"نازم دەباغ" نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران لەگەڵ دکتۆر "ئۆلیڤێر سچناکێنبێرگ" جێگری باڵیۆزی کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا لە تاران دیداریی کرد.
دکتۆر "ئۆلیڤێر سچناکێنبێرگ" Dr. Oliver Schnakenberg جێگری باڵیۆزی کۆماری فیدڕاڵی ئەڵمانیا لە تاران کە یەکەم سەرقونسوڵی ئەڵمانیا لە کوردستان بووە، رۆژی سێشەممە 19/09/٢٠١٧ سەردانی نووسینگەی نوێنەرایەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێرانی کرد و لە لایەن "نازم عومەر دەباغ" نوێنەریی حکوێمەتی هەرێمی کوردستان لە تاران پێشوازی گەرمی لێکرا.
دکتۆر "ئۆلیڤێر سچناکێنبێرگ" دەستخۆشی لە نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان کرد و هیوای بەردەوامی ئەم سەردان و چاوپێکەوتنانە خواست و پرسیاری دەربارەی هەرێمی کوردستان و ناوچەکە و هەروەها باسی پرسی ریفراندۆمی کرد.
نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران سوپاسی سەردانی جێگری باڵیۆزی کۆماری فیدڕالی ئەڵمانیا لە تاران بۆ نووسینگەی نوێنەرایەتی کرد و ڕاگەیاند ئەمرۆکە کورد و هێزی پیێشمەرگە هەموو هاوکارییەکانی ئەڵمانیای بۆ هیێزی پێشمەرگە لە بەرچاوە و سوپاسی کرد.
"نازم دەباغ" گوتیشی: بەڵام ئەمرۆ لە هەموو کاتێک زیاتر کورد پێویستی بە پشتیوانی سیاسی هەیە بۆ گەیشتن بە مافەکانی و سەرکردایەتی سیاسی کورد سوورە لەسەر جێبەجێکردنی ڕاپرسی و لە هەمان کاتیشدا پشتیوانی بۆ گرتنەبەری ڕێگای گفتوێگۆ و ئەگەریش پێشنیاری گونجاو هەبێت بە مسۆگەرکردنی ئەنجامدانی ڕاپرسی بۆ سەربەخۆیی پێشوازیی لێدەکرێت.
دکتۆر "ئۆلیڤێر سچناکێنبێرگ" بە هەمان سیاسەتی وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیا جەختی کردەوە کە لەگەڵ گفتوگۆکردنن لەگەڵ بەغدا و پاراستنی یەکپارچەیی عێراق.
نازم ده‌باغ وێڕای ئاماژه به کاریگه‌رنه‌بوونی سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراق له‌سه‌ر به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان ده‌ڵێت: ئاڵوگۆڕه‌کانی کوردستانی عێراق له ٢٥ ساڵی رابردوودا سه‌لماندی که ئه‌وه‌ی له‌م ناوچه رووده‌دات کاریگه‌ری زۆری له‌سه‌ر کوردهکانی دیکه نییه و ئه‌وه‌ی له به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان رووده‌دات، له‌ژێر کاریگه‌ری بابه‌ته ناوخۆییه‌کانی وڵاتی خۆیاندایه.
نازم ده‌باغ سه‌باره‌ت به ئه‌گه‌ری به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی سه‌ربه‌خۆیی له کوردستانی عیراق وێڕای دژایه‌تییه ناوچه‌یی و جیهانییه‌کان به په‌یامنێری ئاژانسی "موج"ی وت: کاتێک سه‌رکردایه‌تی کورد بڕیارێکی وای داوه به دڵنیاییه‌وه مه‌نتق و بیرکردنه‌وه‌یه‌کی له پشته. ئامانجی ئه‌م راپرسییه‌ش چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانی عێراق و کورد و دابینکردنی زیاتری ئه‌من و ئاسایشه.
ده‌باغ له وه‌ڵامی ئه‌م پرسیاره‌دا که له ئه‌گه‌ری سه‌ربه‌خۆیی کوردستاندا، به هۆی دژایه‌تی وڵاتانی هاوسنوور و ئه‌گه‌ری روودانی کێشه له بواری بازرگانی و ئابووری ئه‌م ناوچه‌دا، وتی: له‌م رووه‌وه چاوه‌ڕوانی بڕێک کێشه ده‌کرێت به‌ڵام خاڵی گرنگ ئه‌وه‌یه که له رۆژی دوای به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی، کوردستان سه‌ربه‌خۆیی راناگه‌یه‌نێت، به گشتیی پرۆسه‌یه‌ک بۆ گه‌یشتن به مافه‌کانی کورد و مافی چاره‌ی خۆنووسین له‌به‌رچاو گیراوه. به‌م پێیه سه‌رکردایه‌تی کورد سووره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی که له رێگای دانوستان و وتووێژ له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌که به‌تایبه‌ت دراوسێکان و عێراق به نه‌تیجه بگات و کار نه‌گاته شه‌ڕ و پێکدادانی سه‌ربازی.
هه‌موو حزبه سیاسییه‌کانی کوردستان بۆ به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی هاوڕان
ده‌باغ سه‌باره‌ت به کێشه‌یه‌ک که له نێوان بڕێک لایه‌نی سیاسی سه‌باره‌ت به به‌ڕێوه‌چوونی راپرسی بۆ سه‌ربه‌خۆیی که له راگه‌یاندنه‌کاندا باسکراوه وتی: ئه‌م راپرسییه له‌سه‌ر ده‌نگی ئه‌رێنی هه‌موو لایه‌نه سیاسییه‌کانی کوردستان ده‌کرێت، ته‌نها بزووتنه‌وه‌و کۆمه‌ڵی ئیسلامی بۆ ئه‌م بڕیاره رای خۆیان هه‌یه که ده‌‌ڵێن ده‌بوایا په‌رله‌مان ئه‌م بڕیاره‌ی بدایات، به‌ڵام بارودۆخه‌که گونجاو نه‌بوو که هه‌موو لایه‌نه‌کان له په‌رله‌مان کۆببنه‌وه. به‌ڵام هیچ لایه‌نێک نییه که به گشتیی دژی ئه‌م هه‌نگاوه‌ی راپرسی بێت و ئه‌وانه‌ی له راگه‌یاندنه‌کاندا باسکرا ته‌نها له‌سه‌ر بابه‌تی به‌ڕێوه‌چوون و پرۆسه‌که بوو.
هیچ تاکێکی کورد دژی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان نییه
نوێنه‌ری ههرێمی کوردستان له ئێران له وه‌ڵامی پرسیارێکدا سه‌باره‌ت به‌وه‌ی که له سه‌دا چه‌ندی خه‌ڵكی کوردستانی عێراق له‌م راپرسیه ده‌نگی به‌ڵێ به سه‌ربه‌خۆیی ده‌ده‌ن وتی: به‌ڕای من هیچ تاکێکی کورد نییه که دژی سه‌ربه‌خۆیی بێت.
ئه‌و سه‌باره‌ت به کاریگه‌ری سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێراق له‌سه‌ر به‌شه‌کانی دیکه‌ی کوردستان له ناوچه‌که وتی: ئه‌مه به‌نده به بارودۆخی داهاتووه‌وه. رووداوه‌کانی ٢٥ ساڵی رابردووی کوردستانی عێراق سه‌لماندوویه‌تی که ئه‌وه‌ی له‌م ناوچه رووده‌دات کاریگه‌ری له‌سه‌ر کوردهکانی دیکه نییه و ئه‌مه په‌یوه‌سته به بارودۆخی ناوخۆیی وڵاته‌کانی خۆیانه‌وه. سه‌ربه‌خۆیی کوردستان تایبه‌ت به عێراقه‌و په‌یوه‌ندی به وڵاتانی دیکه‌وه نییه. وێرای ئه‌وه‌ی که کوردهکانی عێراق له ماوه‌ی دوورودرێژی ٢٥ ساڵی رابردوودا سه‌لماندوویانه که هۆکاری ئه‌من و ئاسایشن له ناوچه‌که‌دا.
ده‌باغ هۆکاری دژایه‌تی ئه‌مریکا له‌گه‌ڵ راپرسی سه‌ربه‌خۆیی بۆ پاراستنی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی له خۆرهه‌ڵاتی ناوین ده‌گه‌ڕێنێته‌و و ده‌ڵێت: ئه‌مریکا هه‌وڵ ده‌دات درێژه به بوونی له ناوچه‌که بدات، به‌سه‌ر سه‌رچاوه‌کانی وزه‌دا زاڵ بێت و له‌گه‌ڵ سیاسه‌تی وڵاتانی عه‌ره‌بی هاوئاهه‌نگ بێت.
