به‌ڵام ئه‌و سه‌ردانه‌یان ئه‌نجام نه‌دا و له ئه‌گه‌ری هاتنیان به باشترین شێوه پێشوازییان لێده‌کرا." ئه‌مه به‌شێکی وته‌کانی "عه‌بدوڵڵا ساڵح"، به‌رپرسی پێوه‌ندییه‌کانی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستانی عێراقه لەگەڵ ئێران که له دیمانه‌یه‌کدا له شاری هه‌ولێر له هه‌رێمی کوردستانی عێراق لەگەڵیدا کردوومە،وتوویه‌تی. عه‌بدوڵڵا ساڵح ساڵانێکی دوور و درێژه به‌رپرسی پێوه‌ندییه‌کانی نێوان هه‌رێمی کوردستان و ئێرانه و پێوه‌ندی نێوان خه‌ڵکی ئێران و خه‌ڵکی هه‌رێم، زۆر به توکمه‌تر و پته‌وتر له پێوه‌ندی نێوان حکوومه‌ته‌کان ده‌زانێت.ئه‌م گفتوگۆیه له حاڵێکدا ئه‌نجام ئه‌درێت که له ساڵانی ڕابردوودا، پێوه‌ندییه‌کانی نێوان هه‌رێم و ئێران هه‌ندێ ده‌نگۆی له‌سه‌ر بوو، به‌ڵام وته‌کانی ئاغای ساڵح ده‌ریده‌خات که پێوه‌ندی مێژوویی لێکدانه‌بڕاوی ئه‌م دوو لایه‌نه، ئامادەیی په‌ره‌پێدانی هه‌مه لایه‌نه‌ی هه‌یه و له‌وانه له بواری سیاسی، فه‌رهه‌نگی ئابووریدا. ئه‌مه‌ش ده‌قی دیمانه‌یه‌که:
تکایه له سه‌ره‌تادا خۆتان به خوێنه‌ری ئێرانی بناسێنن و هه‌روه‌ها خوێندنه‌وه و هه‌ڵسه‌نگاندنی خۆتان له‌باره‌ی پێوه‌ندی ئێستای کوردی عێراق له‌گه‌ڵ ئێران، به له به‌رچاوگرتنی پێوه‌ندی مێژوویی دوو لایه‌نه، بخه‌نه ڕوو.
پێشه‌کی به‌خێرهاتنتان ده‌که‌م بۆ هه‌رێمی کوردستان. ئه‌من عه‌بدوڵڵا ساڵح، به‌رپرسی گشتیی پێوه‌ندییه‌کانی حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان و ئێرانم. هه‌ر وه‌ک ئاگادارن ئێمه ماوه‌یه‌کی دوور و درێژه پێوه‌ندییه‌کی باشمان له‌گه‌ڵ ئێران هه‌بووه و پێشینه‌ی ئه‌م پێوه‌ندییه‌ش، ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ سه‌رده‌می سه‌رکه‌وتنی شۆڕشی ئیسلامی له ئێران.ده‌توانم ئه‌وه‌ش بڵێم که ئێمه‌ش له سه‌رکه‌وتنی ئه‌و شۆڕشه ده‌ورمان هه‌بوو و له هه‌مان کاته‌وه تا ئێستا، ئه‌م پێوه‌ندییه له چوارچێوه‌یه‌کی دۆستانه‌دا به‌رده‌وام بووه و جه‌ختیش کراوه له‌سه‌ر باشتر کردنه‌وه و په‌ره‌پێدانی.
له ئێستاشدا پێوه‌ندییه‌کی باشمان له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌تی ئێران هه‌یه، نامه‌وێ دیسانه‌وه ئه‌وه دووپات بکه‌مه‌وه که ئێران به یه‌ک له باشترین دۆستانی ئێمه داده‌نرێت له ڕابردوو و له ئێستاشدا. واتا له‌و کاته‌یه‌دا که ئێمه هیچ دۆست و هاوڕییه‌کمان نه‌بوو، ئێران یه‌ک له باشترین هاوڕێیانی ئێمه بووه. له‌و قۆناغانه‌یدا که کورد تووشی کاره‌سات و ڕووداوی تاڵ ده‌بوو، ئێران هه‌میشه به هانای ئێمه‌وه ده‌هات و داڵده‌ی ئه‌داین و ده‌رگاکانی ئه‌م وڵاته له ڕووی خه‌ڵکی ئێمه کراوه بووه. بۆ نموونه ئاماژه ئه‌ده‌مه ڕووداوه‌کانی سه‌رده‌می دیکتاتۆرییه‌تی ڕژیمی به‌عسی سه‌دام، که له‌و کاته‌ش ئێران ده‌رگاکانی خۆی له ڕووی ئێمه‌دا کرده‌وه. له ڕاستییدا ئێران وڵاتی دووهه‌می ئێمه‌یه و ئێمه سپاسی ئێران ده‌که‌ین.
له ڕابردوودا ئاستی پیوه‌ندی سیاسی ئێران و کورده‌کان له پێوه‌ندی گرتن له‌گه‌ڵ گرووپ و پارته به‌رهه‌ڵستکاره‌کانی ڕژیمی سه‌دام حسێندا بوو. ئایا پاش گۆڕانکارییه‌کانی عێراق و به فه‌رمی ناسینی ده‌سه‌ڵاتی هه‌رێمی کوردستان له یاسای بنه‌ڕه‌تی عێراقدا، ئاستی پێوه‌ندییه‌کانی ئێران و کورد گۆڕانی به سه‌ردا هاتووه و ئێستا خراوه‌ته دۆخێکی گونجاو.
پێشتر پێوه‌ندییه‌کان له ڕێگای ئه‌و نووسینگه‌یه ئه‌نجام ئه‌درا که دوو لایه‌ن له وڵاتانی یه‌کتردا ده‌یانکرده‌وه. بۆ نموونه لایه‌نی ئێرانی له ڕێگای سوپای پاسداران و قه‌رارگه‌ی ڕه‌مه‌زان و ... له کوردستان نووسینگه و ناوه‌ندی خۆی ده‌کرده‌وه و ئێمه‌ش له هه‌ندێ شار و له‌وان تاران، نه‌غه‌ده، کرماشان و مه‌ریوان نووسینگه‌ی خۆمان به ئامانجی ئاسانکاری له کاروباره‌کاندا کرده‌وه. هه‌ر وه‌ک ده‌زانن ژماره‌یه‌کی زۆری کوردی عێراق که بۆ ماوه‌ی 20 و 25 ساڵ زیاتر له ئێران وه‌کوو په‌نابه‌ر ژیاون، پێویستیان به هاتوچوو کردنه بۆ ئێران بۆ جێبه‌جێ کردنی کاروباره‌کانیان. ژماره‌یه‌کی زۆری ئه‌م که‌سانه له‌و ساڵانه له ئێران خرانه به‌ر خوێندن و ته‌نانه‌ت گه‌یشتن به زانکۆ و خوێندنی باڵاشیان ته‌واو کرد. بۆیه دانانی نووسینگه و نوێنه‌رایه‌تی بۆ به‌ڕێوه‌بردنی کاروباره‌کانیان پێویستییه‌کی گرینگ بوو. له ڕاستییدا ئه‌م پێوه‌ندییه له‌و کاته ته‌نیا له ئاستی پارته‌کاندا بوو.
ئێران له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م پارته کوردییه‌کانی عێراق و له‌وان پارتی دیموکراتی کوردستان، یه‌کێتی نیشتیمانی، کۆمه‌ڵ و یه‌کگرتووی ئیسلامی، پارته سۆسیالیسته‌کان و ئه‌وانی دیکه پێوه‌ندی هه‌بوو.
