نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە تاران، لە چوارەمین فیستیڤاڵی ڕۆژی نێودەوڵەتیی زانکۆی تاران بە بۆنەی جەژنی هەشتایەمین ساڵیادی دامەزراندنی زانکۆی تاراندا بەشداریی کرد.
بە ئامادەبوونی "نازم دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران، دکتۆر "جگەرخوێن" (محەمەد سەدیق ئەحمەد) جێگری نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە وڵاتی ئێران، بەرپرسی فەرهەنگی باڵیۆزخانەی وڵاتی عێراق لە تاران، هەندێک لە باڵیۆزان و بەرپرسانی زانستیی و فەرهەنگی باڵیۆزخانەی وڵاتانی جۆراوجۆر، لەوانە: ئیتاڵیا، فەڕەنسا، رووسیا، مالیزیا، ئەفغانستان و چەندین وڵاتی دیکە، مامۆستایانی زانکۆی تاران، هەندێک لە کارمەندانی نووسینگەی نوێنەرایەتیی هەرێمی کوردستان لە ئێران، بەرپرسانی زانکۆی تاران، بەرپرسانی وەزارەتی زانست و توێژینەوەکانی ئێران، مامۆستایانی ئێرانی و بیانی، خوێندکارانی ئێرانی و بیانی و کارمەندان و کارناسانی زانکۆی تاران، چوارەمین فیستیڤاڵی ڕۆژی نێودەوڵەتیی زانکۆی تاران بە بۆنەی جەژنی هەشتایەمین ساڵیادی دامەزراندنی زانکۆی تاران، کاتژمێر 4ی دوانیوەڕۆی ڕۆژی دووشەمە 26ی ئایار / مایۆی 2014 لە تەلاری عەلامە ئەمینی کتێبخانەی ناوەندی زانکۆی تاران بەڕێوەچوو.
لەم ڕێوڕەسمەدا لە خوێندکارانی سەرکەوتووی بیانی، لە بلیمەتەکانی زانستیی، لێژنەی زانستیی و خوێندکارانی زانکۆی تاران بە پێشکەش کردنی لەوحەی فەخری ڕێزگیرا و بە پێشنیاری گرووپی زمان و ئەدەبیاتی عەڕەبی کۆلێژی ئەدەبیاتی زانستیی مرۆڤانەی زانکۆی تاران، لە لایەن دکتۆر "محەمەد حوسێن ئومید" سەرپەرەشتی زانکۆی تاران، دکتۆرای فەخری پێشکەش بە "عەبدوالعەزیز سەعوود بایتین" نووسەر و شاعیری ناوداری کوێتی کرا بە بۆنەی ڕۆڵی بەرچاوی زانستیی و پەرەوەردەیی لە بواری بڵاوکردنەوەی فەرهەنگی ئیسلامی و ئەدەبیانی عەڕەبیدا.
زانکۆی تاران یەکێکە لە زانکۆ پێشڕەو و گرینگەکان لە ئێران، ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهانی ئیسلام کە زیاترین ڕێژەی قوتابی بیانی بە خۆی تەرخانکردووە. بە پێی وتەکانی سەرپەرەشتی زانکۆی تاران، بڕیاروایە لە 3 تا 5 ساڵی داهاتوودا، نزیکەی سەتا 20ی خوێندکارانی ئەم زانکۆیە بۆ قوتابیانی بیانی تایبەت بکرێت و گۆڕینەوەی خوێندکار لەگەڵ وڵاتانی دیکە، گەشەکردنی زانست و نزیکیی فەرهەنگەکانی بەدواوەبێت.
چوارەمین فیستیڤاڵی ڕۆژی نێودەوڵەتیی زانکۆی تاران هاوکات لەگەڵ هەشتایەمین ساڵیادی دامەزراندنی زانکۆی تاران بەڕێوەچوو، لە تەنیشت بەڕێوەچوونی ئەم فیستیڤاڵەدا، پێشانگایەک لە ولاتانی بیانی و دەستکەوتەکانی زانستیی نێودەوڵەتیی زانکۆی تاران لە ڕۆژی دووشەمە 24 تا 26ی ئایار / مایۆی 2014 لە پەردیسی زانکۆی تاران بەڕێوەچوو.
سێ شەممە, 27 ئایار 2014
ئه‌مڕۆ هه‌ینی 23/5/2014 له كۆشكی ئه‌لیزێ به‌ڕێز فرنسوا هۆڵاند سه‌رۆك كۆماری فه‌ڕه‌نسا پێشوازی له به‌ڕێز مسعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان و شاندی یاوه‌ری كرد، كه پێكهاتبوو له به‌ڕێزان مه‌سرور بارزانی راوێژكاری ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی هه‌رێمی كوردستان، دكتۆر فوئاد حوسێن سه‌رۆكی دیوانی سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێمی كوردستان، كامه‌ران ئه‌حمه‌د وه‌زیری ئاوه‌دانكردنه‌وه و سه‌رۆكی ده‌سته‌ی وه‌به‌رهێنانی هه‌رێمی كوردستان و فه‌لاح مسته‌فا به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی حموومه‌تی هه‌رێمی كوردستان.
له دیدارێكدا سه‌رۆك كۆماری فه‌ڕه‌نسا وێڕای به گه‌رمی به‌خێرهێنان، خۆشحاڵی خۆشی به سه‌ردانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان بۆ فه‌ڕه‌نسا ده‌ربڕی و دووپاتی كرده‌وه، كه ئه‌و له پشتگیریكردن و دۆستایه‌تی كردنی گه‌لی كوردستان به‌رده‌وام ده‌بێت و هیوای خواست كوردستان پێشكه‌وتن و به‌ره‌وپێشچوونی زیاتر به‌خۆیه‌وه ببینی.
له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا چه‌ند ته‌وه‌رێك خرانه به‌رباس و بیروڕایان له‌باره‌وه گۆڕدرایه‌وه، وه‌ك هه‌ڵبژاردنه‌كانی عێراق و كوردستان و ئاكام و سیناریۆیه‌كانی پێكهێنانی حكوومه‌تی عێراق و په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدا.
له‌و ته‌وه‌ره‌دا به‌ڕێز مسعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان رۆشنایی ته‌واوی خسته سه‌ر ئه‌و سیناریۆیانه‌ی كه له‌وانه‌یه پاش قۆناغی هه‌ڵبژاردن له دایك بن، هه‌روه‌ها ئاماژه‌ی به بژاره‌كانی به‌رده‌م گه‌لی كوردستان دا و گوتی: زۆر بژارده له‌به‌رده‌م گه‌لی كوردستاندا هه‌یه، له به‌شێكی دیكه‌ی قسه‌كانیدا سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان جه‌ختی له‌وه كرده‌وه، كه پێویسته ئه‌م هه‌ڵبژاردنه ده‌رفه‌تێك بێت بۆ ئه‌وه‌ی عێراق بكه‌وێته سه‌ر سكه‌ی دیموكراتی و فیدراڵی راسته‌قینه و ئاماژه‌ی به‌وه‌دا ئه‌گه‌ر هاتوو عێراق ئه‌م رێگه‌یه نه‌گرێته‌به‌ر، ئه‌وه ره‌وش و بارودۆخی وڵات به‌ره‌و چاره‌نووسێكی نادیار ده‌چێ.
له ته‌وه‌رێكی دیكه‌ی كۆبوونه‌وه‌كه‌دا باس له په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان فه‌ڕه‌نسا و هه‌رێمی كوردستان كرا و سه‌رۆكی فه‌ڕه‌نسا جه‌ختی له‌وه كرده‌وه، ئه‌و كۆمپانیا وه‌به‌رهێنه‌رانه‌ی فه‌ڕه‌نسا كه ئێستا له كوردستان كار ده‌كه‌ن پێویسته له ئاینده‌دا زیاتر و چالاكتر بن.
هه‌ر له‌و كۆبوونه‌وه‌یه‌دا باس له په‌یوه‌ندی نێوان هه‌رێمی كوردستان و وڵاتانی دراوسێ و ناوچه‌كه به گشتی كرا و به دورودرێژی بارودۆخی سوریا و كوردستانی سوریا گفتوگۆی له‌باره‌وه كرا.