نوێنه‌ری حکومه‌تی ههرێم له ئێران سه‌باره‌ت به‌وه‌ی که سه‌ربه‌خۆیی کوردستانی عێڕاق ده‌توانێت له درێژه‌ی ستراتیجی ناوچه‌یی ئیسراییل‌دا بێت ده‌ڵێت: کورده‌کان نابێت خۆیان بخه‌نه ناو ئه‌م کایه‌وه، ئیسراییل ئازاده هه‌ر رایه‌کی له‌سه‌ر ئه‌م رووداوه ببێت. به‌ڵام بۆ هه‌ولێر گرنگه که هاوڕایی وڵاتانی عه‌ره‌بی و ناوچه‌یی له‌گه‌ڵ بێت، بۆیه ئاماده نییه له‌به‌ر ئیسراییل وڵاتانی ناوچه‌که له‌گه‌ڵ خۆی بکاته دوژمن.
هه‌فتا به‌هاری ژیانی له کاتێکدا تێپه‌ڕاندووه که زۆربه‌ی ساڵانی ژیانی به چالاکی سیاسی و دووره‌وڵاتیی زۆره‌ملییانه تێپه‌ڕاندووه. له رابه‌رانی چالاکی پارتی دیموکراتی کوردستانی عێراقه و به هۆی گه‌شه‌ی ئاشتی و هێمنی و پاراستنی مافی که‌مینه ئایینیییه‌کانه‌وه خه‌ڵاتی ئاشتی ئه‌تلانتیکی ٢٠١١ی ئیتالیای پێبه‌خشراوه. ئێستا چی روویداوه که بۆ ناوچه‌یه‌ک که هێمنی و ئاسایشی ته‌واوی هه‌یه، باس له جیابوونه‌وه‌و کێشه ده‌کات. باسه‌که‌مان له‌سه‌ر مه‌سعود بارزانییه سه‌رۆکی ههرێمی کردستانی عێراقه. ئه‌و ده‌یه‌وێت که رێفراندۆمی جیابوونه‌وه‌ی کوردستان له عێراق سه‌ره‌ڕای هه‌موو دژایه‌تییه ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تییه‌کان له ٢٥/٩ له‌م ناوچه و هه‌روه‌ها له ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان به‌ڕێوه ببات. ئێستا و یه‌ک هه‌فته پێش به‌ڕێوه‌چوونی خوازیاری پێشنیارێکی جێگره‌وه‌یه بۆ ئه‌م بابه‌ته.
ئاژانسی هه‌واڵی المسله‌ی عێراقی ده‌ڵێت: مه‌سعود بارزانی که ماوه‌ی سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ی روو له کۆتاییه، هه‌شت مه‌رجی بۆ ده‌ست هه‌ڵگرتن له رێفراندۆم باس کردووه که ده‌وترێت ئامانج له باسکردنی ئه‌م مه‌رجانه به‌رزکردنه‌وه‌ی ئاستی کاریگه‌ریی سیاسی، سه‌ربازی و ئابووری کورده‌کانه، ئه‌م ئاژانسه مه‌رجه‌کانی بارزانی به داواکردنی باج ناوده‌بات و ده‌ڵێت: هه‌شت ساڵ سه‌رۆکایه‌تی کۆماری عێراق، زیادکردنی بوجه‌ی هه‌ولێر، زیادکردنی بوجه‌ی پێشمه‌رگه، دانانی دووباره‌ی هوشیار زێباری وه‌کو وه‌زیری دارایی عێراق و وه‌رگرتنی ئیمتیازی ئابووری له گرنگترین به‌شه‌کانی مه‌رجه‌کانی بارزانی بۆ هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی ریفراندۆمی ههرێمی کوردستانه.
نازم ده‌باغ: بارزانی به مه‌رج، راپرسی بۆ دوو ساڵ دواده‌خات
به‌ڵام نازم ده‌باغ نوێنه‌ری حکومه‌تی ههرێمی کوردستان له تاران وێڕای به‌درۆخستنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌رجانه‌ی له ئاژانسی هه‌واڵی "المسله" باسکراوه له وتووێژێکدا له‌گه‌ڵ رۆژنامه‌ی "صبح نو" ده‌ڵێت: ئه‌و بابه‌ته‌ی ئاژانسی هه‌واڵێ عێراقی باسی کردووه دووره له راستییه‌وه، به‌ڵكو ئاغای بارزانی دواخستنی راپرسی بهوه به‌ستووه‌ته‌وه که دوو ساڵی دیکه له ٢٥/٩ به‌ڕێوه بچێت و رێکخراوه نێوده‌وڵه‌تییه‌کان چاودێری بکه‌ن و له‌م دوو ساڵه‌دا ده‌رفه‌تی گونجاو بۆ چاره‌سه‌رکردنی کێشه‌کانی نێوان ههرێم و حکومه‌تی ناوه‌ندی دروست بێت. نازم ده‌باغ وێڕای ئاماژه به‌وه‌ی که مه‌رجه‌کانی کاک مه‌سعود دیارو روونه رایگه‌یاند: ١- چاودێری رێکخراوه نێوده‌وڵه‌تیه‌کان، به‌ریتانیا، ئه‌مریکا و فه‌ڕه‌نسا له‌سه‌ر ریفراندۆم. ٢- مانه‌وه‌ی پێشمه‌رگه له ناوچه کێشه له‌سه‌ره‌کان، ٣- کرانه‌وه‌ی بابه‌تی دانوستان له نێوان هه‌ردوولا له‌سه‌ر بوجه، نه‌وت و ده‌ستوور، ٤- سه‌ربه‌خۆیی نه‌وتی ههرێم له گرنگترین بابه‌ته‌کانی ئه‌م بواره‌ن.
رابه‌رێکی کوردی عێراق، پێشنیاری وڵاتانی زلهێزی بۆ بارزانی خسته‌روو
رۆژنامه‌ی الشرق‌الاوسط نوسیویه‌تی؛ حه‌مه‌ی حاجی مه‌حموود، سکرتێری گشتیی حزبی سوسیالیستی کوردستان وتویه‌تی: مه‌ک‌گورک نوێنه‌ری ئه‌مریکا له شه‌ڕی دژ به داعش و باڵیۆز و نوێنه‌ری نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان پێشنیاریان کردووه که راپرسی ههرێمی کوردستان دوو ساڵ دوابکه‌وێت تاوه‌کو کۆبوونه‌وه‌یه‌ک له نه‌ته‌وه یه‌کگرتووه‌کان سه‌باره‌ت به که‌یسی عێراق و ریفراندۆمی سه‌ربه‌خۆیی به‌ڕێوه بچێت و له‌م رێگایه‌وه کێشه‌کانی نێوان به‌غدا و هه‌ولێر چاره‌سه‌ر بکه‌ن. هه‌روه‌ها رایگه‌یاندووه: مه‌ک گورک ئه‌م پێشنیاره‌ی له‌م رۆژانه‌دا به بارزانی داوه‌و وتویه‌تی ئه‌گه‌ر په‌سه‌ندی نه‌که‌ن، ه‌‌رێم ده‌بێت چاوه‌ڕوانی ئه‌نجامه‌کانی بێت.
ئیسرائیل ته‌نها پشتیوانی به‌ڕێوه‌چوونی ریفراندۆم
له کاتێکدا که زۆربه‌ی وڵاتانی رۆژئاوایی و ته‌نانه‌ت ئه‌مریکاش دژی به‌ڕێوه‌چوونی ریفراندۆمن، به‌ڵام ئیسرائیل ته‌نها پشتیوانی ئه‌م هه‌نگاوه دووبه‌ره‌کییانه‌ی کوردستانه. هه‌ر به‌م پێیه نتانیاهو ماوه‌یه‌ک پێش ئێستا له وته‌یه‌کدا رایگه‌یاند که ئیسراییل پشتیوانی له دروشمی مه‌سعود بارزانی سه‌رۆکی ههرێمی کردستان بۆ سه‌ربه‌خۆیی ئه‌م ناوچه ده‌کات.
دوای رووخانی سه‌دام، ئیسرائیل به ئه‌سپایی و له ژێره‌وه له باکووری عێراق ئاماده بووه و زۆریك له کۆمپانیاکانی ئیسراییل له‌ژێرناوی رۆژئاوایی له‌م ناوچه چالاک بوون. سه‌ره‌ڕای دژایه‌تی وڵاتانی ناوچه‌که‌و وڵاتانی رۆژئاوایی بۆ به‌ڕێوه‌چوونی ریفراندۆم، ئیسراییل بووه که چه‌ندین جار پشتیوانی لێکردووه چونکه ئاژاوه‌نانه‌وه و دروستکردنی دووبه‌ره‌کی له رۆژهه‌ڵاتی ناوین به یه‌کێک له سیاسه‌ته‌کانی خۆی ده‌زانێت تاوه‌کو باشتر بتوانێت داگیرکاری خۆی له فه‌له‌ستین درێژه پێ بدات.