پاش ڕووخانی سه‌دام له ساڵی 2003دا، ئێران یه‌که‌م وڵات بوو که کۆنسووڵخانه‌کانی خۆی له شاره‌کانی هه‌ولێر و سلێمانی کرده‌وه. له‌م قۆناغه‌دا پێوه‌ندییه‌کانی ئێمه خرایه چوارچێوه‌یه‌کی دیپلۆماتیکه‌وه و حکوومه‌تی هه‌رێمیش به کردنه‌وه‌ی نووسینگه‌ی پێوه‌ندییه ده‌ره‌کییه‌کانکه له ژێر چاودێری دیوانی سه‌رۆک وه‌زیراندایه، خۆی بۆ ئه‌م پێوه‌ندییه نوێیه ئاماده کرد. له نووسینگه‌ی پێوه‌ندییه ده‌ره‌کییه‌کانی هه‌رێم دوو به‌شی سه‌ره‌کی چالاک کراون، یه‌که‌م به‌شی پێوه‌ندییه‌کانی هه‌رێم له‌گه‌ڵ ئێران که من تێیادا به‌رپرسم و ئه‌ویدی به‌شی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ تورکیا که که‌سێکی تر به‌ڕێوه‌ی ده‌بات. ئامانج له دانانی ئه‌م دوو به‌شه تایبه‌ته‌ش گرینگی پێدانه به پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئه‌م دوو وڵاته.
جگه له پێوه‌ندی مێژوویی له‌گه‌ڵ ئێران، ئێمه له‌گه‌ڵ ئه‌م وڵاته خاوه‌ن شه‌ش سه‌د کیلۆمه‌تر سنووری هاوبه‌ش و سێ خاڵی سنووری فه‌رمی و چهندین خاڵی سنووری نافه‌رمیین. بۆیه پێویسته ئیداره‌یه‌کی به‌هێز کاروباری پێوه‌ندییه‌کان به‌ڕێوه ببات. ئه‌م پێوه‌ندییه لای ئێمه گرینگه. ده‌بێ ئاماژه به‌و خاڵه‌ش بده‌م که پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئێران بۆ ئێمه له یه‌که‌مایه‌تیدایه و دوای ئه‌وه پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ تورکیا داده‌نین و ئه‌نجا وڵاتی سووریا له پله‌ی سێهه‌م دایه بۆ پێوه‌ندییه‌کانمان. هه‌ر بۆیه نووسینگه‌ی پێوه‌ندییه‌کان چالاکی خۆی ده‌ست پێکرد و من بۆ خۆم ماوه‌ی 25 ساڵه به‌رپرسیارێتی پێوه‌ندی له‌گه‌ڵ ئێرانم له ئه‌ستۆدایه.
پێشتریش له شاره‌کانی تاران و کرماشان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی نووسینگه‌کانی پارتی دیموکراتی کوردستانم له ئه‌ستۆ بووه. له ئێستاشدا پێوه‌ندییه‌کانی ئێمه به شێوه‌ی فه‌رمی و دیپلۆماتیک به‌ڕێوه‌ده‌چێت.
ئایا پێوه‌ندی ئابووری و فه‌رهه‌نگی نێوان ئێران و هه‌رێمی کوردستان له ئاستی ئه‌و پێوه‌ندییه سیاسییه گه‌شه‌پێدانی به‌خۆوه بینیوه؟
ئێمه هه‌وڵمان داوه له ڕێگای به‌ڕێوه‌بردنی دانیشتن و کۆنفڕانسی هاوبه‌ش له‌گه‌ڵ ئێران، ڕێگا بکه‌ینه‌وه بۆ چالاکی بازرگانانی ئێرانی له هه‌رێمی کوردستان و ته‌نانه‌ت چه‌ند دانیشتنێکیش له نێوان بازرگانانی دوو لایه‌ن به ئامانجی ئاشتنا بوونیان و ده‌رفه‌ت ڕه‌خساندنی چالاکییه‌کان ساز کراوه.
له ساڵی 2008 کاتێک کۆمپانیای وڵاتانی دیکه له عێراقدا چالاکیان نه‌ده‌کرد، سه‌رۆک وه‌زیران فه‌رمانی دا که ڕێگا بدرێته ئێرانییه‌کان به بێ وه‌رگرتنی ڤێزه بۆ ماوه‌ی 15 ڕۆژ له ئه‌وپه‌ڕی ئاسانی و به بێ گرفت، له سه‌رجه‌م ڕێگاکانی زه‌وینی و گه‌شتی ئاسمانی سه‌ردانی هه‌رێمی کوردستان بکه‌ن. ئه‌و بڕیاره‌ش به ئامانجی کارئاسانی بوو بۆ به‌شداری کۆمپانیا ئێرانییه‌کان له هه‌رێم.
که‌وایه له به‌شی ئابووریدا بواره‌که ئاماده‌یه، به‌و مه‌رجه‌ی که ئێرانییه‌کان له‌مباره‌وه ده‌ست به‌کار بن؟
ئه‌م بواره هه‌ر له سه‌ره‌تاشه‌وه ئاماده بوو. به‌ڵام لایه‌نی ئێرانی نه‌یتوانی به گوێره‌ی پێویست که‌ڵکی لێ وه‌ربگرێت. من له ئێره‌دا هیچ یه‌ک له ئێران و هه‌رێم به تاوانبار نازانم، به‌ڵام له ڕاستیدا پلانێکی گونجاو دانه‌نرا، ئه‌گه‌ر له هه‌مان یه‌که‌م ڕۆژه‌وه کۆمپانیای به‌هێز و بڕواپێکراوی ئێرانی له هه‌رێمدا ده‌ستیان به چالاکی بکردایه، ئه‌وا بواره‌که بۆ چالاکی کردنیان له بار بوو و ئێسته له جێ تورکیا، ئێران له بازاڕ و که‌رتی ئابووری هه‌رێمدا، یه‌که‌م بوو. ده‌بێ دان به که‌موکورتییه‌کانیش دابنرێت که بوو به‌هۆی دروست بوونی ئه‌م بارودۆخه‌ی ئێسته، که ئێمه له سه‌ری ناڕازین. به‌ڵام نامه‌وێ به چڕی ئه‌و بابه‌ته لێکبده‌مه‌وه.
له ئێستاشدا هێزه‌کانی هه‌رێم له ئه‌وپه‌ڕی ئاماده‌یی و هاوکاری نواندن، به شێوه‌ی 24 کاژێر له ده‌روازه سنوورییه‌کاندا چالاکی ده‌که‌ن. ئێمه هه‌لومه‌رجی سنووره‌کانی باشماخ و په‌روێزخان و حاجی عومرانمان تا ئاستی سنووره‌کانی تورکیا به‌رز کردۆته‌وه و هێزی کارامه و شاره‌زامان له‌و شوێنانه داناوه. ئه‌مه‌ش هه‌نگاوێکی گرینگه له ئاسانکاری به‌ڕێوه‌بردنی کاروباری خه‌ڵک، گه‌شتیاران و بازرگانه‌کان.
جگه له‌وه‌ش له خاڵه سنوورییه‌کاندا هه‌ستاوین به کردنه‌وه‌ی چێشتخانه و چایخانه و ته‌نانه‌ت شوێنی گونجاو بۆ به‌ڕێوه‌بردنی کۆبوونه‌وه و دانیشتن و چاوپێکه‌وتنه‌کان، ده‌ی جا ئامانج له هه‌موو ئه‌م کارانه چین؟
ئێمه هه‌موو ئه‌و کارانه‌مان له‌پێناو ئه‌م ئاسته که‌مه‌ی بازرگانی و پێوه‌ندی ئابووری له‌گه‌ڵ ئێراندا نه‌کردووه. ئامانج له‌و هه‌وڵانه به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی پێوه‌ندی بازرگانی، گه‌شتیاری و فه‌رهه‌نگییه له‌گه‌ڵ ئێراندا.