جێی باسه كۆبوونه‌وه‌كه له كه‌شوهه‌وایه‌كی زۆر دۆستانه به‌ڕێوه‌چوو، كه تێیدا به‌ڕێز فرانسوا هۆڵاند سه‌رۆك كۆماری فه‌ڕه‌نسا بۆ به‌ڕێز مسعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستانی دووپات كرده‌وه و گوتی: پێویسته ئێمه له‌باره‌ی هه‌موو قۆناغێك، كه كوردستان و ناوچه‌كه پێیدا تێده‌په‌ڕێ هه‌ر له په‌یوه‌ندی و بیرو‌ڕا گۆڕینه‌وه‌دا بمێنین.
هەینی, 23 ئایار 2014
بەڕێز جەنابی سەرۆكی پەرلەمان،
بەڕێزان ئەندامانی پەرلەمان و هەموو ئەو بەڕێزانەی لێرەن،
بەیانیتان باش..
دەمەوێ لە دەستێكردندا پیرۆزبایی لە یەكە یەكەی ئێوە بكەم بە بۆنەی هەڵبژاردنتان بۆ پەرلەمانی كوردستان، هیوای سەركەوتنتان بۆ دەخوازم لە كارەكانتان. هەروەكوو جەنابی سەرۆكی پەرلەمان باسی كرد، بە سوپاسەوە ڕێگەتان دا ئەمڕۆ لە بەردەم پەرلەمانی كوردستاندا هەندێك ڕوونكردنەوە لەبارەی هەندێك كێشەی دارایی بدەین كە ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستاندا تووشی هاتووین.
بۆ باسكردنی ئەم بابەتە بە پێویستی دەزانم مۆڵه‌تى ئەوە بدەن كە لە هەندێك حاڵەتدا د. ئاشتی و د. عەلی سندی ڕوونكردنەوە لەمبارەیەوە بدەن. ئێمە دوو بابەتمان هەیە كە یەكەمیان مەسەلەی نەوتە. ئێمە دەبێ باسی نەوت بكەین بۆ ئەوەی تێبگەین ئەم كێشە داراییەی ئەمڕۆ لەگەڵ ناوەند ـ بەغدا بۆمان هاتۆتە پێش هۆی چیە؟.
ئەگەر لە نەوتەوە دەست پێبكەین، دوای ڕووخانی ڕژێم لە ساڵی 2003 كاتێك سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان بڕیاری ئەوەی دا بچێتە بەغدا و گفتوگۆ بكات بۆ نووسینەوەی دەستووری نوێ لە عیراقدا، بە هەموو واتایەك لەو كاتە كە چوون بۆ بەغدا بۆ ئەوە بوو سەرەتایەكی نوێ لە عیراقێكی نوێدا قۆناغێكی نوێ دەست پێبكات.
هەرێمی كوردستان بە ویستی خۆی گەڕایەوە بەغدا بۆ داڕشتنەوەی بنەمایەكی نوێ لە شێوەی پەیوەندیی خۆی لەگەڵ بەغدا، یەكێك لەو بابەتانەی كە زۆر قسە و باسی لەسەر كرا لەو كاتەدا پرسی نەوت و غاز بوو لە هەرێمی كوردستان. لە بەڕێزتان شاراوە نیە نەوتی كوردستان هەمیشە بۆ پڕچەككردنی بەغدا و وێرانكردن و كاوڵكردنی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی بە كار هاتووە، جا بۆ هەموو ئەو پێكهاتانەی لە كوردستاندا ژیاون، توركمان، مەسیحی، ئێزدی، موسڵمان و هەموو ئەو پێكهاتانەی كە لە كوردستان بوون. گوندەكان وێران كرابوون و هیچ پرۆژەیەكی ژێرخانی ئابووریش لەم وڵاتەدا بە هیچ شێوەیەك بوونی نەبووە.
سەركردایەتیی سیاسیی كوردستان لەو كاتەدا و هێزە سیاسییەكان، جەنابی مام جەلال، جەنابی كاك مه‌سعوود، كاك نەوشیروان و برادەرانی دیكەی هەموو حزبەكانی دیكە كە ئەو كات لە بەغدا بوون، هەندێ پێكەوە دەست لەناو دەست هەوڵیان دا هەموو داواكارییەكانی خەڵكی كوردستان لەم دەستوورەدا جێگیر بكەن. هەر بۆ زانیاریی ئێوەش لەسەر مەسەلەی نەوت كێشە لەسەر یەك وشە بوو كە سێ ڕۆژ گفتوگۆی لەبارەوە كرا بەوەی كە ئایا بنووسرێت: (بالتنسیق و التشاور) یاخود بنووسرێت (معا).
واتا ئەو مەسەلەیە بە هەماهەنگی و ڕاوێژ لەگەڵ حكوومەتی هەرێم بەڕێوە ببردرێت، یانیش بەیەكەوە بكرێت. شاندی هەرێمی كوردستان لەسەر ئەوە مكوڕ بوو كە كارەكە بەیەكەوە بكرێت و بنووسرێت (معا)، چونكە ئەگەر (تنسیق و تشاور) بووایە ئەوا بە ئارەزووی خۆیان حەزیان بكردبا دەیانكرد و حەزیان نەكردابا، نەیاندەكرد. ئەم وشەیە ماوەیەكی زۆری ویست تا لە دەستووری عیراق جێگیر كرا، دوای ئەوە مافێكی دەستووری بە هەرێمی كوردستان درا لەبارەی پرسی نەوت و گاز.
لە دوای ساڵی 2005ـەوە حكوومەتی هەرێم و هێزە سیاسییەكانی هەرێم لەسەر ئەوە جددی بوون كە ئەو مافە دەستووریەمان جێبەجێ بكەین و بڕگە و ماددەكانی دەستووری لەمبارەیەوە ڕوون و ئاشكرایە كە چی گوتووە. ماددە 112 لە دەستووری هەمیشەیی عیراق، هەروەها 115 و 121 و 141 هەموویان ڕوونن كە ماف بە هەرێمی كوردستان دەدات بۆ ئەوەی ئەم كارە بكات.
ئێمە لە هەرێمی كوردستان یەكەم كار كە كردمان هەوڵمان دا ئەو مافە دەستووریەی خۆمان جێبەجێ بكەین بەپێی یاسایەك كە لەم پەرلەمانە بەڕێزە دەرچووە كە یاسای ژمارە 22ی و ساڵی 2207ی پەرلەمانی كوردستانە. دوای ئەو قۆناغە كاتێك چوارچێوەی یاساییمان بوو، دەستمان بە قسەكردن كرد لەگەڵ كۆمپانیاكانی دەرەوە بۆ ئەوەی بێنە هەرێمی كوردستان و كاری وەبەرهێنان بكەن و ئەو كاتە لە كۆمپانیای بچووك دەستمان پێكرد تا گەیشتینە قۆناغی ئێستا كە گەورەترین كۆمپانیای بیانی ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان كاری وەبەرهێنان دەكەن وەكوو ئیكسۆن مۆبێل و شیڤرۆن و تۆتاڵ ـ ی فەڕەنسی و گازپرۆم و زۆر كۆمپانیای دیكە كە ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستان كاری وەبەرهێنان دەكەن.
ئامانجی سەرەكیی ئێمە ئەوە بووە كە ئێمە دەبێ پیادەی مافی دەستووریی خۆمان بكەین كە بەپێی دەستووری نوێی عیراق بە ئێمە دراوە و دەبێ پیادەی بكەین و نە ئێستا و نە ئەو كاتە و نە لە ئایندەشدا هەرێمی كوردستان ئامادە نیە سازش لەسەر هیچ بڕگەیەكی دەستووری بكات كە مافی بە هەرێمی كوردستان داوە. كەواتە ئەو گرێبەستەی لە نێوان هەرێمی كوردستان و عیراق هەبووە لەسەر بنەمای ئەو دەستوورە بنیاد نراوە و لەبەر ئەوە ئێمە جددین لەوەی مافی دەستووریی خۆمان جێبەجێ بكەین.