په‌یوه‌ندی جێگای پرسیاری و نهێنی ئیسراییل له‌گه‌ڵ سیاسییه‌کانی ههرێم که چه‌ندین جار دووپات بووه‌ته‌وه‌وه، ئه‌م باسه ده‌سه‌لمێنێت. له‌وانه‌یه بکرێت به‌ڕێوه‌چوونی یادی جێگای پرسیاری شیمۆن پرێز له کوردستانی عێراق به یه‌کێک له‌و بابه‌تانه ناوببرێت. کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکی سه‌ر به لایه‌نی جێگای پرسیار له شاری دهۆکی کوردستانی عێراق، ساڵی رابردوو یادێکیان بۆ شیمۆن پرێز به‌رپرسی مرۆفکوژی قانا به‌ڕێوه برد.
زارعی: ئه‌م هه‌نگاوه‌ی بارزانی ته‌نها ئاژاوه‌نانه‌وه‌یه
ئه‌سغه‌ر زارعی کارناسی بواری رۆژئاوای ئاسیا له وتووێژێکدا له‌گه‌ڵ "صبح نو" وێڕای ئاماژه به‌وه‌ێ که ریفراندۆمی کوردستان ئاسایشی ناوچه‌که تێکده‌دات، وتی: کێشه نوێ له باکووری عێراق به‌ڕێوه‌یه‌و مه‌سعود بارزانی هه‌وڵ ده‌دات تاوه‌کو له رێگای ئه‌و په‌یوه‌ندییه نهێنی و ئاشکرایانه‌ی که له‌گه‌ڵ ئه‌مریکا و ئیسراییل هه‌یه‌تی، ریفراندۆم به‌ڕێوه ببات. ئه‌م کارناسه ده‌ڵێت: بارزانی سه‌ربه‌خۆ نییه و به‌دوای ئاژاوه‌نانه‌وه‌یه و کار بۆ ئامانجی دوژمنان ده‌کات. له لایه‌کی دیکه‌شه‌وه ده‌توانین بڵێین که هاوکات له‌گه‌ڵ کۆتاییهاتنی واده‌ی سه‌رۆکایه‌تییه‌که‌ی، به‌دوای وه‌رگرتنی ئیمتیازی نوێ بۆ خۆیه‌تی. به دروستبوونی ئه‌و کێشانه‌ی که له نێوان کورده‌کان له ههرێم هاتووه‌ته کایه‌وه، بارزانی خۆشه‌ویستی نه‌ماوه‌و ریفراندۆم به رێگایه‌ک بۆ ده‌رچوون له‌م بارودۆخه ده‌زانێت. به‌و مێژووه سیاسییه‌ی که بارزانی و بنه‌ماڵه‌که‌ی هه‌یانه، ئه‌گه‌ر پێداگری له‌سه‌ر یه‌کگرتوویی عێراق بکات، باشتر به ئامانجه‌کانی ده‌گات، زارعی وێڕای ئاماژه بهوه که دابه‌شکردن و وردکردنی ناوچه‌که پلانی کۆنی ئیستعماره، ده‌ڵێت: وه‌رگرتنی پێگه‌ی و جێگه‌ی جیهانی بابه‌تێکه که سه‌ره‌نجی مه‌سعود بارزانی راکێشاوه وه‌کو رابه‌ری کورده‌کان له جیهاندا بناسرێت.
"نازم دەباغ" نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لەگەڵ "رۆنێ سی. ئێکۆرۆنێ" سەرۆکی نووسینگەی شاندی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری عێراق لە تاران کۆبۆوە.
"رۆنێ سی. ئێکۆرۆنێ" Rene C. Aquarone سەرۆکی نووسینگەی شاندی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری عێراق لە تاران لەگەڵ خاتوو "کارا جانسۆن مالینا" جێگری بەرپرسی یۆنامی لە تاران ئەمرۆ سێشەممە 12/09/٢٠١7 سەردانی نووسینگەی نوێنەرایەتی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تارانیان کرد و لە لایەن "نازم عومەر دەباغ" نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران بە گەرمی پێشوازیان لێکرا.
"رۆنێ سی. ئێکۆرۆنێ" پرسیاری دەربارەی هەرێمی کوردستان و ناوچەکە کرد کە "نازم دەباغ"
بە وردیی وڵامی دایەوە و سەرۆکی نووسینگەی شاندی هاوکاری نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ کاروباری عێراق دەستخۆشی لە نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران کرد بۆ ئەو زانیاریانەی کە ئاراستەیان کراوە.
نوێنەریی حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران بە وردی مەسەلەی ڕیفڕاندۆمی بۆ ڕوونکردنەوە و ڕایگەیاند کە سەرکرادیەتی کورد سوورە لەسەر ئەنجامدان و جێبەجێی کردنی ڕاپرسی و دوایی سەربەخۆیی و داوای لە یۆنامی کرد کە بۆ پشتیوانی لە نەتەوە زۆڵم لێکراوەکان دروست بووە، وەکوو هەمیشە هاوکاری و یارمەتی گەلی کورد بدەن و جارێکی¬ دیکە پشتیوانی لە گەلی کـورد بکەن.
ھەر لە سەرەتای دروست بوونی عێراقی تازە دوابەدوای روخانی دەوڵەتی عوسمانی لە جەنگی جیھانی یەکەم، واتە دوای پەیمانی لۆزان و سایکس پیکۆ، گەلی کورد بە زۆر لکێنرا بە عێراقی ئەمرۆوە، بۆیە ھەر لەسەرەتاوە نارەزاییەکان دەستی پێکرد و لە رێگای خۆپیشاندان و شۆرشەوە جوڵانەوەکانی تا وەکو ئەمڕۆ بەردەوام بووە و بۆ گەیشتن بە مافەکانیان خەباتیان کردووە.
یەکەم شۆڕش، شۆڕشی شێخ محمودی حەفید لە ٢٢ی مایسی ١٩١٩ لە سلێمانی بوو. کە دەسەڵاتی کوردستانی تێدا راگەیاند و خۆیشی وەکو مەلیک مەحمود ناساند. لە چەند قۆناغێک بەردەوام بوو تا ساڵی ١٩٣٠ کە لە لایەن سوپای ئینگلیز کە ئەو کات لە عێراق دەسەڵاتداربوون، شکست بە شۆڕشەکە ھات و کۆتاییان پێ‌ھێنرا.
دوابەدوای ئەو جوڵانەوەی بارزان لە جەنگی جیھانی دووەم دەستی پێکرد تا ھەڵگیرسانی شۆرشی ئەیلول بە ڕێبەرایەتی مەلا مستەفا بارزانی کە ئەویش بە ئاواتەکانی نەگەیشت و بەھۆی ڕێککەوتنی ئەلجەزایر لە نێوان شای ئێران و سەدام حسین، شکستی پێ ھات ،دوای ساڵێک جارێکی¬تر شۆرشی کورد سەری ھەڵدایەوە تا لە شەڕەکانی کەنداو دەرفەتێکی بۆ رەخسا و لە ئابی ١٩٩٠ ڕاپەرین دروست بوو لە سایەی دیاری کردنی ناوچەی دژە فڕین ھەلێک رەخسا و جۆرێک لە بەڕێوەبەرایەتی سەربەخۆ دروست بوو.
دوای جوڵانەوەکانی بارزانی و شۆرشی ئەیلول لەساڵی ١٩٦١و شۆرشی نوێ، چە لە سەردەمی سیستەمی پاشایەتی و چە دەسەڵاتی کۆماری لە عێراق ھیچ کاتێک نەیانتوانیوە مافەکانی کورد دەستەبەر بکەن و رەوایی پێ بدەن، بۆیە بە شێوازە جۆر بە جۆرەکانی خەبات و شۆرش، جوڵانەوەی کورد بەردەوام بووە. ئەم حکومرانیە تاکرەوانەی کەمینەی سووننە بە سەر عێراق درێژەی کێشا تاکو کاتی پەلاماردانی کوەیت لە لایەن عێراقەوە. وە بووە ھۆی ھەڵگیرسانی شەری کەنداوی دووەم وە ھاوپەیمانیەتێکی نێو دەوڵەتی بە سەرپەرشتی ئەمەریکا دروست بوو. ئە¬وە بوو بە ھۆکاری ھاتنی سوپای ئەمەریکا بۆ عێراق و ھەرێمی کوردستان بەتایبەت کە تورکیا رێگای نەدا سوپای ئەمریکا و ھاوپەیمانان بنکەی سەربازی ئینجەرلیک و سنوورەکانی بەکار بھێنێت لە جەنگی کەنداوی دووەم. ئەمەش وای کرد کە ھەرێمی کوردستان سوود لەو بارودۆخە وەربگرێت و رێگا بدات بە ھاتنە ناوەوەی سوپای ھاوپەیمانان بە مەبەستی بەشداری کردن لە روخاندنی سەدام حسین.