به‌داخه‌وه له‌لایه‌ن ئێرانه‌وه کاره‌کان وه‌دواخرا و وه‌ک پێویست ئه‌نجام نه‌درا. به‌ڕێزت ده‌توانی وه‌کوو ڕۆژنامه‌وان سه‌ردانی ئه‌و سێ خاڵه سنوورییه بکه‌یت و به چاوی خۆت ئاستی ئاماده‌کاری و
ئاوه‌دانییه‌کان ببینێت.
له بواری فه‌رهه‌نگی چی؟ تا چه‌نده له ده‌رفه‌ته ڕه‌خساوه‌کان که‌ڵک وه‌رگیراوه، له‌وان ئاڵۆگۆڕی که‌سایه‌تی زانکۆ و خوێندکاران، هاتوچووی هونه‌رمه‌ندان، چالاکانی بواری مۆسیقا و ...
هه‌مووی ئه‌و بابه‌تانه ئه‌نجام ئه‌درێت، به‌ڵام له‌و ئاسته‌یدا نییه که مه‌به‌ست و دڵخوازی ئێمه‌یه.
نازانم هۆکاره‌که‌شی له چیدایه. ئه‌وه‌ش له حاڵێکدا که هه‌ر دوو لا پاگه‌نده‌ی باشترین پێوه‌ندی ده‌که‌ن. با نموونه‌یه‌ک بهێنمه‌وه له ساڵی 1971 و له‌و کاته‌ی شانبه‌شانی مه‌لا مسته‌فا له خه‌باتدا بووین شای ئێران یارمه‌تی ئێمه‌ی ئه‌دا. له‌و کاته هه‌واڵنێرێکی ڕۆژنامه‌ی ئیئتیلاعاتی چاپی ئێران به ئامانجی ئه‌نجام دانی هه‌ڤپه‌یڤین هاته لای مه‌لا مسته‌فا، له ناوچه‌ی حاجی عومران و له‌باره‌ی هاوکارییه‌کانی شای ئێران پرسیاری له مه‌لا مسته‌فا کرد. مه‌لا مسته‌فای خوالێخۆشبوو له وه‌ڵامدا وتی که ئه‌و که‌سه‌ی یارمه‌تی شۆڕشه‌که‌ی ئێمه ئه‌دات، خه‌ڵکی ئێرانن نه شای ئێران.
وتیشی: ئه‌مڕۆکه شا له ئێراندا، حوکم ده‌کات. ئه‌م وڵامدانه‌وه‌ش به‌و مانایه دێت که پێوه‌ندی نێوان خه‌ڵکی دوو وڵات زۆر نێزیکه و ڕیشه‌کانیان پێکه‌وه به‌ستراوه و ته‌نانه‌ت پێوه‌ندییه‌که له ئاستێکدایه که بۆ حکوومه‌ته‌کانیش ناپچڕێت.
ئێمه ئاگاداری گرینگایه‌تی یارمه‌تیه‌کان و کردنه‌وه‌ی ده‌زگاکانی ئێرانین له‌و کاته‌ی که پێوستمان بوو و ئه‌وه‌ش هه‌وڵێکی زۆر به نرخ بوو. به‌ڵام خاڵی گرینگتر له‌وه پێشوازییه‌که‌ی خه‌ڵکی ئێران بوو له کورده‌کان. ئه‌گه‌ر خه‌ڵکی ئێران پێشوازییان له ئێمه نه‌کردایه ئه‌وا نه‌مانده‌توانی بۆ کار کردن بچینه کارگه و شوێنه‌کانی کار له ئێران. خه‌ڵکی ئێران هه‌رگیز به چاوی بێگانه‌وه سه‌یریان نه‌کردین و ئێمه‌ش ئه‌وه هه‌رگیز له بیر ناکه‌ین.
له‌سه‌ر ئه‌م هۆکارانه‌یه که نه حکوومه‌تی ئێران و نه حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان ناتوانن ئه‌م دوو نه‌ته‌وه‌یه له یه‌کتری جیا بکه‌نه‌وه و ئه‌وه‌ش خاڵێکی زۆر گرینگه و ده‌بێ له‌م ڕوانگه‌وه سه‌یری پێوه‌ندییه‌کان بکرێت.
ده‌بێ به‌رپرسانی هه‌ر دوو لا له ڕێگای به‌ڕێوه‌بردنی دانیشتن و گفتوگۆ، ئه‌م ڕوانگه ئه‌منییه‌ی که له‌سه‌ر پێوه‌ندییه‌کاندا زاڵه لاببه‌ن. ئه‌من چه هه‌ڕه‌شه‌یه‌کم بۆ سه‌ر ئێران ده‌بێت؟ بۆچی ئێران له ئێمه ترسی هه‌یه؟ یان بۆچی ده‌بێ ئێمه له ئێران بترسین؟ هه‌موو ئه‌مانه‌ش له حاڵێکدایه که ئێمه خۆمان به دۆستی یه‌کتری ده‌زانین ئێمه له‌گه‌ڵ ئێران سنوورێکی به‌رفراوانمان هه‌یه. بڕوا بکه‌ن ئه‌گه‌ر یه‌ک گوله له‌و سنووره به‌ره‌و ئێران بهاوێژرێت، ئه‌وا له پێشدا هه‌ڕه‌شه له ئاسایشی ئێمه ده‌کات، نه ئاسایشی ئێران. حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان به هیچ شێوه‌یه‌ک ڕێ نادات له سنووره‌کانییه‌وه ته‌نانه‌ت به‌ردێکیش به‌ره‌و سنووری ئێران بهاوێژرێت. نه‌ک هه‌ر به پارته‌کان، به‌ڵکوو به گوێره‌ی تواناکانمان ئه‌و ئیزنه به ده‌وڵه‌تانی تریش ناده‌ین. ئاسایشی ئێران، ئاسایشی ئێمه‌یه. من ئه‌و پرسیاره ده‌خه‌مه به‌رده‌م لایه‌نی ئێرانی که ئه‌م ڕوانگه ئه‌منییه له سوودی کێ ده‌شکێته‌وه و له قازانجی کێیه؟ وه‌ک ده‌بینن له جه‌ژنی نه‌ورۆزدا ئێرانییه‌کان سه‌ردانی هه‌رێم ده‌که‌ن و له‌لایه‌ن خه‌ڵکه‌وه پێشوازییان لێوه ده‌کرێت. له حاڵێکدا به‌و شێوه‌یه پێشوازی له خه‌ڵکی دیکه‌ی وڵاتان ناکه‌ن، بۆ نموونه کورد به‌پێی نه‌ریتی خۆیان له ڕۆژانی نه‌ورۆز سه‌ردانی ده‌شت و چیاکان ده‌که‌ن و ئه‌گه‌ر بگه‌نه میوانه ئێرانییه‌کان، بانگهێشتی سفره‌کانی خۆیان ده‌که‌ن و بیره‌وه‌رییه‌کانی خۆیان له ئێران ده‌گێڕنه‌وه. ئه‌م جۆره مامڵه‌کردن و تێکه‌ڵبوونه‌ی خه‌ڵکی هه‌رێم له‌گه‌ڵ خه‌ڵکی دیکه‌ی وڵاتاندا نابینرێت. له‌لایه‌کی دیکه‌وه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که ڕێگای ڕۆیشتن بۆ وڵاتانی دیکه و له‌وان تورکیا و وڵاتانی ئه‌ورووپا بۆ خه‌ڵکی کوردستان ئاوه‌ڵایه، ئه‌وان له سه‌فه‌ره‌کانی خۆیان چ بۆ گه‌ڕان و چ بۆ ده‌رمان، وڵاتی ئێران هه‌ڵده‌بژێرن و له یه‌که‌مایه‌تی دایده‌نێن، ئه‌وان ئێران وه‌کوو به‌هشت وه‌سف ده‌که‌ن. ته‌نانه‌ت ئه‌و که‌سانه‌س که سه‌ردانی ئه‌ورووپایان کردووه ئێران به به‌هشت ده‌زانن! با ئاماژه به‌وه‌ش بکه‌م کۆنسووڵخانه‌ی ئێران له هه‌ولێر له هاوینی ساڵی ڕابردوو، ڕۆژانه به ڕێژه‌ی 1500 بۆ 2000 ڤیزه‌ی ده‌رکرد و له سلێمانییه‌ش نێزیک به 1000 ڤیزه ده‌رکرا.
