روزنامه تعادل: گروه انرژي / نادي صبوري ـ 19 فروردین ماه بود که پایگاه خبری رووداو کردستان از اتفاقی خبر داد که ایران و اقلیم کردستان درحال از سرگیری مذاکرات در زمینه صادرات نفت اقلیم از طریق ایران هستند.
عصر روز چهار‌شنبه هفته گذشته نیز یک برنامه رادیویی در همین پایگاه خبری، جزییاتی جدید از این مذاکرات منتشر کرد؛ در این برنامه که با حضور «ناظم دباغ» نماینده اقلیم کردستان در ایران، «شیرکوه جودت» رییس کمیسیون انرژی پارلمان اقلیم و «هوشیار رستمی» کارشناس اقتصادی برگزار شد این خبر ارایه شد که «تفاهمنامه سوآپ نفت خام بین ایران و اقلیم کردستان» در تاریخ 5 آوریل 2016 میان دو کشور به امضا رسیده و ضرب‌الاجلی یک ماهه نیز برای تبدیل شدن این تفاهمنامه به قرارداد در نظر گرفته شده است. طبق صحبت‌هایی که از سوی نمایندگان اقلیم در این برنامه مطرح شد، طرف ایرانی آماده این قرارداد است اما کردستان هنوز جواب خود را اعلام نکرده است. در نهایت این قرارداد به‌زودی با دیدار «بیژن زنگنه» وزیر نفت ایران و «آشتی هورامی» وزیر منابع طبیعی اقلیم کردستان امضا خواهد شد.
«ناظم دباغ» نماینده اقلیم کردستان در ایران پیش از این گفته بود که روز سه‌شنبه گذشته (17 فروردین ماه 94) آخرین مذاکرات بین نمایندگان ایران و کردستان (که به نظر می‌رسد هتل قدس واقع در خیابان نجات‌اللهی و روبه‌روی پارک ورشو میزبان این مذاکرات بوده) انجام شده و تفاهمات کلی در این زمینه صورت گرفته است. طبق اظهارات نماینده اقلیم کردستان در ایران در آن تاریخ قرار بود تا ماه آینده(17 اردیبهشت) قرارداد رسمی بین ایران و کردستان به امضا برسد. «ناظم دباغ» در پاسخ به این پرسش که مقصد نهایی نفت صادراتی کردستان از طریق ایران کجا خواهد بود، اظهار کرده بود: «در حال حاضر مقصد صادرات نفت کردستان ایران به عنوان نزدیک‌ترین کشور و برای مصرف داخلی و پالایشگاه‌های آن است. در صورتی که مازاد نفتی به وجود آید طرفین برای تعیین تکلیف آن مذاکره خواهند کرد».
اکنون و طبق اخبار منتشر شده در برنامه رادیویی رووداو این تفاهمنامه اساسا «سوآپ» نفت خام محسوب شده و قرار است در مرحله اول به پالایشگاه تبریز و کرمانشاه در مرحله دوم به پالایشگاه اراک و در مرحله سوم به پالایشگاه تهران رفته و به همان میزان در جنوب ایران صادر شود. طبق این اخبار ظرفیت فعلی در نظر گرفته شده برای این تفاهمنامه 300 هزار بشکه در روز است، ساخت خط لوله در زمین ایران به عهده ایران و در زمین کردستان به عهده اقلیم کردستان است. «شیرکوه جودت» رییس کمیسیون انرژی پارلمان اقلیم در این برنامه رادیویی اعلام کرد که در واقع کارهای لازم از سوی کردستان برای پیشبرد این طرح انجام شده اما به واسطه تعطیل بودن پارلمان این کشور هنوز این تفاهمنامه که استراتژیک محسوب می‌شود به تایید پارلمان نرسیده است.