كارەكانی بەغدا لەگەڵ ئێمە لەم بوارەدا بە سێ قۆناغ تێپەڕیوە، سەرەتا بەغدا ئێمەی بەوە تاوانبار كرد كە لەگەڵ كۆمپانیای بچووك كار دەكەین، یانیش مافی دەستووریمان نیە و بۆ دڵنیابوون لەو مەسەلەیە ئێمە پەنامان بردە بەر كۆمپانیا گەورەكانی بواری یاسا و لێمان پرسین: ئایا هەرێمی كوردستان مافی دەستووری هەیە یان نیە؟
لەوە تێگەیشتووین ئەو كارانەی لە هەرێمی كوردستان دەیكەین بێگومان مافی دەستووریی هەرێمی كوردستانە و هیچ كێشەمان لەگەڵیاندا نەبووە و ئەو كۆمپانیایانەی ئەو كات هاتنە هەرێمی كوردستان و ئێستاش كاری تیادا دەكەن ئەگەر لەوە دڵنیا نەبن كە ئێمە پاڵپشتییەكی بەهێزی یاساییمان هەیە؛ مومكین نیە كاری وەبەرهێنان لە هەرێمی كوردستاندا بكەن، مومكین نیە.
لەوێ دەستمان پێكرد، بەغدا ئێمەی خستە لیستی ڕەشەوە و ئەو كۆمپانیایانەی لە هەرێمی كوردستاندا كاریان دەكرد خرانە لیستی ڕەشەوە، ئەمە قۆناغێك بوو، واتا داننەنان بەو شتانەی ئێمە كردوومانە. دووەم ستراتیژیان ئەوە بوو كە تاوانباریان كردین بەوەی ئێمە لەگەڵ كۆمپانیای بچووك كارمان كردووە و كاتێك كۆمپانیای گەورەمان هێنا سیاسەتی بەغدا لەسەر ئەوە بنیاد نرا كە ئێمە ناتوانین دەرگای هەناردەكردن بكەینەوە، هەمانە، بەڵام دەبێ بە مەجبووریەوە بۆ بەغدا بگەڕێینەوە.
ئێمە دەرگای هەناردەكردنی نەوتیشمان كردەوە، ئەوەشی كردوومانە لە چوارچێوەی مافی دەستووریی خۆمان كردوومانە و هیچ بڕگەیەك نیە بڵێت تەنها و تەنها (سۆمۆ) مافی فرۆشتنی نەوتی هەیە و ئێمە لەگەڵ بەغداش دووپاتمان لەسەر یەك خاڵ كردۆتەوە: مافی هەرێمی كوردستان 17یه لە بودجە و ئێمە دەمانەوێ ئەو ڕێژەیەی كە مافی خۆمانە بەپێی ئەو ڕێككەوتنەی لەگەڵ بەغدا كردوومانە دەمانەوێ جێبەجێ بكرێت و لەوە زیاتر ئێمە گوتوومانە ئامادەین بۆ بەغدای بنێرین.
سیاسەتی هەرێمی كوردستان لە یەكەمین ڕۆژەوە تاكوو ئەمڕۆ لەسەر ئەوە بنیاد نراوە كە بتوانین چارەسەرێك لەگەڵ بەغدا بدۆزینەوە، ئێمە دەمانەوێ چارەسەرێك بدۆزینەوە و بگەینە چارەسەری لەگەڵ بەغدا، بەڵام بەڕێزان سیاسەتی بەغدا چارەسەر نیە، ئێمە لەم ماوەیەدا چەندین جار هاتوچۆی بەغدامان كردووە، لە دوای ساڵی 2005 هەموو هەوڵێكمان داوە بۆ ئەوەی بگەینە چارەسەرێك بۆ یاسای دابەشكردنی داهات و تا ئەو ساتەش نەگەیشتووینەتە چارەسەر.
بۆ ئێمە لە هەرێمی كوردستان چی گرنگە؟ گرنگ ئەوەیە لەوە دڵنیا ببین كە ئەوەی لە بەغدا وەریدەگرین مافی خۆمانە، نەك هەمیشە ئێمە چاوەڕێی ئەوە بین هەڕەشەی بڕینی بودجەمان لێ بكرێت. ئێمە چەندین جار تووشی ئەو هەڕەشەیە بووین لە بەغدا لە ساڵانی ڕابردوو بە بڕینی بودجەی ئێمە و بە ئێمەیان گوتوە بودجەتان لێ دەبڕین. بەغدا هەمیشە هەوڵی داوە كارتی بودجە دژی هەرێمی كوردستان لە هەر كاتێك پێویستی پێی هەبێت بە كار بهێنێت، ئێمەش لە هەرێمی كوردستان لە دوای ساڵی 2005ـەوە سیاسەتی ئێمە لەسەر ئەوە بوو چۆن بتوانین میكانیزمێكی وا دابڕێژین بەغدا نەتوانێت هەمیشە هەڕەشەمان لێ بكات.
هەڵسوكەوتی بەغدا لەگەڵ ئێمە هەمان هەڵسوكەوتە لەگەڵ هەر پارێزگایەكی عیراقی، چۆن لەگەڵ هەر پارێزگایەك مامەڵە دەكات پێى وایه هەرێمی كوردستانیش دەبێ بەم شێوەیە ڕەفتار بكات. بۆ ئێمە دوای ئەو هەموو ساڵ حوكمڕانی و گەڕانەوە بۆ بەغدا و هەبوونی دەستووری تازەى هەرێمی كوردستان، گەلی كورد و كوردستانیان بڕیاری خۆیان داوە جارێكی دیكە نەگەڕێنەوە دواوە و جارێكی دیكە ئەو شتە نابێتەوە و ئەو زەمانە بەسەر چوو هەموو شت لە بەغداوە بڕیاری لەسەر بدرێت.
لە مەسەلەی نەوتدا ئێمە دەرگای هەناردەمان كردۆتەوە و ئێمە دوو ساڵ دانوستاندنی جددیمان لەگەڵ توركیا كردووە و دوای دوو ساڵ پرۆتۆكۆلێكمان لەگەڵ توركیا ئیمزا كردووە كە مافی ئەوە بە هەرێمی كوردستان دەدات نەوتی خۆی هەناردەی دەرەوە بكات و ئێمە سوپاسی توركیاش دەكەین كە لە ڕاستیدا لەو ڕێككەوتنانەی لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا كردوویانە لەگەڵ هەمووی پابەند بوون و دوای دوو ساڵ هەرێمی كوردستان ئەو ڕێككەوتنەی لەگەڵ توركیا ئیمزا كردوە بۆ هەناردەكردنی نەوت.
پرسیار لێرە ئەوەیە: ئایا ئێمە لەبەر ئەوەی بەغدا مووچەی لە ئێمە بڕیوە بۆیە نەوتمان هەناردە كردووە، یان هۆكار چیە؟ ئەو قەیران و كێشە داراییە لەگەڵ بەغدا بەمشێوەیەیە: تا ئەم ساتەش زیاتر لە 96 %ی بودجەی ئێمە لە بەغداوە بۆمان دەهات و بەپێی ئەم ڕێككەوتنەی ساڵی 2004 لەگەڵ وەزیری ئەوكاتی داراییی عیراق د.عادل عەبدولمەهدی كرا، ئێمە كە چووین بۆ بەغدا بە چاودێریی جەنابی سەرۆك مام جەلال، ئەو كاتە ئەو ڕێككەوتنەمان ئەنجام دا و پێمان گوتن كورد 23%یە و ئەوان گوتیان نەخیر 13%یە و لەسەر ژمارەیەك ڕێككەوتین كە 17%بوو تا ئەو كاتەی سەرژمێری دەكرێت جا ئەگەر 23 % بوو زیاد دەكرێت و ئەگەر نا كەمتر بكرێتەوە.
بەڵام پرسیاری سەرەكی لێرەدا ئەوەیە: ئایا ئەوەی لە بەغداوە لەو كاتەوە تا ئێستا وەریدەگرین بە ڕاستی 17%ی بودجەیە؟ بە دڵنیاییەوە دەڵێم: نەخێر، ئەوەی ئێمە لە بەغدا بە فیعلی وەریدەگرین 10%یە، چونكە ئەوان لە ساڵی 2004ـەوە تاوەكو ئێستا بەردەوام خەرجیی سیادی زیاد دەكەن و كە خەرجی سیادییان زیاد كرد، بودجەی هەرێمی كوردستان كەم دەبێتەوە و تا ئێستاش دەزگاكانی هەرێمی كوردستان لە چوارچێوەی سیادەی عیراق حیساب ناكەن؛ وەكوو سەرۆكایەتیی پەرلەمان و سەرۆكایەتیی هەرێم و هێزی پێشمەرگەی كوردستان و تەنانەت دەرفەت بەوەش نادرێت حكوومەتی هەرێمی كوردستان لە سەر مەسەلەی بودجە بەشدار بێت، ئەوان بودجەیەك بۆ هەرێمی كوردستان دیاری دەكەن و دەڵێن ئێوە مافی دامەزراندنی ئەوەندە فەرمانبەرەتان هەیە و مافی ئەوەتان هەیە وا بكەن و وا بكەن و لە سەر ئەو بنەمایە مامەڵە لەگەڵ ئێمە دەكرێت.