نێزیکه‌ی له‌سه‌دا 70ی ئه‌م که‌سانه‌ش وه‌کوو گه‌شتیار سه‌ردانی ئێرانیان کرد، ئه‌گه‌ر له‌و که‌سانه‌ش سه‌باره‌ت به ئێران پرسیار بکرێت، له وه‌ڵامدا ئێران به وڵاتێک وه‌کوو به‌هشت و خاوه‌ن خه‌ڵکێکی چاک وه‌سف ده‌که‌ن. به‌ڵام گله‌یی ئه‌وه‌ش ده‌که‌ن که له سنووری ئێراندا تووشی ئازار و زه‌حمه‌ت کراون، بۆچی ئه‌وه ڕوو ئه‌دات له حاڵێکدا هه‌رگیز نموونه‌ی نه‌بووه ده‌وڵه‌تی ئێران گله‌یی هه‌ڵسوکه‌وتی ناشیاوی خه‌ڵکی ئێمه بکات له سه‌ردانه‌کانیان بۆ ئه‌و وڵاته. هه‌رگیز نه‌بینراوه هاووڵاتیانی هه‌رێم له ئێران، تاوانێکیان ئه‌نجام دابێت یان ده‌ستگیر کرابێتن. ته‌نانه‌ت پێش ده‌رکردنی پاسپۆرته‌کانیش خه‌ڵکمان ته‌نیا به یه‌ک نامه یان به‌ڵگه‌ی ساده‌وه ڕه‌وانه‌ی ئێران ده‌کرد و ڕۆژانه‌ش 500 بۆ 600 که‌س ته‌نیا به یه‌ک نامه‌وه ده‌هاتنه ئێران. ئه‌مڕۆش ئاماده‌ین بیسه‌لمێنین ته‌نیا له‌سه‌ر یه‌ک که‌سیان ڕاپۆرتێکی خراپ نه‌دراوه. خه‌ڵکی ئێمه به‌نیاز نین له حکوومه‌ت و خه‌ڵکی ئێران دوور بکه‌نه‌وه و دووریش ناکه‌وینه‌وه. ئێمه خۆمان به یه‌ک ماڵ ده‌زانین، بۆیه چاوه‌ڕوانی ئه‌وه‌ش ده‌که‌ین حکوومه‌تی ئێران ئێمه وه‌کوو "حکوومه‌تی هه‌رێمی کوردستان" حیساب بکات و به چاوه‌وه سه‌یری ئێمه بکات. له ئێستا ئاستی پێوه‌ندییه‌کانی نێوانمان، خۆی له سه‌ره‌وه‌ی پێوه‌ندی ده‌وڵه‌تێک له‌گه‌ڵ پارته‌کانی دیموکرات و یه‌کێتی و... ده‌بینێته‌وه. لابردنی ئه‌و ڕوانگه پێشوویه و ئه‌وه‌ی که وه‌کوو حکوومه‌ت سه‌یری ئێمه بکرێت زۆر گرینگه.
من له سه‌رجه‌م سه‌فه‌ره‌کانی به‌رپرسانی هه‌رێمی کوردستانی عێراق بۆ ئێران ئاماده بووم. وه‌کوو یاوه‌ری سه‌رۆک وه‌زیران، به‌ڕێز مه‌سعوود بارزانی، سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم و ئه‌وانی دیکه. ئێمه له میانی ئه‌م سه‌فه‌رانه‌ی خۆمان بانگهێشتی به‌ڕێز هاشمی ڕه‌فسه‌نجانیمان کرد بۆ سه‌ردانی هه‌رێم و ئه‌و بانگهێشته‌ش له‌لایه‌ن به‌ڕێزیانه‌وه قبووڵ کرا، به‌ڵام دواتر که سه‌ردانی شاری به‌غدایان کرد نه‌هاتنه هه‌رێمی کوردستان. هه‌روه‌ها بانگهێشتی ساڵحی، وه‌زیری پێشووی ده‌ره‌وه و دیکه‌ی به‌رپرسانیش کرا، به‌ڵام ئه‌و سه‌ردانه‌یان ئه‌نجام نه‌دا و له ئه‌گه‌ری هاتنیان به باشترین شێوه پێشوازییان لێوه ده‌کرا. چهندین جار له‌لایه‌ن به‌ڕێز مه‌سعوود بارزانییه‌وه بانگهێشتی مه‌حموود ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد، سه‌رۆک کۆماری پێشووی ئێران کرا، که‌چی سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی که سه‌ردانی عێراقی کرد به‌ڵام نه‌هاته هه‌رێمی کوردستان.
هیوادارم تیمی به‌ڕێز ڕۆحانی، سه‌رۆک کۆماری ئێستای ئێران وه‌ڵامی ئه‌و بانگهێشتانه بده‌نه‌وه.
دڵنیام له‌وه‌ی که به‌ڕێز سه‌رۆک وه‌زیرانی هه‌رێم له سه‌ردانه‌کانیان بۆ ئێران، بانگهێشتی به‌رپرسانی ئێرانی ده‌که‌ن. ئێمه داوا ده‌که‌ین له سه‌رۆک کۆماری ئێران که به کۆماریی خۆمانی ده‌زانین، له به‌رچاوانی ڕای گشتیی جیهانی و دیکه‌ی وڵاتان، سه‌ردانی کوردستان بکه‌ن. ئێمه شانازی به‌وه ده‌که‌ین شانازیشمان به‌وه ده‌کرد ئه‌گه‌ر ئه‌حمه‌دی نه‌ژاد یان ساڵحی سه‌ردانی کوردستانیان بکردایه و بێگومان پێشوازی باشیان لێوه ده‌کرا. بۆچی سه‌رۆک وه‌زیران یان وه‌زیری ده‌ره‌وه‌ی دیکه‌ی وڵاتان سه‌ردانی هه‌رێمی کوردستان ده‌که‌ن، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی باسی پێوه‌ندی باش و ستراتیژیک له‌گه‌ڵ ئێران ده‌که‌ین، بۆ ماوه‌ی 30 یان 35 ساڵ به‌ڵام به‌رپرسانی ئێرانی سه‌فه‌ری ئێره ناکه‌ن ئایا ئه‌مه داواکارییه‌کی گه‌وره‌یه؟
ئه‌وه داوایه‌کی ئاساییه.
هه‌ر کاتێک بانگهێشتی سه‌رۆکایه‌تی هه‌رێم یان سه‌رۆک وه‌زیران کرابێت سه‌ردانی ئێرانیان کردووه، ئێوه کامه لایه‌ن وه‌کوو دۆست، باشتر و نێزیکتر له کورده‌کان بۆ ئێران ده‌زانن. هه‌ر که‌س ئه‌و پاگه‌نده‌یه بکات ئه‌وا من ده‌نگی ناڕه‌زایی له به‌رانبه‌ری هه‌ڵده‌برم، ئێمه ئه‌وه ناشارینه‌وه که پێوه‌ندییان له‌گه‌ڵ دیکه‌ی وڵاتانیش هه‌یه. به‌ڵام له‌و کاته‌ی که هیچ وڵاتێک له‌گه‌ڵ ئێمه پێوه‌ندی نه‌بوو ئێران یاوه‌ر و په‌ناگه‌ی ئێمه بوو.