ھەڵبەتە بە داخەوە راستیەک ھەبوو کە نە شۆرشی کوردی و نە ئۆپۆزسیۆنی عەرەبی عێراقی لە توانایاندا نەبوو رژێمەکەی سەدام بروخێنن، بۆیە ھاوپەیمانیەک لە نێوان عێراقیەکان و کورد دروست بوو لە لایەکەوە لەگەڵ کۆماری ئیسلامی ئێران و لەلایەکی کەوە لەگەڵ ھاوپەیمانان و ئەمەریکا. کە ڕژێمی بەعسیان گۆڕ بە گۆڕ کرد.
دوای روخانی رژێمی سەدام و ھاتنی سوپای ئەمەریکا و ھاوپەیمانان، سوپای ئەمەریکا ھێزەکانی خۆی لە عێراق و ھەرێمی کوردستان بە شێوەی جۆرا و جۆر ھێشتەوە تا ھاتنی حکومەتی مالکی، وە دوای رێکەوتنێکی ئیستراتیجی لەگەڵ ئەمریکا داوایان کرد کە سوپای ئەمەریکا بچێتە دەرەوە، بە بڕوای من ھەر زوو پێشبینی ئەوەم دەکرد کە ئەمریکاییەکان بە چوونە دەرەوەیان کارێک دەکەن کە ئەم جارەیان عیراق خۆی داوای گەرانەوەی سوپای ئەمەریکا بکات. ئەوە بوو جەنگی تیرۆریستان لە عێراق و ھەرێمی کوردستان پەرەی سەند وە شار و شارۆچکەیەکی زۆر لە لایەن داعشەوە داگیر کرا، سوپای عێراق تێکشکانێکی گەورەی بە خۆیەوە بینی و دواجار شاری موسڵ‌یان بەدەستەوا دا و داعش پەلاماری ھەرێمی کوردستانی دا.
ئەو ھۆکارانە بووە ھۆی ئەوەی زیاتر سوپای ئەمەریکا پێگەی جێگیر بکات لە ھەرێمی کوردستان و عێراق.
کورد لەو نێوەدا بە ھۆی جەنگی داعش و پەلامارەکانی بۆ سەر ھەرێمی کوردستان، ھێزی پێشمەرگە توانی رۆلێکی گرنگ ببینێت لە بەرگری کردن و ئازاد کردنی شوێنە داگیر کراوەکان وە ھێزی پێشمەرگە بوو بە سیمبوڵی بەرگری و شەرکردن لە دژی تیرۆریستان و ھێزەکانی ھاوپەیمانان و ئەمریکا گرنگیان بە پێشمەرگە و گەلی کورددا. ئێستاکەش داعش رووبەرووی شکستێکی زۆر و روو لە ناوچوونە، ھەر چەندە داعش بە ئاسانی لە ناوناچێت بەڵکو لاواز دەبێت. بە درێژای ھەموو ئەو رووداوانەش کورد بیری لەرێگا چارەیەک کردۆتەوە بۆ دابینکردن و بەدەست ھێنانی مافەرەواکانی و کۆتایی بە ڕێگای جەنگ بێنێت و چەسپاندنی ئەمن و ئاسایشی ناوچەکە و سەلماندوشیەتی کە بەشێکە لە چارەسەر و ھۆکارێکیشە بۆ چەسپاندنی ئارامی و ئاسایش.
سەرکردایەتی کورد بۆ قۆناغی دوای داعش و داھاتووی عێراق باشترین رێگا کە ھەڵی بژاردوە بریاردانە لە چارەی خۆنووسین بە ئەنجامدانی راپرسی بۆ سەربەخۆیی لە چوارچێوەی عێراقدا، ئەمەش لە رێگای راپرسی و گفتوگۆی جددیی دەبێت سەرەتا لەگەڵ عێراق وە دوایی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و دەرەوە.
لێرەدا ئەمەریکا و ھاوپەیمانان و ھێزە نێودەوڵەتییەکان زیاتر کەوتونەتە خۆ بۆ ئەوەی ئەو بەرنامەیەی کە لەناوچەکە ھەیانە بۆ پاراستنی بەرژەوەندیە ئیستراتیجیەکانیان ھەوڵبدەن و لەم بوارەشدا دەکرێت بوونی سەربازی خۆیان زیاد بکەن و بنکەکانیان بەھێزتر بکەن، دیارە بوونی بنکە سەربازیەکانی ئەمریکا بە ھۆی راپرسی و سەربەخۆییەوە نەبوو، بەڵکو پێشتر بوو،بەڵام لەمەودوا دەکرێت زیاد بیر لەفراوان بوونی بنکە وزیاد کردنی بکاتەوە. جگە لەوەی بە پێ¬ی ڕێککەوتنێکی ئیستاتیجی نێوان عێراق و ئەمریکا لە عێراقن.
بۆبەرەنگار بوونەوەی ئەم جۆر ھەنگاوانە بە بروای من دەبێت وڵاتانی دراوسێ و بەتایبەت ئێران زیاتر بیربکەنەوە، ھەروەکو لە درێژایی بزوتنەوەی رزگاری خوازانەی عێراق و ھەرێمی کوردستان پشتیوان بوون و ئێران لە شەڕی دژە تیرۆردا یارمەتییەکی باشی بە ھەرێمی کوردستان و عێراق گەیاند، ئێستاکەش بەھەمان شێوەی ڕابردوو کە ھاوکار و ھاوپەیمانی کورد و شیعە و تەنانەت سووننەکانی کە دژی سەدام بوون دەتوانێت لە رێگای گفتوگۆوە بۆ چەسپاندنی مافە ڕەواکانی کورد و لایەنەکانی دیکە کە لە ناو یاسای بنەرەتی عێراق ھەیە ھەموو لایەک بە مافەکانی بگات لە کاتێکدا دەستوری عێراق دانی بە مافی چارەی خۆنووسین داناوە. ڕێگاش لە بەھێزکردنی بنکە و پێگەکانی دەرەکی لە عێراق بگرێت چونکە کورد لە ڕابردوودا توانیویەتی بەشێک بێت لە چارەسەر و چەسپاندنی ئاسایش و بۆ ئایندەش بە دڵنیاییەوە وا دەبێت.
”دوا بژارە و کاردانەوەی کردەیی ئێران بەھۆی ریفراندۆمەوە داخستنی مەرز دەبێت“
نازم دەباغ، نوێنەری حکوومەتی ھەرێمی کوردستان لە ئێران، لەسەر پرسی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان و کاردانەوەکانی ئێران و وڵاتانی ناوچەکە لەسەر ئەو پرسە و ھەروەھا پەیوەندییەکانی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان و ئێران بۆ (باس) دەدوێت.
(باس) بە حوکمی ئەوەی بەڕێزتان نوێنەری حکوومەتی ھەرێمی کوردستانن لە ئێران، ئێستا پەیوەندیی ئێران لەگەڵ ھەرێم لە چ ئاستێکدا دەبینن؟
نازم دەباغ: دیارە پەیوەندییەکانی ھەرێمی کوردستان و ئێران تا ئێستا دەکرێت بگوترێ باشە و بەتایبەت لە رووی چالاکیی ئابووری و کولتووری و کۆمەڵایەتی و ھاوکاریی سەربازی و ئاساییشەوە، ھەروەھا پەیوەندیی سیاسییش بەردەوامە لەڕووی ئاڵوگٶڕی بیروڕا و گفتوگۆکردن، چ لە سەردانی شاندەکانی لایەنەکانی ھەرێمی کوردستان بۆ ئێران و بە پێچەوانەشەوە سەردانی بەرپرسانی ئێران لە ئاستی بەرز و باڵوێزخانە و کونسوڵخانەکاندا، تەنیا کێشەیەک کە ھاتووەتە پێش، باسی ریفراندۆم و سەربەخۆییە، ئەویش تا ئێستا کاری نەکردووەتە سەر تێکدانی پەیوەندییەکان.