ئەوەی دێتە هەرێمی كوردستان ساڵانە بە 36 بەش دێت و ئەوەشی كە دێت بە تایبەتی كە باسی مووچە دەكەم بەم شێوەیە دێت، مووچەی هەرێمی كوردستان 850 ملیار دینارە و ئەوەی ئێمە لە بەغدا وەرماندەگرت 560 ملیارە و ئەوەی دیكە هەمیشە كەموكوڕیمان تیادا هەبوو، چونكە بە شێوەیەكی دیكە پارەی پێشمەرگەمان دابین كردووە.
لەبارەی پرسی پێشمەرگه‌وه، ئێمە یەك ساڵ و نیو دانوستانمان لەگەڵ بەغدا كرد بۆ ئەوەی بگەینە ڕێككەوتن كە ئەمەریكییەكان و بەریتانییەكان تیایدا ئامادە بوون، بەڵام بەغدا پابەندی ئەو ڕێككەوتنە نەبوو، دوای ساڵێك و نیو لە گفتوگۆ لەگەڵ ئەوان؛ بە شێوەیەكی بەردەوام بە حیسابكردنی پێشمەرگە لە چوارچێوەی سیستەمی بەرگریی عیراق؛ نەیانكرد.
ئەوەی ئێمە وەری دەگرین 10%یە و 17% نیە، ئێمە بەردەوام دەستپێشخەریمان كردووە بۆ یەكلاییكردنەوەی كێشەكان لەگەڵ بەغدا و هەوڵی زۆر جددیشمان داوە و چەندین جاریش هاتوچۆی بەغدامان كردووە بۆ ئەوەی هەوڵ بدەین ئەم كێشە داراییە لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكەین.
لە ماوەیەكی زۆر كورتدا ئێمە شاندی هەرێمی كوردستان سێ جار هاتوچۆی بەغدامان كردووە، من با باسی یەك لەو كۆبوونەوانەتان بۆ بكەم، ئێمە چووین سەرۆك وەزیران مالیكیمان بینی و دواتر چووینە كۆبوونەوە لەگەڵ شەهرستانی و ئەو تیمەی لەگەلیدا بوو كە پێكهاتبوو لە وەزیری دارایی و یەك دوو وەزیری دیكە لە نێویاندا وەزیری نەوت. كە ئێمە چووینە بەغدا وامان زانی ئەو كێشەیەی ئەمڕۆ لە هەرێمی كوردستاندا هەیە و نەناردنی مووچەی ئێمە؛ كێشەیەكی داراییە لە هەموو عیراقدا هەیە و پەیوەندی بە هەرێمی كوردستانەوە نیە و كە ئێمەش چووین بە برادەرانم گوت پێویستە نەرم بین، چونكە كێشەكە هەموو عیراقی گرتۆتەوە.
بەڵام ئەوەی تووشی موفاجەئەی كردین ئەوە بوو، كە ئێمە لەگەڵ لایەنی بەغدا لە كۆبوونەوە دانیشتبووین و باسی كێشەی دارایی كرا؛ ئێمەش پێمان گوتن دیارە بە شێوەیەكی گشتی كێشەی داراییتان هەیە. وەزیری دارایی گوتی: ئێمە هیچ كێشەیەكی داراییمان نیە!. گوتمان باشە ئەگەر كێشەی داراییتان نیە ئەی بۆ مووچەی هەرێمی كوردستان و بەشە بودجەی هەرێمی كوردستان نانێرن؟
گوتی: ئێمە بەشە بودجەی ئێوە نانێرین بە بڕیاری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران نووری مالیكی. من ویستم دووبارەی بكاتەوە و گوتم: حەز دەكەم بزانم ئێوە بە چ مافێك بودجەی ئێمە نانێرن و حەز دەكەم بزانم هەرێمی كوردستان چی كردووە كە ئێوە بودجەی بۆ نانێرن؟!
گوتی: ئەمە بڕیاری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیرانە، كە دیسان دووبارەم كردەوە گوتی: ئەمە بڕیاری سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و فەرماندەی گشتیی هێزی چەكدارە (القائد العام للقوات المسلحة). منیش گوتم: ئەگەر وایە چ پێویست دەكات ئەمڕۆ لێرە دابنیشین و گفتوگۆ لەسەر ئەوە بكەین كە ئێوە بڕیاری خۆتان داوە؟ ئەوەی ئێمە قسەی لەسەر دەكەین ئەمڕۆ بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە هیچ پێویستیەكی نیە و ئێوە بڕیاری خۆتان داوە. ئەوەی بۆ ئێمە موفاجەئە بوو ئەو كاتەی ئێمە خەریكی دانوستاندن بووین و خەریكی دۆزینەوەی ڕێگەچارەیەك بووین، ئەوان لەو كاتەدا بودجەی هەرێمی كوردستانیان بڕی.
كە ئەوان بودجەی ئێمەیان بڕی ئێمە نەوتمان بۆ دەرەوەی وڵات نەفرۆشتبوو لە ڕێگەی توركیاوە، بەڵكو لە بەغدا بووین چارەسەری ئەو كێشەیە بكەین. هەر بۆ زانیاریشتان دوای ئەوەش ئێمە پێشنیاری ئەوەمان كرد ڕۆژانە 100 هەزار بەرمیل لە ڕێگەی سۆمۆوه بنێرینە دەرەوە تا لەو ماوەیە گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ بەغدا بەردەوام بێت و بگەینە ئەنجام. بەڵام ئەو پێشنیار و دەستپێشخەری و نیازپاكییه‌ی ئێمە و كوردستانیانیان بە هەند وەرنەگرت و یەك فلس بودجەی هەرێمیان نەنارد و هیچ شتێكیان نەكردووە.
من دەڵێم: ئەگەر ئەوان بودجە نەنێرن و مووچە نەیەت بۆ ئێرە، ئەی ئێمە چی بكەین؟ دەكرێ دەستاودەست دابنیشین و وەكو هەرێمی كوردستان هیچ نەكەین؟! مافی خۆمانە و دەبێ لە چوارچێوەی مافی دەستووریی خۆمان هەوڵ بدەین ڕێگەچارەیەك بۆ ئەو مەسەلەیە بدۆزینەوە.
ناكۆكی ئێمە لەگەڵ بەغدا لە چوارچێوەی دوو سێ خاڵە و من حەزم لێیە لێرەدا ڕوونی بكەمەوە:
ئەوان دەڵێن ئێمە ئێستا قسە لەسەر ئەوە ناكەین ئەوەی لە كوردستاندا كردووتانە یاساییە، یان نادەستووریە، یان دەستووری نیە. ئێوە كارێكی باشتان كردووە، بەڵام ڕاده‌ستى ئێمەی بكەن و بیدەنە سۆمۆ، چونكە سۆمۆ تەنها لایەنە دەتوانێت نه‌وت هەناردەی دەرەوە بكات.
ئێمە پرسیمان باشە ئەوە بە چ هەقێك؟ ئایا دەستوور وای گوتووە؟ نەخێر، لە وڵاتانی دەرەوە كۆمپانیای نەوت؛ نەوت دەفرۆشن و دەینێرنە دەرەوە و ئەو كارە دەكەن و حكوومەت تەنها باج وەردەرگرێت. ئەم مەسەلەیە دەستووری نیە و یاساییش نیە و هەرێمی كوردستانیش ئەو كارە بكات شتێكی نایاسایی ناكات.
ئەوان دەڵێن پێویستە هەموو شتێك پەیوەندی بە سیادە و یەكێتیی خاكی عیراقەوە هەبێت و پێویستە بە ئێمەی بدەن و ئێمە دەیفرۆشین و دەیكەین بە بودجە و بۆتانی دەنێرینەوە. ئەگەر ئەو مەسەلەیە بەر لە شەش مانگ؛ بۆ نموونە پێشنیار كرا بێت؛ تازە ئەوە شوێنی گفتوگۆ نیە، لەبەرچی؟ چونكە ئەوان زەنگێكی زۆر گەورەی ترسناكیان بۆ هەرێمی كوردستان لێدا، ئەو زەنگە ترسناكە وا دەكات هەر كاتێك یەك تاكە كەس بڕیاری ئەوە بدات لە بەغدا دەتوانێت بودجەی هەرێمی كوردستان ڕابگرێت. كەواتە هیچ گەرەنتیەكمان لەوەدا نیە كە ئەو ڕەفتارە جارێكی دیكە دووبارە نەبێتەوە.