وه‌کوو دوا پرسیار ئه‌گه‌ر بیره‌وری یان بابه‌تێک هه‌یه یان له‌باره‌ی له‌مپه‌ڕه‌کانی سه‌ره‌ڕێگای په‌ره‌پێدانی پێوه‌ندییه‌کانی نێوان دوو لایه‌ن بیڵێنه‌وه؟
ئه‌و کاته‌ی شۆڕشی ئیسلامی له ئێراندا سه‌رکه‌وت، مه‌لا مسته‌فا بارزانی یه‌که‌م که‌س بوو پیرۆزبایی ئه‌م سه‌رکه‌وتنه‌ی له کۆماری ئیسلامی کرد. ئێمه ئاماده‌بووین ئه‌وه‌ی له توانامان بێت بۆ کۆماری ئیسلامی بیکه‌ین. هه‌روه‌ک ده‌زانن ئه‌م شۆڕشه له به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵکی چه‌وساوه‌ی ناوچه‌که‌یه. ئێمه شانازی به‌وه ده‌که‌ین که پێوه‌ندییه‌کانمان له‌گه‌ڵ ئێران سه‌ره‌ڕای ئاسته‌نگ و کێشه‌کان به‌رده‌وامه هۆکاره‌که‌شی ئه‌و پێوه‌ندییه دۆستانه‌یه که کێشه‌کان چاره‌سه‌ر ده‌کات ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر له داهاتووش تووشی کێشه بین له ڕێگای گفتوگۆ و دانوستان چاره‌سه‌ری ده‌که‌ین.
هه‌ڵبه‌ت خۆم له‌وه دڵنیام که کێشه‌یه‌ک له‌م پێوه‌ندییه دروست نابێت و ئه‌م دۆستایه‌تی و پێوه‌ندییه نێزیکه، هه‌رچی زیاتر په‌ره‌ی پێده‌درێت. ئێمه گه‌شبینین و هیوامان هه‌یه له‌سه‌ر به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی پێوه‌ندییه‌کان و ئه‌وه‌ی بۆ به تۆکمه کردنی پێوه‌ندییه‌کان پێویست بێت، ئه‌نجامی ئه‌ده‌ین.
ڕۆژنامەی شەهروەند، ئیحسان هووشمەند، پێنجشەمە ٢١ی خاکەلێوەی ١٣٩٣، ژمارە ٢٥٣، لاپەڕەی ٣.
وتووێژی ڕادیۆ ئینگلیزی بروون مەرزی لەگەڵ دکتۆر جگەرخوێن جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە ئێران و لە کەسایەتییە پایە بڵندەکانی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق
گرینگی بەشداریی خەڵکی لە سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
هەر وەکوو ڕوون و ئاشکرایە، هەموو حکوومەتەکان بە دەستی خەڵکی سازدەکرێن و بەشداری خەڵکی لە هەڵبژاردنەکاندا هێمای دیموکراسییە. دادوەری خەڵکی بەسەر کارکردی سیاسی دەوڵەتەکان لە ڕێگای هەڵبژاردنەکانەوە ئەنجام دەدرێت.
لە ڕوانگەی ئێمەوە بە پێی ئەوەی کە لە عێراق گرفتە جۆراوجۆرە سیاسی، ئەمنیی و ئابوورییەکان بوونی هەیە، دەتوانم بڵێیم کە گرینگی ئەم هەڵبژاردنانە زیاتر لە هەڵبژاردنەکانی پێشووە و هیوادارم کە خەڵکی بە بەشداری بەربڵاوی خۆیان بتوانن بیرووڕای خۆیان دەرببڕن و باروودۆخێک پێکبێت کە حکوومەتێکی وڵامدەرەوە و یاسامەند لە عێراقدا هەڵبژێردرێت.
لەم خولەی هەڵبژاردنەکانی پەڕڵەمانی عێراقدا 39 هاوپەیمان بەشدارییان کردووە. بەبڕوای ئێوە شانسی سەرکەوتنی کام یەک لەم هاوپەیمانانە زیاتر لەوانی دیکەیە؟
ناتوانم ئاماژە بە لیستێکی تایبەت بکەم، بەڵام ئاشکرایە کە هاونیشتمانیانی شیعە 3 هاوپەیمانی گرینگیان هەیە، هەروەها هاونیشتمانیانی سوننە 3 هاوپەیمانی و هەرێمی کوردستانیش بە 2، 3 لیستی بەهێز لە هەڵبژاردنەکاندا بەشدارییان کردووە. تا ڕادەیەک دەتوانین ئەوە بڵێین، بەڵام دەبێت چاوەڕێی بین ببینین دەرئەنجامی هەڵبژاردنەکان بە چ شێوەیەک دەبێت.
چونکە کوردەکان لەم خولەی هەڵبژاردنەکاندا هاوپەیمانییەکی تایبەت و یەکگرتوویان نییە و بە شێوەی جیا بەشدارییان کردووە؟
هەوڵدرا کە لیستێکی هاوبەش پێکبێت، بەڵام بە پێی ناکۆکی لە ڕوانگەکاندا کە بوونی هەبوو، بە تایبەت لەسەر هەندێک مەسەلەی تایبەتدا، لە کۆتاییدا ئەم لیستە پێکنەهات، بەڵام هەر وەکوو ئەو باروودۆخەی کە لە پەڕڵەمانی ڕابردوودا بوونی هەبوو بەگشتیی و وەک چاوەڕوان دەکرێ کوردەکان دوای هەڵبژاردنەکان ئەم هاوپەیمانیانە دادەمەزرێنن و هەر بەم چەشنە یەکپارچە کار دەکەن.
گرینگترینی ئەو قەیرانانەی کە لە پێش دەوڵەتیی پەڕڵەمانی داهاتووی عێراقدا هەیە کامانەن؟
بە بڕوای من گرینگترین ئەرک، دامەزراندنی ئەو هاوپەیمانییەیە کە دەوڵەت پێکدێنێت. چونکە پێشبینی ناکرێت کە یەک لیست بتوانێت زۆرینەی دەنگەکان بۆ خۆی مسۆگر بکات و بە پێی ئەو ناکۆکییە سیاسییە جۆراوجۆرانەی کە لە نێوان گرووپ یا لایەنە سیاسییەکاندا بوونی هەیە کە لە هەڵبژاردنەکاندا بەشدارییان کردووە، تەنانەت لە نێوان لیستە گەورەکانی شیعەشدا زۆر ئەستەمە کە ئەمجارە یەک لیست و هاوپەیمانی بە ئاسانی پێکبێت. دوای ئەوەش وا دیارە گەڕانەوەی هێمنایەتیی و بەرقەراری لە وڵاتدا و لە هەمووی ئەوانە گرینگتر سەقامگیری ئەمنیی، گەورەترین قەیرانی ئەو دەوڵەتە دەبێت کە بە بڕوای من بە هۆی نەبوونی ئەو لێکنەگەیشتنە سیاسییە و بەشداری هەموو لایەنە سیاسییەکانە کە ئەم باروودۆخە پێکهاتووە.
عێراق لە 4 ساڵی ڕابردوودا بە هۆی گێرەوکێشەی سیاسیی بەربڵاو لە نێوان پارت و لایەنە سیاسییەکان، ڕووبەڕووی گرفتی ئەمنیی و تیرۆریستی بووەوە. ئایا دەوڵەتی داهاتووی عێراق دەتوانێت لەم گرفتانە کەمبکاتەوە و هێمنایەتیی و سەقامگیری لە عێراقدا بەرقەرار بکات؟
هەر وەکوو ئاماژەم پێکرد گرفتی سەرەکی کە دەوڵەت لە ساڵانی ڕابردوودا بە تایبەت لە 4 ساڵی ڕابردوو بوویەتیی ئەوەیە کە نەیتوانیوە بە شێوازی واقیعی بەشداری سیاسیی هەموو لایەنەکان پێکبێنێت. نەبوونی ئەم لێکنەگەیشتنە سیاسیی و هاوبەشی سیاسیی و بەشدارییان لە پڕۆسە سیاسییەکاندا بۆتە هۆی ئەوەی کە گرفتەکان بەرەو زیادبوون بڕوات.