موضع حکومت مرکزی چه خواهد بود؟
دو سال پیش و زمانی که بحث صادرات نفت اقلیم کردستان از طریق ترکیه تازه داغ شده بود، دولت مرکزی عراق به صراحت اعلام کرد در صورتی که این اتفاق بدون هماهنگی با بغداد رخ دهد نه تنها از آنکارا شکایت خواهد کرد بلکه سهم بخش خودمختار کردستان از بودجه ملی را هم به شدت کاهش خواهد داد. رابطه پیچیده میان اقلیم و دولت مرکزی از یک سو و رابطه نزدیک ایران با دولت مرکزی عراق از سوی دیگر باعث می‌شود این مساله نیز اکنون به دغدغه‌یی تبدیل شود که موضع دولت مرکزی عراق در مقابل سوآپ نفتی میان ایران و اقلیم چه خواهد بود؟
«هوشیار رستمی» کارشناس اقتصادی و مسائل کردستان در این برنامه رادیویی عنوان کرد که از دیدگاه او دولت مرکزی عراق مخالف این اتفاق خواهد بود چراکه در این وضعیت اقلیم با داشتن 2 خط لوله به ترکیه و ایران عملا به استقلال اقتصادی در قالب عراقی یکپارچه دست خواهد یافت چیزی که با خواسته‌های دولت مرکزی همخوانی ندارد. وی همچنین معتقد بود، مقام‌های نفتی ایران که در هفته گذشته اخبار این قرارداد استراتژیک را مدام تکذیب کرده‌اند با استفاده از تجربه قراردادهای جدید نفتی منتظر روی کار آمدن مجلس دهم هستند تا در فضایی مناسب‌تر این موضوع را رسانه‌یی کنند. قاعدتا به دلیل ارتباط سیاسی نزدیک بین دولت مرکزی عراق و ایران، اگر در داخل کشور یک همصدایی نسبت به بهره‌برداری اقتصادی از این طرح وجود نداشته باشد، می‌تواند پروژه را به شکست بکشاند و به همین خاطر دولت منتظر است تا در کنار مجلسی همسوتر استراتژی بازی برد ـ برد اقتصادی با همسایگان خود را پیش ببرد و البته سایه نگاه سیاسی به قراردادهای اقتصادی را تا حد زیادی بی‌اثر کند.
«ناظم دباغ» نماینده اقلیم کردستان در ایران اما با این دیدگاه مخالف بوده و اعتقاد داشت که این اتفاق موجب خوشحالی دولت مرکزی عراق خواهد بود. با وجود تمام مخالفت‌های ابتدایی دولت مرکزی عراق با صادرات نفت اقلیم از طریق ترکیه، که البته برخی ریشه آن را در عدم نزدیکی سیاسی عراق و ترکیه نیز می‌دیدند، صادرات نفت کردستان به ترکیه در نهایت حل و فصل شد. این جریان برقرار بود تا زمانی که در آخرین روزهای سال گذشته
خورشیدی، اخباری مبنی بر توقف صادرات نفت این اقلیم به بندر جیحان ترکیه مطرح شد.
«نجم‌الدین کریم» استاندار کرکوک در رابطه با این مساله عنوان کرد که دولت ترکیه قصد دارد با توقف صادرات نفت، کردهای عراق را تحت فشار قرار داده و به وسیله کردهای عراق، تحرکات حزب کارگران کردستان ترکیه و نیروهای مدافع خلق در سوریه را کنترل کند. درحالی که پیش‌تر اعلام شده بود علت این قطع صادرات، انفجار خط لوله کردستان ـ جیحان توسط حزب کارگران کردستان ترکیه بوده است هر چند پس از گذشت چند روز مجددا این صادرات از سر گرفته شد. اما به نظر می‌رسد، ترکیه مأمن مناسبی برای نفت کردستان عراق نخواهد بود و به همین دلیل کردها به دنبال تنوع بخشی در مقاصد صادراتی خود هستند و عزم خود را برای استفاده از ایران به عنوان یک مسیر صادراتی جدی کرده‌اند. جبهه‌گیری سرسختانه ترکیه علیه کردها و درگیری‌های داخلی این کشور در چند وقت اخیر اکنون سبب شده که اقلیم بیش از پیش به ایران به عنوان مسیر ترانزیتی امن در این زمینه نگاه کند. هر چند تاکنون مشخص نشده بود که این قرارداد در چه قالبی صورت خواهد گرفت و اکنون پیش کشیده شدن بحث «سوآپ» که ایران پیش از این تجربه آن را در جبهه شرقی خود داشته است، مسائلی مانند نرخ سوآپ، زمان اعتبار آن و موضع دولت و مجلس ایران در این زمینه نیز اهمیت پیدا خواهد کرد.
تاریخچه سوآپ نفت در ایران
سوآپ نفت در ایران اکنون بیش از هر چیز با نام یک شخص گره خورده است. «مسعود میرکاظمی» وزیر پیشین نفت ایران که مرداد ماه سال 1389 پس از 13سال دستور توقف این عملیات به واسطه پایین بودن نرخ سوآپ را داد. قبل از آن روز ایران برای 13سال مسیری امن برای همسایگان خود در دریای خزر برای سوآپ نفت خام محسوب می‌شد. با توقف این عملیات طی گذر سال‌ها، این همسایگان آلترناتیوهایی برای این امر پیدا کردند و به نوعی فرصت در آن منطقه به طور کلی از دست رفت. حالا مطرح شدن بحث سوآپ نفت اقلیم از طریق ایران می‌تواند امید‌های سوخته در این زمینه را دوباره برویاند. البته اگر ناگهان دوباره کسی صبح از خواب بیدار نشده و تصمیم بر خط بطلان کشیدن بر منافع یک کشور نگیرد.
تاریخ خبر: جمعه 24/2/1395 ـ کد خبر: 43303