قسە و پێشنیاری ئێمە چی بوو؟ ئێمە گوتمان: یەكەم شت ئێمە پابەندین بەو ماددە ده‌ستووریەی كە دەڵێت نەوت و غاز موڵكی هەموو عیراقە. ئێمە پابەندی ئەو خاڵە دەستووریەین و هیچ قسەیەكمان لەمبارەیەوە نیە و ئامادەین سۆمۆ و بەغدا لەگەڵ ئێمە لە پرۆسەی هەناردەكردنی نەوت و دانانی بژمێر بۆ ئەوەی بزانن چەند نەوت ڕۆیشتووە و هەروەها لە تەندەركردن و فرۆشتن و شەفافیەت داوامان كردوە بە هاوبەشی لەگەڵ سۆمۆ بیكەین، بەڵام بەیەكەوە واتا (معا) و ناكرێ كۆنترۆڵ بدەینە دەستی سۆمۆ.
ئێمە ئەوە ناكەین بەڵام لە هەموو پرۆسەكە بەسەر سەر و سەرچاو لەگەڵماندا بن و شەفافیەتتان دەوێ و هەرچیتان دەوێ ئێمە ئامادەین و 17%ی ڕاستەقینە بۆ هەرێمی كوردستان بێت، چونكە ئەوەی وەریدەگرین تەنها 10%یە و ئەو كارانەی لە هەرێمی كوردستاندا دەكرێن زۆر جیاوازە لەگەڵ كارەكانی دیكە و ئەمڕۆ خەڵك پێشبینی و چاوەڕوانیی زیاتر لە حكومەتەكەی دەكات و مافی خۆشیەتی.
ئەو بۆشاییەی ئەمڕۆ ئێمە لە هەرێمی كوردستاندا هەمانە، لە پێداویستتی زۆر سانا، لە ڕێگەوبان و پڕۆژەی ئاو و كارەبا هەمانە، خۆی لە 30 ملیار دۆلار دەدات بەپێی ئەو ڕاپۆرتەی وەزارەتی پلاندانانی هەرێمی كوردستان لەگەڵ نەتەوە یەكگرتووەكان ئامادەیان كردووە و چەندین ساڵ لێكۆڵینەوەیان لەسەر كردووە.
بەو بودجە كەمەی لە بەغداوە بۆمان دێت و بەم شێوەیەی كە ئێستا بەغدا لەگەڵ هەرێمی كوردستان ڕەفتار دەكات، وڵاتێكی وێران كە هیچ ژێرخانێكی ئابووری تیایدا نەبووە و هیچ ژێرخانێكی پیشەسازیی نەوتی تیادا نەبووە و لە دوای ساڵی 2004 دەستمان پێكرد. لە دوای ساڵانی 2005 و 2006 كە لە بەغدا بووین لەوە تێگەیشتین نەك تەنها مەسەلەی بودجە، بەڵكوو دەیانویست لەبارەی سووتەمەنی و كارەباش بەم شێوەیە ڕەفتار لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا بكەن. ئێمە بڕیاری خۆمان دا كە دەبێ سەربەخۆیی خۆمان لە بواری سووتەمەنی و كارەبا وەربگرین، چونكە ژێرخانی وامان لە هەرێمی كوردستاندا نەبووە. ئەوەی ڕژێم پێشی ساڵی 2003 لە هەرێمی كوردستاندا دروستی كردووە، تەنها بۆ مەبەستی كاری سەربازی بووە.
بێینەوە سەر مەسەلەی نەوت، لەمەدا ئێمە چاوەڕێی ئەوە بووین كە بگەینە چاره‌سه‌رێك لەگەڵ به‌غدا، ئەمه‌ریكاش ئاگاداری وردەكاریی ئەم مەسەلەیەی بەینی ئێمە و بەغدا بوو. بۆ حەقیەتیش بڵێم، پێم وایە سیاسەتی ئەمه‌ریكا ڕەنگدانەوەى ئه‌وه بوو كە دەیەویست هەردوولا هەوڵ بدەن، هەردوولا هان بدن بۆ ئەوەی بگەن بە چاره‌سه‌رێك كە هەم جێی ڕەزامەندیی بەغدا بێت هەم جێی ڕەزامەندیی هەولێر. ئێمەش هەر ئەوەندە چاوه‌ڕوانیمان لە ئەمه‌ریكا كردووە، واتا دەبێ ئەمه‌ریكا پشتی هیچ لایەك نەگرێ و هەوڵی ئەوە بدات بێلایەن، یان سیاسەتی وابێت كە هەردوولامان لێك نزیك بكاتەوە، هەرواشی كردووە و بەو شێوەیەش ڕەفتاری كردووە.
باس لەوە دەكڕێت ئێمە بۆ ئەو نەوتەمان فرۆشتووە؟ من حەز دەكەم ئەم بەڕێزانە دڵنیا بكەمەوە، ئینجا قسە لەسەر ئەوە هەیە كە ئێمە مافی ئەوەمان نیە، قسە لەسەر ئەوەیە كە ئێمە بڕیارێكی هه‌ڵه‌مان داوە، بەڵام حەز دەكەم پێتان بڵێم ئێمە بڕیاری فرۆشتنی نەوتمان بەپێی ئەو یاسایە داوە كە لەم پەرلەمانە بەڕێزە دەرچووە، لێرەوە دەرچووە. ئێمە بەپێی ئەمە بڕیارمان دا كە ئەو نەوتە بفرۆشین. حەز دەكەن ئەو بڕگە یاساییەش دەخوێنمەوە كە لە پەرلەمانی كوردستان بڕیاری لەسەر دراوە.
یاسای ژمارە پێنج، ساڵی 2013 ماددەی شەش. دەڵێ پێویستە، ئەو مادەیە كە یاسای ئەم پەرلەمانە بەڕێزەیە، دەڵێ پێویستە لەسەر حكوومەتی هەرێم ڕێكاری گونجاو بگرێتە بەر بۆ وەرگرتنی مافە داراییەكانی خۆی لە نێو ئەو ڕێگانەشدا بەرهەمهێنان و هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوت و غاز. ئەمە یاسای پەرلەمانی كوردستانە، من بەپێی ئەم یاسایە بڕیارم داوە. به‌پێی ئەم یاسایە بڕیارم داوە كە لەم پەرلەمانە بەڕێزە دەرچووە.
ئێمە لەبەردەم دوو بژاردە بووین. ده‌بوایه یەكێكیان هەڵبژێرین، ئایا دەگەڕێینەوە بۆ بەغدا و ڕاده‌ستى مالیكی دەبین، یان ڕێگەی خۆمان دەدۆزینەوە، كامەیان؟ ئێمە بە پشتیوانیی ئەم یاسایەی كە نوێنەرانی خەڵكی كوردستان دەریان كردووە. بە پاڵپشتیی گەلی كوردستان بڕیاری دووهەممان داوە، بڕیاری یەكەممان نەداوە. ئێمە ئێستاش دەرگای دانوستاندنمان كراوەیە لەگەڵ بەغدا. ئێستاش هەموو هەوڵێك دەدەین لەگەڵ بەغدا بگەیەنە لێكگه‌یشتن. دڵنیاتان دەكەمەوە به‌رژه‌وه‌ندیى هەرێمی كوردستان لەوەدایە بگەینە چاره‌سه‌رێك، بەڵام ئەگەر هەموو دەرگاكانمان لێ داخران و ئەگەر بەغدا نەهاتە پێش چىبكەین؟ ناتوانین دانیشین، ناتوانین دەستاودەست دابنیشین و بڵێین نابێ هیچ بكەین.