ئەگەر دەوڵەت ئەمجارە هەوڵبدات کە هاوپەیمانییەکی بەهێز، لە نێوان هەموو هێزە سیاسییەکانی عێراق، هەموو کەمینەکان و هەموو پێکهاتە نەتەوەیی و ئایینییەکانی عێراق بۆ پێکهێنانی دەوڵەتێک کە ڕەنگدانەوەی هەموو ڕوانگە سیاسییەکانی عێراق بێت، پێکبێنێت، ئەم گرفتانە بەرەو کەمبوون دەڕوات و هیوادارین کە سەقامگیری گونجاو و جێی پەسندی هەمووان پێکبێت.
ئەگەر بێتوو دەوڵەت هەر لەسەر ئەم ڕێگایەی ئێستا هەنگاوبنێت و هەوڵبدات ڕوانینی لایەنێک بەسەر هەموواندا فەڕز بکات، ئاشکرایە و من فکر دەکەمەوە قەیرانەکان چارەسەر نابن.
وتووێژ لە لایەن: خاتوو گەشانی
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە ئێران لە وتووێژێکدا ڕایگەیاند: چاوەڕوانی ئەوەین کە لە هەڵبژاردنەکاندا ڕێژەیەکی زۆر لە بەشداری دەنگدەران لە ئێران ببینین و ئەگەر ژمارەی دەنگدەرەکانی ئەم خولە کەم بوو بە هۆی گەڕانەوەیانە بۆ وڵاتی عێراق.
دکتۆر جگەرخوێن جێگری نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە شاری تاران کە وەکوو چاودێر لە لایەن پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراق لە بنکەی دەنگدانی دەوڵەت ئاباد ئامادەبوو، لە وتووێژ لەگەڵ پەیامنێری سیاسەتی دەرەوەی ئاژانسی فارس ئێرانی بە ئاماژە بەوەی کە کوردەکانی عێراق وەکوو شارۆمەندی دیکەی ئەم وڵاتە لە هەڵبژاردنەکاندا بەشدارییان کرد تاکوو بتوانن نوێنەرانی خۆیان هەڵبژێرن، ڕایگەیاند: نوێنەرانێک لە پارت و لایەنە سیاسییەکان لە ئێران ئامادەن تاکوو بەسەر بەڕێوەچوونی پڕۆسەی سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە ئێران چاودێری بکەن.
گوتیشی: هاوکارییەکی باش لە لایەن کۆماری ئیسلامی ئێران لە ڕەوتی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکاندا بۆ شارۆمەندانی عێراقی ئەنجامدراوە و باروودۆخی گونجاو بۆ ئەم کارە لە لایەن ئێرانەوە ڕەخساوە.
دکتۆر جگەرخوێن لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: 18 بنکەی دەنگدان لە 11 شاری ئێران دیاریکراوە، لەوانە: لە تاران 3 ناوەندی دەنگدان و لە شارەکانی مەشهەد، ورمێ، ئەهواز و ئیلام 2 ناوەندی دەنگدان و هەروەها لە شارەکانی یەزد، قوم، سنە و ... هەر کام یەک ناوەندی دەنگدان دیاریکراوە.
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران لە کۆتایی ئەم چاوپێکەتنەدا گوتی: لە هەڵبژاردنەکانی پەڕڵەمانی ساڵی 2005 نزیکەی 70 هەزار عێراقی دانیشتووی ئێران دەنگیاندا و ئەم ڕێژەیە لە ساڵی 2010 گەیشتە 50 هەزار کەس و لە بەراورد لەگەڵ هەڵبژاردنی ڕابردوو کەمبووەوە، هۆیەکەشی بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە زۆربەی عێراقییەکان دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام گەڕانەوە بۆ وڵاتەکەیان و چاوەڕوانی ئەوەین کە لەم هەڵبژاردنەدا ڕێژەیەکی زۆر لە بەشداری دەنگدەران لە ئێران ببینین و ئەگەر ژمارەی دەنگدەرەکانی ئەم خولە کەم بوو بە هۆی گەڕانەوەیانە بۆ وڵاتی عێراق
دکتۆر جگەرخوێن لە لێدوانێکدا ڕایگەیاند: بە شێوەیەکی گشتیی سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە وڵاتی ئێران بە شێوەیەکی باش بەڕێوەچوو.
دکتۆر جگەرخوێن جێگری نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە شاری تاران سەبارەت بە بەڕێوەچوونی سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە وڵاتی ئێران گوتی: هەر وەکوو ئاگادارن سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە دەرەوەی وڵاتیش بەڕێوەچوو و یەکێک لەو وڵاتانە ئێران بوو، کە ژمارەیەکی بەرچاوی هاوڵاتیانی عێراقی دانیشتووی وڵاتی ئێرانن. هەروەها بەشێکی بەرچاوی هاونیشتمانیانی هەرێمی کوردستانیش لە وڵاتی ئێران نیشتەجێی بوون کە لە ساڵانی ڕابردوودا و دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام زۆربەی هەرە زۆری هاوڵاتیانی کورد گەڕاونەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵام ئێستاش بەشێکیان لە وڵاتی ئێران ماونەتەوە.
گوتیشی: ئێمە هەوڵمانداوە ئەو خەڵکەی کە لە ئێران ماونەتەوە ئاگادارییان بکەینەوە کە بێین دەنگ بدەن و دەنگەکانیان نەسووتێت و بەشداربن لە پڕۆسەی سیاسیی وڵاتی خۆیاندا.
جێگری نوێنەرایەتیی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران سەبارەت بە بەشداری کوردەکان لە سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە وڵاتی ئێران گوتی: زۆربەی هاوڵاتیانی کوردستانیمان گەڕاونەتەوە بۆ هەرێمی کوردستان، بەڵام تاڕادەیەک برایانی کوردی فەیلی لە ئێران ماونەتەوە و وەکوو ساڵانی ڕابردوو بەشدارییەکی بەرچاویان هەبوو، لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی 2005 وەکوو لیستی هاوپەیمانی کوردستان لە کۆی 70 هەزار دەنگ ئێمە 25 هەزار دەنگمان هەبوو. لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە ساڵی 2010 وەکوو لیستی هاوپەیمانی کوردستان لە 50 هەزار دەنگ 13 هەزار دەنگمان هەبوو.
گوتیشی: لەو بڕوایەدام ئەمساڵ ڕێژەی دەنگدانی هاوڵاتیانی کوردستانیمان لە وڵاتی ئێران وەکوو خولەکانی ڕابردووی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق نەبێت، چونکە زۆربەیان گەڕاونەتەوە بۆ کوردستان. بەڵام ئێمە هەوڵماندا ئەو هاوڵاتیانەی کە لە ئێران نیشتەجێن ئاگادار بکەینەوە تاکوو لە هەر شوێنێک بن بێن و بەشداری پڕۆسەی هەڵبژاردن بکەن و بچنە سەر سندووقەکانی دەنگدان تاکوو لە دابینکردنی حکوومەتێکی سەرکەوتوودا لە هەرێمی کورستان بەشداری بکەن.
دکتۆر جگەرخوێن سەبارەت بە شوێنەکانی دەنگدان لە ئێراندا گوتی: لە وڵاتی کۆماری ئیسلامی ئێراندا 18 بنکەی دەنگدان دیاریکرابوو، لەوانە: لە تاران لە سێ شوێن، لە شاری مەشهەد لە دوو شوێن و هەروەها لە شارەکانی قوم، شیراز، ئیسفەهان، سنە، کرماشان، ئیلام، ئیسلام ئاباد، دێهلۆڕان، یەزد، نەغەدە، ورمێ، ئەهواز و شووش.