(باس) ئێران ھەر زوو بەئاشکرا دژایەتیی خۆی بۆ ریفراندۆم و وەرگرتنی رای ھاووڵاتییانی کوردستان بۆ دیارکردنی چارەنووسی خۆیان، پیشان داوە، ئایا تا ئێستاش ئەمە ھەڵوێستیەتی؟
نازم دەباغ: ئێران لە سەرەتاوە بەڕاشکاوی، بەتایبەت لەدوای راگەیاندنی رای رێبەری کۆماری ئیسلامیی ئێران، لەسەر پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق، واتە کاتێک رێبەری ئێران ئەم رایەی ھەبێت، ئاسان نییە کۆماری ئیسلامیی ئێران لە رای خۆی پاشگەز بێتەوە، پێم وایە ھیچ گۆڕانێک بەسەر ھەڵوێستیدا نەھاتووە و دووپاتی دەکەنەوە کە لەگەڵ پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراقدان و ئامادەیی خۆشیان دەربڕیوە پشتیوانیی ھەموو رێککەوتنێک دەکەن، کە ھەرێمی کوردستان لەگەڵ حکوومەتی عێراق لەسەری رێک بکەون.
(باس) پێتان وایە کاردانەوەی دەسەڵاتدارانی ئێران بۆ ریفراندۆم بە کردەیی چی دەبێت؟
نازم دەباغ: بەداخەوە ئەمڕۆکە ئەوەی دژی ئەنجامدانی ریفراندۆمە تەنیا ئێران نییە، بەڵکوو تورکیا و عێراقیش جەختیان لەسەر کردووە کە نابێت ئەنجام بدرێت، ھەر یەکەیان بە شێوەیەک، ئەڵبەتە وڵاتی تر وەکوو ئەمەریکا رووسیا و ئەوروپیییەکان بە گونجاوی نازانن، بە ھۆکاری بوونی شەڕی داعشەوە، بۆیە ھیچ بژارەیەکی تریشیان بۆ کورد نییە، کە بە ئەنجامنەدانی چی بۆ دەکەن، بۆیە سووربوون لەسەر ئەنجامدانی ریفراندۆم بەدڵنیاییەوە دوا بژارەیان بەپێی زانیارییەکانی بەندە داخستنی مەرز دەبێت.
(باس) ھیچ ئومێدێک بۆ ژیانی سیاسی لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراق شک دەبەن؟
نازم دەباغ : بە بڕوای من لەو رۆژەوە کە کورد دەستی بە خەبات و شۆڕش کردووە، بڕوامان وابووە کە ژیان و گوزەران لەگەڵ دەسەڵاتدارانی عێراق ناکرێت و رۆژ لەدوای رۆژ مانەوە و ژیان سەختر دەبێت، لە کاتێکدا ئێمە بڕوامان وابوو دوای رژێمە شوفێنیزمەکانی گۆڕبەگۆڕ، کە گەلانی کورد و کوردستانیان دەچەوساندەوە، وامان دەزانی بە رووخاندنیان ھەلێکی تر دێنێتە کایەوە، بەھۆی ھێزە ئۆپۆزسیۆنەکان و ھاوخەباتەکانمان دەکرێت دان بە مافەکانماندا بنێن و بتوانین پێکەوە بژین، بەڵام بەداخەوە ئاسان نییە مانەوە و ژیان لەگەڵ ئەو جۆرە دەسەڵاتەی بڕوا بە مافەکانی گەلی کورد نەنێت و رەفتاری بەعسییانە بێت.
(باس) کەناڵی ئێن ئاڕ تی لەسەر زاری بەڕێزتەوە شتێکی بڵاو کردەوە، دواتر تۆ ئەو قسانەت رەت کردەوە، ئەمانەوێـت زیاتر لەسەر ئەو بابەتە بۆ خەڵک بدوێی.
نازم دەباغ: زۆر بەداخەوە کە زۆرینەی راگەیاندنەکانی ھەرێمی کوردستان بەپێی ئەو ئامانج و بەرنامەی کە پەیوەستن پێیانەوە دابەش بوونە، بەندە کە نوێنەری حکوومەتی ھەرێمی کوردستانم، لە ھەمان کاتیشدا یەکێتیم. کاتێک چاوپێکەوتنێک ئەنجام دەدەم بەدڵنیاییەوە رەچاوی ھەمووی دەکەم، ئەگەر مەبەستیان لەو مانشێتە بوو کە (ئێن ئاڕ تی) دروستی کردبوو، بەدڵنیاییەوە دروستکراو بوو، لە کاتێکدا لەگەڵ ئەوان چاوپێکەوتنم نەکردبوو، چونکە من ھەمیشە گوتوومە ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی مافی رەوای گەلەکەمانە و ھەر کەسێک و کوردێک پشتیوانی نەبێت بە خیانەتی دەزانم، دیارە پرسی ریفراندۆم کارتێکە، یا ھۆکارێکە بۆ بەدەستھێنانی مافەکان، کەچی برایانی (ئێن ئاڕ تی) بە مەبەستی دیاریکراو قسەکانیان پچڕپچڕ کردبوو، ئەگەرنا فەرموون ھەموو چاوپێکەوتنەکان بە تۆمارکراوی ھەیە و زۆربەشی لە ماڵپەڕی نوێنەرایەتیی حکوومەتی ھەرێم لە تاران لەسەر تویتەرەکە بڵاو کراوەتەوە، جارێکی تر دەیڵێمەوە، ھەر کوردێک پشتیوانیی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی نەکات خیانەتی کردووە، بەڵام ئەوەشم لەگەڵدا گوتووە کەی و چۆن، دیارە کە دەستەبەرکردنی یەکڕیزی و یەکگوتاریی سیاسی و بە یاساییکردن، مەرجی ئەنجامدانی پرۆسەی ریفراندومە.
(باس) لە چەند میدیایەکی کوردستانی و دەرەوەدا رای دژ بە یەک ھەبووە سەبارەت بە دیدی ئێوە بۆ ریفراندۆم، دەمانەوێ بەڕاشکاوی رای ئێوە سەبارەت بە ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی کوردستان بزانین چییە؟
نازم دەباغ: پێم وانیە ھیچ لێدوانێکی دژ بە یەکمان ھەبێت و ھەمووی تۆمار کراوە و لام ھەیە، تەنیا ئەوە نەبێت زۆر جار خوێنەری کورد تەنیا مانشێت دەخوێنێتەوە و سەیری ناوەڕۆک ناکات، کە خۆشتان دەزانن رۆژنامە و تەلەڤزیۆن و راگەیاندنەکان بەپێی لێکدانەوەی خۆیان مانشێت بە مەبەست دروست دەکەن. ئەوەی سەر بە کەمپینی (نەخێرە)، یان (بەڵێ) بەپێی خواستی خۆی دای دەبەزێنێت و ھەروەھا ئەمەم لە ئێوەش دیوە.
(باس) ئێستا کەسانێک لە ھەرێمی کوردستان پرسی ڕیفراندۆم لەم دۆخەدا بە گونجاو نازانن، ئێوە لەسەر ئەمەدا چی دەڵێن؟
نازم دەباغ: پێم وایە بوونی بۆچوونی جیاواز بەڵگەی بوونی ئازادی و جۆرێ لە دیموکراسییەتە، کە بەداخەوە ھەندێک خراپ بەکاری دەھێنن. بەشێک لە ئوباڵی بوونی ئەم ڕایە جیاوازانە لە ئەنجامی ئەو قەیران و بارودۆخەیە، کە بەشێکی سەرکردایەتیی سیاسی لێی بەرپرسیارە و بەشێکیشی حکوومەتی ھەرێمی کوردستان، کە لە ئاستی ھۆشیارکردنەوە و بەڕێوەبردنی وەکوو پێویستدا نەبووە لە ڕووی چارەسەرکردنی قەیرانەکان و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی و کەموکوڕییەکان.