ئێمە لەم ماوەیەدا لە دەستپێكی ئەم ساڵ هەتا ئێستا، بەپێی یاسای بودجە كە دەبووایە عیراق یەك لەسەر دووازدە بۆ ئێمە بنێرێ، بۆ هەموو پارێزگاكان و شوێنەكانی دیكه لە عیراق یەك لەسەر دووازدەى ناردووه. لە مانگی یەكەوە هەتا ئێستا ئەوەی كە بۆ هەرێمی كوردستانی ناردووە، یەك تریلیۆن بووە. ئەوەی ئێمە لە هەرێمی كوردستان بە سوپاسەوە قەرزمان كردووە لە هەندێك كۆمپانیای ناوخۆیی كە یارمەتیی ئێمەیان داوە و سوپاسیشیان دەكەین. لە هەندێك بانكەكانی دەرەوە كە دیسانەوە سوپاسیان دەكەین، ئەمانە هەموو وای كردووە ئەوەی كە ئەمڕۆ بەغدا لە مانگی یەكەوە تا ئێستا كە ده‌بوایه بەشی هەرێمی كوردستانە بدات؛ شەش تریلیۆن دینارە، دەبێ بیداتە هەرێمی كوردستان، تا ئێستا نەیداوە و نایدات.
حەز دەكەم دڵنیاتان بكەمەوە پرۆسەكە شەفافە، حەز دەكەم پەرلەمانی كوردستان لەوە دڵنیا بكەمەوە كە ئەو پرۆسەیەی ئێمە دەستمان پێی كردووە شەفافە و ئێمە بۆ هەموو چاودێریەك لەلایەن پەرلەمانی كوردستانەوە ئامادەین بۆ دڵنیابوون لەوەی ئەم پرۆسەیە بە شێویەكی شەفاف؛ هەر لە دەستپێكردن تا فرۆشتن بە شێوەیەكی شەفاف دەڕوات.
ئێمە بە توانای خۆمان، بەبێ ئەوەی نەوت بفرۆشین و لە ڕێی بەندەری جیهانەوە نەوت بۆ جیهان بنێرین، ئەو چەند مانگەمان تێپەڕاندووە و توانیومانە مووچەی خەڵك دابین بكەین، بەڵێ سه‌خته، قورسە و دەزانم ده‌رده‌سه‌رى زۆرە و كێشەمان زۆرە، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ئێمە تا مانگی چوار توانیومانە ئەو كێشەیە چارەسەر بكەین.
پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە: بۆ ئەم حاڵەتە بۆ ئێمە هاتە پێش؟ ئێمە كە چووینە بەغدا نەمانزانی بودجەی هەرێمی كوردستانیان بڕیوە، تۆ تا بڕیار دەدەیت چەند ماوەیەكی دەوێت. لە بەغدا بەس بۆ ئەوەی وا سەیری كورد بكرێت كە هاووڵاتیی پلە دوون، بە ئێمەیان دەگوت كاكە فرۆشتنی نەوت وەكوو فرۆشتنی تەماتە و خەیار نیە. ئەمە قسەی بەغدایە بە شێوەیەك وەكوو ئەوە بێت نەزانین نەوت بفرۆشین و ئێمە هاووڵاتیی پلە دوو بین لەم وڵاتە و ئێمە هیچ نازانین و دەبێ ئەوان فێرمان بكەن چۆنی بكەین و نەكەین. لەوە تێناگەن ئیرادەی ئەم میللەتە و حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئەو قۆناغەی بەجێ هێشتووە و ئێمە دەتوانین زۆر شت بكەین.
ئەمڕۆش لەم مینبەرە دەمەوێ ئەوە بڵێم: سیاسەتی حكوومەتی هەرێم ئەوە نیە بۆ دواوە بگەڕێتەوە، ئێمە دەمانەوێ بە دیاڵۆگ لەگەڵ بەغدا بگەینە ئەنجام، بەڵام ئەگەر نەگەیشتینە لێكگه‌یشتن؛ بژاردەی دیكەمان هەیە و دەشیكەین و تاهەتایە ئاوا ناوەستین. ئێمە ئێستا دەستمان بە فرۆشتنی نەوت كرد، بۆ؟! بۆ ئەوەی بەغدا تێبگات دەتوانین بیكەین، ئەوان پێیان وابوو حكوومەتی هەرێم زیاده‌ڕۆیى دەكات و ناتوانێت بیكات و ئێمە سەلماندمان كە دەتوانین بیكەین.
ئەمڕۆ هەرێمی كوردستان دەتوانێت لە ماوەیەكی زۆر كورتدا ڕۆژانه 250 هەزار بەرمیل نەوت ڕەوانەی دەرەوە بكات. ئەم سەربەخۆیییە ئابوورییە زۆر گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان و دەستكەوتی زۆر گەورەمان لە ئەنجامی ئەو سیاسەتەی حكوومەتی هەرێمی كوردستان بەدەست هێناوە، بەڵام ئەگەر پاڵپشتیی ئێوەی بەڕێز و پاڵپشتیی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان نەبێ، بێگومان شكست دێنێت. تەنها هۆكاری شكستهێنانی ئەم سیاسەتە ئەوەیە ئێمە كۆدەنگ نەبین. بەغدا ناتوانێت چۆك بە هەرێمی كوردستان دابنێنت، بەڵام ئەگەر خۆمان یەكگرتوو نەبین لەم سیاسەتە، ئەوە ئێمە تووشی قەیران دەكات.
داوا دەكەم هێزە سیاسییەكانی كوردستان واقیعبینانە سەیری ئەم مەسەلەیە بكەن بەوەی كە ئەمە دەستكەوتی تاكە كەس و حزبێكی سیاسی نیە بەتەنها، بەڵكوو دەستكەوتی هەموومانە. هی هەمووتانە و هەموومان پێكەوە دەتوانین ئەم دەستكەوتە بپارێزین و لە ڕاستیشدا ئەو كاردانەوەیەی لە فرۆشتنی نەوت لەلایەن هەموو هێزە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستانەوە نیشان درا، هەر هەموویان جێگەی ڕێز و پێزانینن بە گشتی، ئەوان لەو مەسەلەیە پاڵپشتیی حكوومەتی خۆیان كرد.
ئێمە دەست بە فرۆشتنی نەوت دەكەین لە ڕێگەی بەندەری جیهان لە توركیا بۆ بازاڕە نێودەوڵەتییەكان و هەوڵیش دەدەین لەگەڵ بەغدا بگەینە ئەنجام و دەرگای گفتوگۆمان كراوەیە. ئێمە پرۆسەی فرۆشتنی نەوتمان بە هەمان شێواز و میكانیزمی سۆمۆ كردووە بەبێ هیچ كەموكوڕیەك. زۆر وریاین لەوەی هیچ هەڵەیەك لە پرۆسەكە دروست نەبێت و زۆر بە دیققەت سەیری شەفافیەت دەكەین، چونكە شەڕێكی گەورەیە و شمشێرێكی دوو سەرەیە و ئێمە هەموو هەوڵێك دەدەین بەوپەڕی شەفافیەتەوە بڕوات بۆ ئەوەی سبەی هەرێمی كوردستان هیچ تاوانێكی نەدرێتە پاڵ، چونكە ئێمە دەزانین ئەم پرۆسەیە ئەگەر پشتیوانی هەبێت، دوژمنیشی هەیە و نامانەوێ ئێمە لەو مەسەلەیەدا تووشی كێشە ببین.
بە دڵنیاییەوە پێتان دەڵێم ئێمە كە دەستمان بە فرۆشتنی نەوت كرد هەتا كۆتایی ساڵ زیاتر لە 500 هەزار له ڕۆژێكدا بەرمیل ڕەوانەی دەرەوەی دەكەین، كێشەی داراییمان هەیە، بەڵێ ئێستا و مومكینە بۆ یەك دوو مانگی دیكەش بەردەوام بێت، بەڵام ئەوەی لێرەدا گرنگە، هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان ئەوانەی مووچە وەردەگرن لەوە دڵنیا بن بە هیچ شێوەیەك مووچەكانیان نافەوتێت. ڕێزم بۆیان هەیە و سوپاسیان دەكەم بۆ خۆڕاگریان و تەحەمولی ئێمە، بەڵام لەوە دڵنیا بن كە یەك دیناری مووچەی ئەوان بە هیچ شێوەیەك نافەوتێ.
حكوومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەمڕۆ ئەم كێشەیەی هەیە داوای پشتیوانی و پاڵپشتیی ئێوە دەكات، بەڵام دڵنیاتان دەكەمەوە كە ئێمە چارەسەری ئەم كێشەیە دەكەین و چارەسەرێكی باشیشی دەكەین كە لە خزمەتی هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستاندا بێت. چارەسەرێك كە هەرێمی كوردستان بە شێوەیەكی گشتی پێی سەربەرز بێت. ئەمە سیاسەتی ئێمەیە و ئێمە ئەم سیاسەتە پیادە دەكەین.