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە شاری تاران سەبارەت بە کاریگەری بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە داهاتووی ئەم وڵاتەدا گوتی: هەڵبژاردن هێمای دیموکراسییە و خەڵکانی عێراقی بە دەنگەکانی خۆیان لەبارەی سیستەمی سیاسییەوە حوکم دەدەن و نوێنەرانی خۆیان هەڵدەبژێرن بۆ ئەوەی کە حکوومەت دروست بکەن بۆ بەڕێوەبردنی وڵات. عێراقی ئێستا تووشی کێشەی زۆری سیاسی، ئەمنی و ئابووریی بۆتەوە و پێویستە کە خەڵکی لە هەڵبژاردندا بەشداری بکەن بۆ ئەوەی کە هەوڵبدرێت لە ڕێگای دەنگی ئەوان حکوومەتێک پێکبێت کە وڵامدەرەوەی خەڵکی بێت. بە یاسا پابەندبێت و هەوڵ بدرێت کە کێشە سیاسییەکان کەم بکرێتەوە.
ئەوەیشی خستەڕوو: لە چوارچێوەی ئەم هەوڵانەشدا هیوادارین کە ئەو حکوومەتەی کە لە بەغداد دادەمەزرێت بە پێچەوانەی حکوومەتەکانی دیکە حکوومەتێک بێت کە ڕەنگدانەوەی ڕاستەقینەی دەنگی گەڵ بێت و هەموو پێکهاتە سیاسییەکانی عێراق لە خۆیدا بگرێت و هەوڵبدات کە کێشەکانی نێو عێراق کەم بکاتەوە.
جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران سەبارەت بە بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە وڵاتی ئێران گوتی: بە شێوەیەکی گشتیی سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق لە وڵاتی ئێران بە شێوەیەکی باش بەڕێوەچوو، لەم وڵاتە نزیکەی 60 سندووقی دەنگدانمان هەبوو و ئێمە بۆ هەر سندووقێک چاودێری خۆمان دانابوو و هەوڵیشماندا کە یارمەتیدەر بین بۆ ئەوەی کە پڕۆسەکە بە شێوەیەکی گشتیی لە ئاستێکی باشدا بەڕێوەبچێت.
دکتۆر جگەرخوێن لە کۆتایی ئەم لێدوانەدا گوتی: زۆر سوپاس بۆ هەموو هاوڵاتیانی عێراق و بەتایبەت کوردستانیانی دەرەوەی وڵات کە لە سێیەمین خولی هەڵبژاردنەکانی ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق بەشدارییان کرد چونکە هەر دەنگێک سەنگی خۆی هەیە بۆ ئەوەی کە هاوکار بێت ئێمە بتوانین بە شێوەیەکی ئاشتیانە دەنگی خۆمان بۆ داهاتووی سیاسی وڵاتمان دەرببڕین.
نازم دەباغ لە وتووێژێکدا لەگەڵ گۆڤاری "ئێران ـ کورد" ڕایگەیاند: بە درێژایی مێژوو، ئێران پەناگایەکی ئەمن بۆ بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردەکان لە هەرێمی کوردستان بووە‘؛ کوردەکان و ئێرانییەکان لە یەک ڕەگەزن و زۆرترین نزیکایەتیی لە نێوانماندا بوونی هەیە.
نازم دەباغ نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران لە وتووێژ لەگەڵ گۆڤاری "ئێران ـ کورد" سەبارەت بە پەیوەندییە مێژووییەکانی کوردەکان لە کوردستانی عێراق لەگەڵ ئێرانداگوتی: مەسەلە کەلتووری و کۆمەڵایەتییەکان، ئەمڕۆکە وشەگەلێکی نامۆ بۆ کۆماری ئیسلامی ئێران و هەرێمی کوردستان نین، چونکە؛ کوردەکان و ئێرانییەکان لە یەک ڕەگەزن و زۆرترین نزیکایەتیی لە نێوانماندا بوونی هەیە.
گوتیشی: بە درێژایی مێژوو، کۆماری ئیسلامی ئێران پەناگایەکی ئەمن بۆ بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردەکان لە هەرێمی کوردستان بووە‘ و هەر ئەو پەیوەندییانەش لە لایەکەوە بۆتە هۆی ئەوەی کە پەیوەندییە کەلتوورییەکانی نێوان دوو لایەن گەشە بستێنێت. کەلتووری ئێمەی کورد لە عێراق لەگەڵ کەلتووری ئێرانی ئەگەر یەکێک نەبن بەڵام خزمایەتیی و قەرزداری یەکترین. بۆ نزیکایەتیی ئەم دوو کەلتوورە دەبێت هەوڵی زیاتر بدرێت و بوارەکانی ئەم بەهێزکردنە کەلتوورییەش بۆ هاوکاریی هونەری و پیشیەیی و تەنانەت بۆ ئەرکی خوێندن دەگەڕێتەوە.
نوێنەری هەرێمی کوردستان لە ئێران لە کۆتایی ئەم چاوپێکەوتنەدا جەختی کردەوە: ئەم سێلایەنە دەتوانن کاریگەری زۆر باڵا لەسەر نزیکایەتیی زیاتری کەلتوور لە نێوان دوو لایەندا دابنێین. بەڵام بەداخەوە هەندێک گرفت بوونی هەیە کە لەم بوارانەدا دەبێت چارەسەر بکرێن. بەتایبەت دەتوانم یادێک بکەم لە گرفتی قوتابیانی کوردستانی عێراق لە کۆماری ئیسلامی ئێران. پێشنیارم بۆ گەشەپێدانی پەیوەندییە کەلتوورییەکان چارەسەرکردنی گرفتەکانی ئەم بەشەیە.
تێبینی: ئەم وتووێژە پێش لە چارەسەرکردنی گرفتی قوتابیانی هەرێمی کوردستان کە لە ئێراندەخوێنن ئەنجامدراوە. دوای تێپەڕبوونی چەند ڕۆژ بەسەر ئەم چاوپێکەتنەدا، تەواویگرفتەکانی ئەم قوتابیانە چارەسەر بوو.
گۆڤاری ئێران ـ کورد، ژمارەی یەکەم، خاکەلێوەی 1393، لاپەڕەی 35.
به هه‌وڵو كۆششی نوێنه‌رایه‌تی حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان له تارانكێشه‌ی خوێندكارانی هه‌رێمی كوردستان له ئێران چاره‌سه‌ر ده‌كرێت.
وتاری نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران لە ناوەندی نێودەوڵەتیی خوێندنەوەکانی ئاشتی
عێراق لە مانگی ڕابردوودا ڕووبەڕووی وەرچەرخان و گۆڕانکارییەکانی جۆراوجۆر بۆتەوە. وتاری خوارەوە لە لایەن نازم دەباغ نوێنەری هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران سەبارەت بە ڕوانگەکانی ئێستا و هەڵوێستی هەرێمی کوردستان بە ڕووداوە ناوخۆیی و پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکانی عێراق نووسراوە:
وشە کلیلییەکان: ڕوانینی هەرێمی کوردستانی عێراق بە ڕووداوە ناوخۆییەکان عێراق، ڕوانگەی هەرێمی کوردستانی عێراق بە ڕووداوە ناوخۆییەکان عێراق، پەیوەندیی هەرێمی کوردستان لەگەڵ دەوڵەتی عێراق، پەیوەندیی نێودەوڵەتییەکانی عێراق، ڕوانینی هەرێمی کوردستانی عێراق بە پەیوەندییە نێودەوڵەتیەکانی عێراق.
نازم دەباغ نوێنەری فەرمی حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران، هەواڵی کۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی بە درۆ دەخاتەوە.