(باس) ئێوە سەرەڕای ئەوەی نوێنەری حکوومەتی ھەرێمی کوردستانن، لە ھەمان کاتدا ئەندامی یەکێتیی نیشتمانیی کوردستانن، یەکێتی و ئێرانیش پەیوەندییەکی لەمێژینەیان ھەیە، پێتان وانییە بەھۆی سووربوونی یەکێتی لەسەر ڕیفراندۆم، ئێران پەیوەندی لەگەڵ یەکێتیدا خراپ بکات؟
نازم دەباغ: حەز دەکەم ڕاستییەک ھەیە بیزانیت، کە بەر لە یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان، پێم وایە پارتی دیموکراتی کوردستان پەیوەندییەکانی زووتری بووە لەگەڵ ئێران، ھەر لە ڕووخانی شای ئێرانەوە تا ئێستا، یەکێتیی نیشتمانیی کوردستان لە مانگی ٠٥/١٩٨٥ ھەوڵی دا پەیوەندییەکانی دروست بکات، کەواتە تەمەنی پەیوەندییەکانی پارتی ٨ ساڵ زیاترە لە یەکێتی. بۆ ئەمڕۆکە دەتوانم بڵێم (یەکێتی– پارتی) تا ئێستاکە چ لە پەیوەندییان لەگەڵ ئێران و چ لەسەر بۆچوونیان لەسەر ئەنجامدانی ڕاپرسی جیاوازییان ھەبێت یەک ھەڵوێستن، واتە ئێران ھەمان ھەڵوێستی لەگەڵ یەکێتی لەگەڵ پارتیش دەبێت، دەمەوێ دڵنیات بکەمەوە ھەمیشە یەکێتی لەپێناوی خواستی گەلی کورد و مەسەلە نەتەوەییەکان قوربانیی داوە، لە کاتێ شاندی یەکێتی ھاتە تاران، وەکوو خۆی بەرگریی لە مافە رەواکانی کردووە و بەپێی دروشمەکانی ڕاستگۆش بووە. بۆیە بڕوام وایە ئەگەر پەیوەندیی خراپ بێت لەگەڵ ھەموو حکوومەتی ھەرێم و لایەنەکان خراپ دەبێت، پەیامی ئێران بۆ ھەمووان وەکوو یەکە.
(باس) ھەڵوێستی ناوچەیی و ھەرێمی لە ئاستی پرسی ڕیفراندۆمی سەربەخۆیی کوردستان چۆن دەبینن؟
نازم دەباغ: تا ئێستا ئاسۆیەکی روون نییە، کە پشتیوانی لە ڕاپرسی بکەن، لە کۆبوونەوەکانی وەزارەتی دەرەوەی وڵاتانی دراوسێ، ھەموویان لە ڕووی دەربڕینەوە کۆکن لە ھەڵوێستیان دەربارەی ھەرێمی کوردستان، جا چ داوای جێبەجێ نەکردنیان کردووە یان دواخستنی. کاتێک تورکیا لەسەر ئاستی بەرز ھەنگاوەکەی ھەرێم بە ھەڵەیەکی مێژوویی دەبینن و لەگەڵ پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراقدان، ئێران داوای پاراستنی یەکپارچەیی خاکی عێراق دەکات. عێراق دەڵێت ”ڕاپرسی پرۆسەیەکی نایاساییە" ئەی دەبێت چی چاوەڕوان بکرێت لە ھەڵوێستی ئەوانی دیکە!. ئەڵبەتە وڵاتانی زلھێز و ئەوروپاش بە شێوەیەک لە شێوەکان داوای دواخستنی دەکەن، بە بیانووی بوونی شەڕی داعش و پاراستنی ئەمن و ئاسایشی ناوچەکە و خاکی عێراق. واتە تەنیا ئەوەی کە گرنگە ھەڵوێستی لایەنە سیاسییەکان و سەرکردایەتیی سیاسیی کوردستان و حکوومەتی ھەرێمە، زلھێزەکان و ئەوروپاش تا ئێستا بەدیلیان پێ نییە کە ئەگەر ڕاپرسی دوا بخرێت، بۆ ئایندەی کورد چییان پێیە، بۆیە زیاتر لێکدانەوەی دەوێ بە سەرکەوتنی پرۆسەکە.
(باس) بەم دواییانە چەندین بەرپرسی گەورەی وڵاتانی زلھێز سەردانی ھەرێمی کوردستانیان کرد و تاوتوێی پرسی ڕیفراندۆمیان کرد، پێتان وانییە ئەوە ئەو واقیعە دەسەلمێنێت کە ھەرێمی کوردستان ئێستا لە قۆناغێکدایە کە ھەموو وڵاتانی جیھان حسێبی بۆ دەکەن؟
نازم دەباغ: ڕاستە ئەمڕۆ ھەرێمی کوردستان پێگەیەکی گرنگی ھەیە، خۆڕاگری و قارەمانیەتیی پێشمەرگەکانی ھەرێمی کوردستان لە شەڕی داعش زیاتر ئەم پێگە گرنگەیان دروست کردووە، کە کورد دەبێت بیـر لەدوای تەواوبوونی شەڕی داعش بکاتەوە، ئەوەی لێرە جێگای پرسیارە، ئەو ھەموو بەرپرسانەی باسیان لێوە دەکەیت کە دێنە ھەرێمی کوردستان، لە ھەموو ئاستەکانی تێدایە و لە لایەن سەرۆکایەتیی ھەرێم و حکوومەتی ھەرێم پێشوازییان لێ دەکرێت، چییان پێیە بۆ کورد؟ جگە لە ھاوکاری لە شەڕی داعش و زیاتر ھاوکاریی سەربازی و کام پڕۆژەی سیاسییان پێیە بۆ چارەسەری کێشەکانی کورد لە ناوچەکەدا؟ بۆیە پێویستە حکوومەتی ھەرێم حساب بۆ ھاتن و کۆمەک و ڕێزگرتن لە ھێزی پێشمەرگە بکات و ھەم بیریش لە داواکارییەکان بکات بۆ دواخستنی ڕاپرسی بۆ ئایندە و ڕاپرسی بۆ سەربەخۆیی لەبەرچاو بگرن. پرسیار ئەوەیە ئەگەر کورد رەچاوی داواکارییەکانیان نەکات، لەدوایی چی ڕوو دەدات؟ کورد لە ڕابردوودا سەلماندویەتی کە بەشێکە لە چارەسەر و چەسپاندنی ئاسایش لە ناوچەکە و ھێزی سەرەکیی بەرەنگاربوونەوەی داعش و تیـرۆریستە لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، لەداھاتووشدا وا دەبێت.
(باس) بە بۆچوونی تۆ کاتی ھەڵوەشاندنەوەی پەیمانی لۆزان و سایکس بیکۆ نەھاتووە؟
نازم دەباغ: بە بڕوای من کورد دەبێت بەدوای گەیشتن بە مافەکانیەوە بێت بە ھەڵوەشاندنەوەی ھاوپەیمانی لۆزان و سایکس پیکۆ بێ یان نا، بەڵام پرسیار ئەوەیە، لە ھەڵوەشاندنەوەی ئەم پەیمانانە چ بە کورد دەبڕێت؟ ئایا ئەو وڵاتانە سوودمەند دەبن بەھۆی لۆزان و سایکس پیکۆ سەرزەمینەکەیان پارچە پارچە بووە و عێراقیان پێ دروست کرد، یان لە سایەی ھەڵوەشاندنەوەیدا کورد دەگەڕێننەوە سەر ئەو بەشەی کە لێی دابڕاوە؟ یا سەربەخۆ دەبین؟ بۆیە گرنگە بزانین بە ھەڵوەشاندنەوەی لەسەر بنەمای خاکی کوردستان دەبێت، یان گەڕانەوەی ویلایەتی نەینەوا (مووسڵ) و بەغدا دەبێت؟ کە پێم وایە ئەگەر وریا نەبین کێشەکانمان وەکوو خۆی دەمێنێتەوە و لە قازانجی تورکیا دەبێت. پێویستە کار بۆ بەدەستھێنانی مافەکان لە سەربەخۆیی بێت، نەک تەنیا بیر لە ھەڵوەشاندنەوەی پەیماننامەکان بکەین.