من ڕوونكردنەوەی لەوە زیاترم نیە، بەڵام ئەوەی كە دەمەوێ لیژنەكانی پەرلەمان لەوە دڵنیا بكەمەوە كە ئەو پرسیارانەی بۆ حكوومەتی كار بەڕێكار ناردوویانە، ئێمە بۆ وەزارەتە پەیوەندیدارەكانمان ناردووە و بەپێی یاسا وەكوو جەنابی سەرۆكی پەرلەمان ئاماژەی پێ كرد، ئێمە 15 ڕۆژمان بۆ وەڵامدانەوەیان هەیە و لەو ماوەیەدا وەڵامیان دەدەینەوە و دوای ئەوەش پەنا بەخوا ئەگەر لە ماوەیەكی نزیكدا كابینەی هەشتەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستانمان پێك هێنا، حەز دەكەم هەموو ئەو بەڕێزانە دڵنیا بكەمەوە ئێمە لە حكوومەتی هەرێمی كوردستان پابەندی ئەوەین بێینە بەردەم پەرلەمان، جا بە میوانداریكردن بێت، بە لێپرسینەوە و لێپێچینەوە بێت، خۆ م وهەڤاڵانم لە كابینەی هەشتەمی حكوومەتی هەرێمی كوردستان ئامادەین لە بەردەم پەرلەمانی كوردستاندا ئامادە بین كە دەزگایەكی شەرعیی هەڵبژێردراوی ئەم میللەته‌یه. ئامادەین بۆ وەڵامدانەوەی هەموو پرسیارێك، بۆ ڕوونكردنەوەی هەموو بابەتێك و لێپرسینەوەی هەموو بابەتێكیش.
بە دڵنیاییەوە زۆر سوپاستان دەكەم كە ئەمڕۆ ئەمەتان قبووڵ كرد و من پێمخۆشە بە جەنابی سەرۆكی پەرلەمان و جێگر و سكرتێری پەرلەمان بڵێم، ئێمە حەز دەكەین ئەمە ببێتە نەریتێك و داوا بكەین بۆ هەندێك بابەتی پێویست ڕێگەمان پێ بدەن بێینە پەرلەمانی كوردستان، چونكە پێمان وایە ئەمە مینبەری ڕەسەن و دروستە بۆ ئەوەی بتوانین پەیامی خۆمان لە ڕێگەی ئێوەی بەڕێزەوە بە هەموو دونیا و كۆمەڵانی خەڵكی كوردستان بگەیەنین.
دیسانەوە زۆر سوپاستان دەكەم بۆ گوێگرتنتان و هیوادارم لە ئایندەشدا بتوانین وردەكاریی زیاتر بخەینە سەر ئەم بابەتە و زۆر سوپاس.
چوار شەممە, 28 ئایار 2014
سه‌رله‌بانیى ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 28ى مایسى 2014، نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان سه‌ردانى په‌رله‌مانى كوردستانى كوردستانى كرد و له لایه‌ن د. یووسف محه‌مه‌د سادق سه‌رۆكى په‌رله‌مان و جه‌عفه‌ر ئیبراهیم جێگری سه‌رۆكی په‌رله‌مان و فه‌خره‌دین قادرعارف سكرتێری په‌رله‌مانه‌وه پێشوازى لێكرا.
له دیدارێكدا سه‌رۆك وه‌زیران پیرۆزبایى ده‌ستبه‌كاربوونى له سه‌رۆكایه‌تیى په‌رله‌مانى كوردستان كرد و هیواى سه‌ركه‌وتنى بۆ خواستن، هه‌روه‌ها دووپاتى كرده‌وه كه حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ئه‌وپه‌ڕى هاوكارى و هه‌ماهه‌نگى له‌گه‌ڵ په‌رله‌مانى كوردستاندا ده‌كات و هه‌میشه بۆ هه‌موو پانگهێشت و لێپرسینه‌وه و وه‌ڵامدانه‌وه‌ى هه‌ر پرسیارێكى په‌رله‌مان ئاماده‌یه و هیواى خواست هاوكارى و هه‌ماهه‌نگیى نێوان په‌رله‌مان و حكوومه‌ت له قۆناغى داهاتوودا ببێته هۆى پێشكه‌شكردنى خزمه‌تى باشتر بۆ هاووڵاتیانى هه‌رێمى كوردستان .
لاى خۆیه‌وه سه‌رۆكى په‌رله‌مان وێڕاى به‌خێرهێنان، سوپاسى ئه‌و ده‌ستپێشخه‌رییه‌ى نێچیرڤان بارزانى كرد كه له‌سه‌ر داواى خۆى ویستوویه‌تى له‌به‌رده‌م په‌رله‌مانى كوردستان ڕوونكردنه‌وه له‌سه‌ر قه‌یرانى بودجه و كێشه‌كانى هه‌ولێر و به‌غدا و پرسى ناردنه‌ده‌ره‌وه‌ى نه‌وت بدات و ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ى سه‌رۆك وه‌زیرانى به نیشانه و ده‌سپێكێكى باش بۆ كارى داهاتووى حكوومه‌ت و هاوكارى و هه‌ماهه‌نگیى نێوان حكوومه‌ت و په‌رله‌مانى كوردستان له قه‌ڵه‌م دا.
دواى ئه‌وه‌ش له كورته دیدارێكدا له‌گه‌ڵ سه‌رۆكى فراكسیۆنه‌كانى په‌رله‌مانى كوردستان، هه‌ر یه‌كه له سه‌رۆكى په‌رله‌مان و سه‌رۆك وه‌زیران پوخه‌یه‌كیان ده‌رباره‌ى ئامانجى ئه‌م ده‌ستپێشخه‌رییه‌ى سه‌رۆك وه‌زیران پێشكه‌ش كرد و جه‌خت له‌سه‌ر ئه‌وه كرایه‌وه كه حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان به‌پێى یاسا له ماوه‌ى دوو هه‌فته‌ى داهاتوودا به نووسین وه‌ڵامى ئه‌و پرسیارانه بداته‌وه كه له لایه‌ن په‌رله‌مانى كوردستانه‌وه ده‌رباره‌ى قه‌یرانى بودجه و پرسى نه‌وت و چه‌ندین پرسى دیكه‌وه ئاراسته‌ى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان كراون.
پاشان له ڕوونكردنه‌وه‌یه‌كدا له به‌رده‌م په‌رله‌مانى كوردستان نێچیرڤان بارزانى به درێژى تیشكى خسته سه‌ر پرسى بودجه و قه‌یرانى مووچه و بابه‌تى نه‌وت و پوخته‌یه‌كى له‌سه‌ر مێژووى كێشه‌كان و هه‌وڵى چاره‌سه‌ركردنیان له‌گه‌ڵ به‌غدا پێشكه‌ش كرد و ڕوونى كرده‌وه كه حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ئاماده‌یه كێشه‌كه له‌گه‌ڵ به‌غدا له ڕێگه‌ى دیالۆگه‌وه چاره‌سه‌ر بكات، به‌ڵام ئه‌گه‌ر چاره‌سه‌ر نه‌كرا، ئه‌وا هه‌رێمى كوردستان بژارده‌ى دیكه‌ى هه‌یه و ڕێگه‌ى دیكه ده‌گرێته به‌ر.
نێچیرڤان بارزانى جه‌ختى له‌وه كرده‌وه كه ئه‌و به‌پیى یاساى په‌رله‌مانى كوردستان بڕیارى فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستانى داوه و به‌پێى ئه‌و یاسایه؛ په‌رله‌مان و خه‌ڵكى هه‌رێمى كوردستان پشتگیرى له فرۆشتنى نه‌وتى هه‌رێمى كوردستان ده‌كه‌ن. هه‌روه‌ها سوپاسى هه‌ڵوێستى لایه‌نه كوردستانییه‌كانى كرد كه پشتگیرییان له فرۆشتنى نه‌وت كرد، بۆیه‌شه فرۆشتنى نه‌وت به‌رده‌وام ده‌بێت.