نازم دەباغ نوێنەری فەرمی حکوومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە تاران،لە وتووێژ لەگەڵ پەیامنێری ئاژانسی هەواڵی فارس، هەواڵی کۆچی دوایی جەلال تاڵەبانی سەرۆک کۆماری عێراق و سکرتێری گشتیی یەکێتی نیشتمانی کوردستان بە درۆ دەخاتەوە.
گوتیشی: بڵاوبوونەوەی ئەم دەنگۆیە کاری دوژمنانی ئاسایش، ئەمنییەت و یەکێتی خەڵکانی عێراقە و هیچ بنەمایەکی ڕاستی نییە.
نازم دەباغ لە کۆتایی ئەم چاوپێکەتنەدا گوتی: باروودۆخی تەندروستی تاڵەبانی بەرەو باشتر بوون دەڕوات و هیوادارم کە سەرۆک کۆماری عێراق هەر چی زووتر بە تەندروستییەکی باش و بە سەلامەتییەکی تەواوەوە لە وڵاتی ئەڵمانیاوە بگەڕێتەوە.
ئەمڕۆ هەندێک لە دەزگاکانی ڕاگەیاندن بڵاویانکردەوە جەلال تاڵەبانی کە بۆ شوێنکەوتنی ڕەوتی چارەسەرکردنەکەی لە ئەڵمانیایە، کۆچی دوایی کردووە.
نازم دەباغ نوێنه‌ری یه‌كێتی نشتیمانی كوردستان لە ئێران كه ئێستا نوێنه‌ری حکوومەتی هەرێمی كوردستانه له تاران، پێی وایه كه ده‌بێت كۆنگرهی یه‌كێتی نشتیمانی كوردستان له واده‌ی خۆیدا بكریت و ڕه‌خنه‌ی ئه‌وه‌ش ده‌كرێت كه بۆچی حزبه‌كه‌ی كه بڕیاری داوه ڕه‌چاوی ئه‌م بارودۆخه‌ی نه‌كردووه.
له په‌یوه‌ندیه‌كی ته‌له‌فونیدا (نازم عمر دەباغ) نوێنه‌ری سكرتێری گشتی یه‌كێتی نشتیمانی كوردستان كه ئێستا نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێمه له تاران له لێدوانێكی تایبه‌تیدا به تۆڕی هه‌والی ماڵپه‌ری (بیروڕا) ڕاگه‌یاند: له ئێستادا یه‌كێتی توشی ئه‌زمه‌یه‌كی گه‌وره بووه گوتار و بڕیاری سیاسی خۆی یه‌ك نه‌خستووه، بۆ چاره‌سه‌ركردنی ئه‌مانه و كۆی كێشه‌كانی ناوخۆی حزب، پێویستی به كۆنگره‌یه‌كی ڕاسته‌قینه‌یه به مه‌رجێك نوێنه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی یه‌كێتی تێیدا به‌ژداربن و كه‌س به ته‌سكیه‌ی به‌رژداری كۆنگرهی پێ نه‌كرێت، لای هه‌موو لایه‌كیش ئاشكرایه كه یه‌كێتی بڕیاری داوه كه كۆنگره له ڕۆژی ٣١/١/٢٠١٤ ببه‌سترێت، ئه‌گه‌ر بگه‌رێینه‌وه بۆ ڕاستی و دروستی بڕیاره‌كه‌ش، ده‌بوایه یه‌كێتی نشتیمانی كوردستان ئه‌و كاته‌ی بڕیاری به‌ستنی كۆنگره‌یان بۆ ئه‌و به‌رواره داوه، ده‌بوایه زه‌مینه‌ی ئه‌وه‌یان خۆش نه‌كردبایه وه‌كو ئه‌و پرسیاره‌‌ی ئێستا هاتۆته پێشه‌وه كه ئایه له واده‌ی دیاریكراودا ببه‌سترێت یان نه‌به‌سترێت، ئه‌مه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ كه‌موكوڕیه‌كانی ئه‌و كۆمسیۆنه‌ی كه ئاماده‌كاری بۆ كۆنگره كردووه، چونكه ئه‌و ڕۆژه‌ی كه پلنیۆم ده‌كرا ده‌بوایه ئه‌وه‌یان یه‌كلای كردبایه‌وه كه كۆنگره له‌كاتی خۆیدا ئه‌نجام ده‌درێت یان نا.
نوێنه‌ری سكرتێری گشتی یه‌كێتی نشتیمانی كوردستان ئه‌وه‌شی به تۆڕی هه‌واڵی ماڵپه‌ری بیروڕا ڕاگه‌یاند: دواخستنی كۆنگره زیانێكی گه‌وره له ڕێخستنه‌كانی ئه‌و حزبه ده‌دات، چونكه یه‌كێتی دوو هه‌ڵبژاردنی تری له پێشه و له هه‌ڵبژاردنی پێشوتری په‌رله‌مانی كوردستانیش كورسی كه‌می به‌ده‌ستهێناوه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌ركردایه‌تیه‌ك بتوانێت ڕیزه‌كانی خۆی یه‌ك بخات و بتوانێت خاوه‌نی یه‌ك گوتاری سیاسی بیت، ئه‌وه بێشك هه‌ڵده‌ستێته‌وه وه‌كو جاران. به‌ڵام له ڕووی پێگ قورسایی و یه‌كێتی يه‌كێتی تايبه‌تمه‌ندی خۆی هه‌يه.
ئیجابیات و سلبیاتی دواخستن و دوانه‌خستنی كۆنگره چيه؟
وتیشی: من له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌دام كه كۆنگره له واده‌ی دیاریكراودا ببه‌سترێت، به مه‌رجێك كه‌س به ته‌سكیه و ته‌سكیه‌كاری نه‌هێندرێته ناو كۆنگره چونكه پێده‌چێت ئه‌نجامه‌كه‌ی باش نه‌بێت، پێویستيشه سه‌رجه‌م باڵه‌كانی ناو یه‌كێتی هه‌ماهه‌نگیان هه‌بێت، چونكه وانه‌كه‌ن دیسان جارێكی تر زه‌ره‌رمان لێ ده‌دات، بۆیه به بڕوای خۆم به پێویستی ده‌زانم یه‌كه‌مین كۆنگره ببه‌سترێت و له‌دوای دوو ساڵی تر ئه‌توانرێت به پلان و به‌رنامه‌یه‌كی تۆكمه كار بۆ كۆنگره‌یه‌كی تر بكرێت و گواستنه‌وه بێت بۆ قۆناغی دووه‌م و به بێ باڵباڵێن خه‌ڵك ئازادانه ده‌رگای خۆهه‌ڵبژاردن واڵابكرێت و توانای كه‌سه‌كانیش هه‌ڵبسه‌نگرێندرێت، له قۆناغی ئێستاداشدا ناكرێت ئێمه بڵێن ده‌بێت سه‌ركردایه‌تیه كۆنه‌كه بڕوات، بۆیه پێویسته تێكه‌ڵاویه‌ك هه‌بێت و هه‌موو لایه‌ك نییه‌ت پاكی خۆی ده‌ربخات بۆ هه‌ستانه‌وه‌ی یه‌كێتی و وه‌كوو ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر ده‌می پێش نه‌خۆشكه‌وتنی مام جه‌لال.
تایبه‌ت به تۆڕی هه‌واڵی ماڵپه‌ڕی بیرورا
دکتۆر جگەرخوێن جێگری نوێنەرایەتی هەرێمی کوردستان لە تاران لە ڕێوڕەسمی پرسەی موزیکزان و ئاوازدانەری ناوداری کورد حوسێن یۆسف زەمانی لە مزگەوتی نووری شاری تاران بەشداری کرد.
More...
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- ههرێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یه‌کێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئه‌ورووپا کۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول دهكات