(باس) چی بکرێت بۆ ئەوەی کۆدەنگیی نیشتمانیی دروست بێت و حزبە سیاسییەکان پێکەوە بەشداری لە ریفراندۆمدا بکەن؟
نازم دەباغ: پێم وایە دەبێت ھەوڵی سەرخستنی پرۆسەی ریفراندۆم بۆ سەربەخۆیی بدەین، ئەویش بە دەستەبەرکردنی یەکڕیزیی گەلی کوردستان و یەکگوتاری لە سیاسەتی حکوومەتی ھەرێم، پێویستە بگەڕێینەوە بۆ سەر ئەو بنەمایانەی سەرەتای دروستبوونی بەرەی کوردستانی بە ئاشتبوونەوەی گشتی و لێبوردەیی و یەکڕیزی، کە توانیمان سەرکەوتن لە ڕاپەڕین بەدەست بھێنین، ئەمڕۆکە بێتە دی، کە ھەوڵی سەربەخۆیی دەدەین لەدوای فیدڕاڵیەتدا، واتە واز بھێنین لە بەرژەوەندیی تاک و حزبایەتیی تەسک و عینادی لە بڕیاری سیاسی. ھەموو ئەو ھۆکار و قەیرانانە چارەسەر بکرێن کە بوونەتە مایەی نیگەرانی و دروستبوونی کەمپینی (نەخێر). واتە ئەبێت سەرکردایەتیی کورد و حکوومەتی ھەرێم لەگەڵ جەماوەرە ناڕازییەکەی ئاشت بێتەوە، بە چارەسەری کێشەکانی و گەیاندنی خزمەتگوزارییەکان، دڵنیایی بە وڵاتانی دراوسێ و دونیا بدەین کە مایەی سەقامگیری و ئارامی و ئاسایشی ناوچەکە دەبین و ڕاگەیاندەکان ھەوڵ بدەن رۆڵیان ھەبێت لە گەیاندنی ئەم پەیامە، نەک ڕۆژانە باس لە چالاکی و جموجۆڵی ئۆپۆزسیۆنەکان بکات لە ھەرێمی کوردستان، یان بە ئاڵای ئیسرائیل بانگەشەی دەنگدان بکەن، کە ھەم وڵاتانی ئیسلامی دەوروژێنن و ھەم وڵاتانی عەرەبی، کە پێم وایە لەم قۆناغەدا بە زەرەرمانە.
(باس) پێشبینی دەکەی ئێران تەداخولی سەربازی بکات کاتێک کە ھەرێمی کوردستان ڕیفراندۆم ئەنجام بدات؟
نازم دەباغ: ئۆمێد دەکەم نەگاتە ئەوەی بژارەیەی بەکارھێنانی ھێز ھەڵبژێرێ. من دووری دەبینم و ئەوەش دەڵێم ھەڵوێستی ئێران بەستراوەتەوە بە ھەڵوێستی عێراق، تورکیا و ئێران. بەپێی زانیارییەکان، دوا وڵات دەبێت لە بەکارھێنانی بژارەی سەربازی، چونکە بۆ ئێران ھاوپەیمانیی کورد گرنگە لە عێراق.
(باس) دەگوترێت کە ئێران ناڕاستەخۆ عێراق بەڕێوە دەبات، ئەمە چەندە راستیی تێدایە؟
نازم دەباغ: دەگوترێت جیاوازە لەگەڵ ئەوەی ھەیە، چونکە ئەم جۆرە بۆچوون و گوتارانە بەرەو ڕووی ھەموو لایەک دەبێتەوە، چ کورد، شیعە و سوننە لە عێراق. شێوەی خەباتی رابردوو و ھەموو جۆرە پەیوەندییەکان بە وڵاتانی دراوسێوە ھەبووە، لە ڕووی ھاوکاری و پەیوەندییەوە ئەمڕۆکە ھەموو ئەو لایەنانە بەرپرسن لە بەڕێوەبردنی عێراق و ناوچەکە، بۆیە تا ئەو کاتەی بە تەواوی ئەمن و ئاسایشی ناوچەکە دەچەسپێت، بەدڵنیایی ئەو پەیوەندییانە دەمێنێ و ناپچڕێت، وڵاتانی ناوچەکەش رۆڵ و نەخشیان دەبێت لە بەڕێوەبردنی عێراق و ناوچەکە، ئەوەی گرنگە ھەر ھەموومان بەرژەوەندییەکانی کورد لە سەرووی ھەموو بەرژەوەندییەکانەوە ببینین.
(باس) لەم ئانوساتەی کە ھەرێمی کوردستانی پێدا تێدەپەڕێ، ئایا پێشبینی رێککەوتننامە و گەلەکۆمەکی لە دژی ھەرێم دەکەن؟
-نازم دەباغ: بەدڵنیاییەوە ئەوەی دژی ڕاپرسیی کورد بێت بیـر لە ھەموو بژارەیەک دەکاتەوە، لەوانە گەلەکۆمەکێ و ڕێککەوتن لە دژی ھەرێمی کوردستان، کە جۆرێ لە جموجۆڵ ھەستی پێ دەکرێت، لە کاتێکدا بەرپرسانی وڵاتە دراوسێکانی ھەرێمی کوردستان وەکوو ئێران، عێراق و تورکیا لە ئاستی باڵا کۆبوونەوەی جیاجیای دەزگاکانی سەربازی و ئەمنی بە نھێنی و بەئاشکرا کۆ دەبنەوە، دەبێت بە ھەندی وەربگرین چ لە بەغدا و چ لە تورکیادا.
(باس) چ پێشبینییەک بۆ ئایندەی ھەرێمی کوردستان دەکەی؟
نازم دەباغ: کە دەستمان بە خەبات و تێکۆشان کرد بەو ئومێدەی کە رۆژێک دێت کورد بە ئامانجەکانی بگات و ھەر چەند ڕێگاکان دژوار و سەخت بن، بەردەوامبوونی خەبات و تێکۆشان لە سایەی ڕێبەرایەتیی سەرکردەی شیاو، ئازا و پاک بەو رۆژە دەگەین، کە سەربەخۆیی و ئازادی تێدا بێتە کایەوە. ئێستاکە حکوومەتی ھەرێمی کوردستان ھەیە کە نوێنەرایەتیی ھەموو پێکھاتەکانی کوردستان دەکات، واتە ھەوڵ و کۆشش دەمانگەیەنێتە ئاواتەکانمان، سەرفەرازی و سەربەخۆیی لە خەباتی ھێزی پێشمەرگەی قارەمان و جەماوەرە نەبەزەکەی و خوێنی ھەزاران شەھید و کەمئەندامی گەلەکەماندایە، بە ھیوای سەربەخۆیی و دادپەروەری و ئازادی و دیموکراسی بۆ حکوومەتێکی کوردیی سەربەخۆ.
زریان حاجی
نازم ده‌باغ ساڵانێکی زۆره له ئێران ده‌ژی، ئه‌ندامی یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستان و جێگای بڕواو متمانه‌ی جه‌لال تاڵه‌بانییه، که له‌م ساڵانه‌ی رابردوودا وه‌کو نوێنه‌ری حکومه‌تی ههرێمی کوردستان، ئه‌رکی پاراستن و گه‌شه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان کورده‌کان و کۆماری ئیسلامی ئێرانی له ئه‌ستۆ بووه. ده‌باغ له‌م نوسینه‌دا باس له ئه‌گه‌ره‌کانی په‌یوه‌ندی نێوان هه‌ردوولا ده‌کات ئه‌گه‌ر بێت و کورده‌کان به‌ره‌و سه‌ربه‌خۆیی بڕۆن.
سه‌ربه‌خۆیی خواستی گشتیی هه‌ر تاکێکی کوردی عێراقه
هیچ تاکێکی کورد نییه که به‌دوای سه‌ربه‌خۆییه‌وه نه‌بێت، به‌ڵام ده‌بێت بارودۆخی ئێستای ناوچه‌که‌ش له‌به‌رچاو بگیردرێت که به شێوه‌یه‌ک نییه بتوانرێت ده‌وڵه‌تێکی کوردی پێکبێت، به‌ڵام سه‌ره‌ڕای ئه‌مه ئێمه مافی خۆمانه که ئه‌م بابه‌ته باس که‌ین و وه‌کوو رابردوو درێژه به خه‌باتی خۆمان بده‌ین و بارودۆخی به‌ڕێوه‌چوونی گشتپرسیی ئاماده بکه‌ین. له بارودۆخی ئێستادا، بارودۆخی خۆرهه‌ڵاتی ناوین ئاڵۆزه و سه‌باره‌ت به عێراقی دوای داعش‌یش ده‌بێت وردبین بین تاوه‌کو داعش دیسان دروست نه‌بێته‌وه، سیاسییه‌کانی عێراقی ده‌بێت خۆیان له به‌رژه‌وه‌ندی تاکه‌که‌سی و ئایینی دوربخه‌نه‌وه.
ئێران دۆستی هه‌میشه‌یی کورده‌کان
تاکو ئێستا کۆماری ئیسلامی ئێران به تێڕوانینێکی واقیعیانه له‌گه‌ڵ ههرێمی کوردستان هاوکار بووه به‌ڵام ئه‌م هاوکارییه به‌نده به مه‌رجێکه‌وه که ئه‌ویش پاراستنی ئاسایشی سنووره‌کانی بووه له رۆژئاوای وڵاته‌که‌یدا. له ساڵانی دوورودرێژی خه‌بات دژی به‌عس، کۆماری ئیسلامی ئێران و کوردهکانی عێراق دوو هاوپه‌یمانی دێرین و هاوکار بوون، ئێران هه‌میشه و له هه‌ر بارودۆخێکدا، پشتیوانی و به‌رگری له بزووتنه‌وه‌ی مافخوازانه‌ی کوردهکانی عێراق کردووه و له ساته‌وه‌خته مێژووییه جیاوازه‌کاندا له‌وانه کردنه‌وه‌ی سنووره‌کانی به‌ڕووی زیاتر له یه‌ک ملیون ئاواره، پشتیوانی له هه‌ولێر له به‌رامبه‌ر هێرشی داعش و ... هاوکار و هاوپه‌یمانمان بووه. من پێم وایه ئێران له هه‌ر بارودۆخیكدا هاوکاری کورده‌کان ده‌بێت، به‌ڵام ئه‌مه به‌نده به‌وه‌وه که ئاڵوگۆڕه‌کانی ههرێمی کوردستان نه‌بێته مایه‌ی هه‌‌ڕه‌شه‌ی ئه‌منی بۆ ناوچه سنوورییه‌کانی ئه‌م وڵاته.
ئێران و ئه‌گه‌ری سه‌ربه‌خۆیی ههرێمی کوردستان
له هه‌موو دیدار و بۆنه‌کان‌دا سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ته قسه کراوه و ئێرانیش هه‌میشه هه‌ڵوێسته‌کانی خۆی له زاری وته‌بێژی وه‌زاره‌تی ده‌ره‌وه راگه‌یاندووه، که ئێران به‌رده‌وام پاراستنی یه‌کێتی خاکی عێراقی لاگرنگه، به‌ڵام هه‌روه‌ها که پێشتر ئاماژه‌م پێدا به پێی ئه‌زموونی خۆم له‌م ساڵانه‌دا، گه‌یشتوومه‌ته ئه‌و ئه‌نجامه‌ی که هه‌ڵوێست و روانگه‌ی ئێران سه‌باره‌ت به ئاڵوگۆڕه‌کان و رووداوه‌کانی په‌یوه‌ست به کوردهکانی عێراق و حکومه‌تی ههرێمی کوردستان، هه‌ڵوێستێکی ته‌واو واقیعیانه‌یه، که زیاتر له هه‌ر هه‌ڵوێستێکی دیکه نزیکه له رووداوه‌کانی په‌یوه‌ندیدار به ئێمه‌وه و جیاوازه له هه‌لوێستی وڵاتانی دیکه، ئه‌م بابه‌ته له بابه‌تی چۆنیه‌تی هه‌لوێستی تورکیا و ئێران له‌سه‌ر هه‌ڵکردنی ئاڵای کوردستان له شاری که‌رکووک به روونی ده‌رده‌که‌وێت. کۆماری ئیسلامی ئێران به روونی و به پێچه‌وانه‌ی هه‌ڕه‌شه‌کانی تورکیا، داوای له هه‌موو لایه‌نه‌کان کردووه به رێگای وتووێژ و گه‌رانه‌وه بۆ ده‌ستووری عێراق، کێشه‌کانی نێوانیان چاره‌سه‌ر که‌ن. داواکاری ئێران بۆ گه‌ڕانه‌وه بۆ ده‌ستوور و دانوستان داواکارییه‌که که ده‌کرێت پشتیوانی لێ بکرێت به شێوه‌یه‌ک که له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عیراق ئه‌م ده‌رفه‌ته به حکومه‌تی ههرێمی کوردستان و لایه‌نه سیاسییه‌کان ده‌درێت که کێشه‌کانیان چاره‌سه‌ر که‌ن و بۆ ئه‌م بابه‌ته‌ش مادده‌ی ١٤٠ ده‌ستوور په‌سه‌ند کراوه. به‌ڵام له به‌رامبه‌ردا بینیمان که ره‌جه‌ب ته‌یب ئه‌ردۆغان، سه‌رۆک کۆماری تورکیا، ینالی ئیڵدریم، سه‌رۆک وه‌زیرانی ئه‌م وڵاته و ژماره‌یه‌ک له به‌رپرسانی دیپلۆماتکار و سه‌ربازی تورکیا دژکردهوهی زۆر توند و ته‌نانه‌ت هه‌‌ڕ‌ه‌شه‌‌ئامێزیشیان سه‌باره‌ت به هه‌ڵكردنی ئاڵا نیشاندا. ئه‌مه له کاتێکدا بوو که پێشتر ده‌وترا په‌یوه‌ندی نێوان ئه‌نقه‌ره – هه‌ولێر، باشتر و نزیکتره له په‌یوه‌ندی نێوان تاران – هه‌ولێر، به‌ڵام له کرده‌وه‌دا و له‌سه‌ر عه‌رزی واقیع به ته‌واوی پێچه‌وانه‌یه.
به گشتیی ده‌بێت جارێکی دیکه دووپاتی که‌مه‌وه که پێشبینی من له دژکردهوهی کۆماری ئیسلامی ئێران له‌سه‌ر بابه‌تی ریفراندۆم و هه‌روه‌ها خواستی سه‌ربه‌خۆیی ههرێمی کوردستان، ئه‌وه‌یه که ئێرانییه‌کان به تێڕوانینێکی واقیعیانه و هه‌روه‌ها برایانه و دۆستانه که هه‌یانه پشتیوانی له ههرێمی کوردستان ده‌که‌ن، ئه‌ڵبه‌ت ئه‌م پشتیوانییه به‌نده به جۆرێک له دروستکردنی متمانه‌ی کرده‌وه‌یی، که رووداوه‌کانی ههرێمی کوردستان نه‌بێته هۆی تێکچوونی باری ئه‌منی و ئاسایشی نیشتمانیی ئێران به تایبه‌ت له ناوچه سنوورییه‌کاندا.
سه‌رچاوه: همشهری دیپلماتیک
نوێنەری حکومەتی ھەرێمی کوردستان، لەتاران، رایدەگەیەنێت، داخستنی سنور دواین بژاردەی ئێران-ە ئەگەر ھەڵوێست وەربگرێـت دژی ریفراندۆم، و ئێستا ھیچ بڕیارێکی لەو جۆرەی نییە.
نازم دەباغ بەخەندانی-ی راگەیاند، "ئێران ڕاستگۆترین دەوڵەت بووە، کە لەسەر پرسی ریفراندۆم، ھەڵوێستێکی وەک و خۆی بە ئێمە گەیاندووە، کە ئەنجام نەدانی ریفراندۆمە".
وتیشی، ئێران ئامادەیی خۆی دەربڕیوە لە چوارچێوەی دەستووری ھەمیشەیی عێراق و ئەو رێککەوتنانەی کراون، لەنێوان ناوەند و ھەرێم پشتیوانی ھەرێم بکات.
"دەمێنێـتەوە سەر ئەوەی، ئێران ھەڵوێستی چی دەبێـت دوای ئەوەی لەگەڵ تورکیا رێککەوتووە، تائێستا ھیچ بڕیارێک نیە بۆ سنوور داخستن، بەڵام بەپێی لێکدانەوەی ئەو ھەڕەشانەی کە دەکرێن بەدڵنیاییەوە ئەگەر بیانەوێت رێگری بکەن لەراپرسی سنور داخستن بژاردەیەکە لە بژاردەکان" دەباغ وای وت.
نوێنەری ھەرێم لەتاران پێی وایە، ئێران بەبی تورکیا ھەنگاوی لەو جۆرە نانێت، "بەبڕوای من، ئێران ھەڵوێستی دەبەستێرێتەوە بە ھەڵوێستی بەغدا چ بۆ سنور داخستن چ بۆ دژایەتی کردن بێت".
جەختی کردەوە، دوا بژاردەی ئێران سنور داخستنە، لەھەڵوێست وەرگرتنی، "من پێم وانییە ئێران بە بێ تورکیا ئەوە بکات، بە دڵنیاییەوە ئێران ھەڵوێستی باشتر دەبێت لە تورکیا".
حەوتی مانگی (حوزەیران/شەش)، لە کۆبوونەوەی نێوان مەسعود بارزانی و ١٥ لایەنی سیاسی ھەرێم (جگە لە بزوتنەوەی گۆڕان و کۆمەڵی ئیسلامی) لە پیرمام بڕیاردرا رۆژی ٢٥ ی ئەیلولی ئەمساڵ ریفراندۆم لە ھەرێمی کوردستان ئەنجام بدرێت.
بەپێی بڕیارەکە، ریفراندۆم لە ناوچەکوردستانیەکانی دەرەوەی ئیدارەی ھەرێمی کوردستانیش ئەنجام دەدرێت
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- ههرێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یه‌کێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول دهكات