هه‌روه‌ها ڕوونى كرده‌وه كه هه‌رێمى كوردستان ئاماده‌یه له پرسى فرۆشتنى نه‌وتدا؛ كۆمپانیاى سۆمۆ هه‌ر له سه‌ره‌تاى پرۆسه‌كه‌وه تا كۆتایى له هه‌موو ڕوویه‌كه‌وه چاودێریى پرۆسه‌كه بكات و له‌گه‌ڵ لایه‌نى په‌یوه‌ندارى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له‌ناو پرۆسه‌كه‌دا بێت، به‌ڵام هه‌رێمى كوردستان پرۆسه‌كه ڕاده‌ستى سۆمۆ ناكات و خه‌ڵك و حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان تازه هه‌نگاو به‌ره‌و دواوه نانێت.
ده‌رباره‌ى قه‌یرانى مووچه‌ش، سوپاسى به‌رگه‌گرتنى هاووڵاتیان و مووچه‌خۆرانى هه‌رێمى كوردستانى كرد و دڵنیاى كردنه‌وه كه هیچ دینارێكى مووچه‌خۆرانى هه‌رێمى كوردستان نافه‌وتێت و دووپاتى كرده‌وه كێشه‌كه به شێوه‌یه‌ك كه له به‌رژوه‌ندیى هه‌رێمى كوردستاندا بێت، چاره‌سه‌ر ده‌بێت.
دواتر له كۆنگره‌یه‌كی هاوبه‌شى ڕۆژنامه‌وانیدا له‌گه‌ڵ سه‌رۆكی په‌رله‌مان، نێچیرڤان بارزانى سوپاسی سه‌رۆكی په‌رله‌مان و ده‌سته‌ی سه‌رۆكایه‌تیی په‌رله‌مان و په‌رله‌مانتارانی كرد، بۆ ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی له په‌رله‌مان بۆ پێدانی ئه‌و ڕوونكردنه‌وانه داویانه.
نێچیرڤان بارزانی گوتیشی ئه‌و دۆسێیه به كراوه‌یی ده‌مێنێته‌وه، ئه‌وه‌ی پێویست بوو ئه‌مڕۆ وه‌ڵامی هه‌ندێك پرسیارم دایه‌وه و هه‌ندێك پرسیاریشیان هه‌یه، و به‌پێی ئه‌سول له15 ڕۆژدا وه‌ڵامی پرسیاره‌كان ده‌نێرینه‌وه بۆ په‌رله‌مانی كوردستان. سه‌رۆكی حكومه‌ت گوتیشی له‌گه‌ڵ سه‌رۆكایه‌تی په‌رله‌مان باس له‌چۆنێتی په‌یوه‌ندی نێوان حكومه‌ت و په‌رله‌مان له‌دوای پێكهێنانی كابینه‌ی هه‌شته‌م كراوه و گوتیشی به دڵنیاییه‌وه هه‌ردوولامان كۆك بووین له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه ده‌بێ په‌رله‌مان ڕۆڵی خۆی ببینێت، وه‌كوو ده‌زگایه‌كی چاودێرى و به‌پێی یاسا و حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش ئاماده‌یه بۆ لێپرسینه‌وه و لێپێچینه‌وه له لایه‌ن په‌رله‌مان وه‌كوو ده‌زگایه‌كی شه‌رعیی هه‌رێمی كوردستان.
نێچیرڤان بارزانی له‌وه‌ڵامی ڕۆژنامه‌نووساندا ڕایگه‌یاند كه په‌رله‌مانی كوردستان شێوه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌ولێر و به‌غدای دیاری كردووه له چوارچێوه‌ی عێراقدا و به سیسته‌مێكی فیدرالی و ئه‌وه له ده‌ستووری عێراقیشدا هاتووه و تاكوو ئێستاش ئێمه پابه‌ندی ئه‌و بڕیاره‌ین و هیچ ئه‌جیندایه‌كی نهێنیمان بۆ هیچ مه‌به‌ستێك نییه.
سه‌رۆك وه‌زیران ئاماژه‌یشی به‌وه دا كه ته‌مه‌ننا ده‌كه‌ن له ئێستا و داهاتووشدا له‌گه‌ڵ به‌غدا بگه‌نه ڕێككه‌وتنێك و ئه‌وه له به‌رژه‌وه‌ندی هه‌رێم و هه‌موو عێراقه، به‌ڵام به گوته‌ی ئه‌و ئه‌گه‌ر هه‌موو ده‌رگاكان داخران، بێگومان حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان و گه‌لی كورد ناتوانێ ده‌ست له‌سه‌ر ده‌ست دابنیشێت و هیچ نه‌كات، بێگومان هه‌وڵ ده‌دات ڕێگه‌ی خۆی بۆ ده‌سته‌به‌ركردنی پێداویستییه‌كانی هاووڵاتیانی خه‌ڵكی كوردستان دابین بكات.
نێچیرڤان بارزانی ڕوونیشی كرده‌وه كاتێك له به‌غدا پێمان ده‌گوترێ ئێمه به بڕیاری سه‌رۆك وه‌زیران و فه‌رمانده‌ی گشتیی هێزی چه‌كدار مووچه‌ی ئێوه‌مان بڕیوه، باشه گفتوگۆ له‌و حاڵه‌ته‌دا چ مانایه‌ك ده‌بێت و به‌و شێوازه قسه‌كردنه گفتوگۆ بۆ چاره‌سه‌ر چ مانایه‌كی ده‌بێت؟!. ئێمه نه‌وتمان نه‌فرۆشتبوو كه ئه‌و مووچه‌ی ئێمه‌ی بڕیبوو، ئه‌وه سێ مانگه به‌رگه ده‌گرین، به‌ڵام له‌وه زیاتر به‌رگه ناگرین و هه‌موو ڕێگه‌یه‌ك بۆ دابینكردنی پێداویستییه‌كانی گه‌لی كوردستان ده‌گرینه به‌ر. هه‌موو ئه‌وانه‌ش پاڵپشت به‌و یاسایانه‌ن كه له‌و په‌رله‌مانه به‌ڕێزه‌وه ده‌رچووه، ئێمه پاڵپشت به‌و یاسانه ئه‌و كاره‌مان كردووه و بێگومان به‌رده‌وامیش ده‌بین.
له لایه‌كی دیكه‌شه‌وه سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان به ڕۆژنامه‌نووسانی ڕاگه‌یاند ئه‌مه‌ریكا گوشاری بۆ هیچ لایه‌نێك نه‌هێناوه و له ڕاستیدا نه گوشاری بۆ ئێمه هێناوه و نه بۆ توركیاش. به ڕای نێچیرڤان بارزانی هه‌ڵوێستی ئه‌مه‌ریكا دیاره و ده‌یه‌وێ هه‌موو لایه‌نێك بگه‌نه ڕێككه‌وتنێك، له‌گه‌ڵ به‌غدا و له‌گه‌ڵ ئێمه‌ش هه‌مان هه‌ڵوێستی هه‌بووه.
سه‌باره‌ت به گره‌نتیی توركیاش ڕایگه‌یاند ئه‌وه ڕێككه‌وتنێكه كه ماوه‌ی دوو ساڵی خایاندووه و واژۆمان كردووه و به‌دڵنیاییه‌وه ئه‌و ڕێككه‌وتنه ئه‌و گره‌نتییه به هه‌رێمی كوردستان ده‌دات كه دڵنیا بێت هیچ ئاسته‌نگێك بۆ ئه‌م مه‌سه‌له‌یه پێش نایه‌ت.
سه‌رۆك وه‌زیران سه‌باره‌ت به كوشتنی ئافره‌ته 15 ساڵانه‌كه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی كه‌ڵه‌كچیش به ڕۆژنامه‌نووسانی ڕاگه‌یاند وه‌كوو پره‌نسیب ئێمه دژی هه‌موو توندوتیژییه‌ك دژی ئافره‌تانین و له حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان به‌دڵنیاییه‌وه زۆر به توندی ئیدانه‌ی ئه‌و ڕووداوه ده‌كه‌ین كه له هه‌موو نه‌ریتێكی ئاینیی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه دووره، هه‌ر بۆیه حكوومه‌تی هه‌رێمی كوردستان زۆر به جددی به‌دواداچوون بۆ ئه‌و كه‌یسه و كه‌یسه‌كانی دیكه‌ش ده‌كات و پێداگره له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی ده‌بێ سنوورێك بۆ توندوتیژی به‌رامبه‌ر ژنان له هه‌رێمی كوردستان دابنرێت و هه‌موو ڕێگه‌یه‌ك بۆ ده‌ستبه‌رسه‌ركردنی تاوانباران و هێنانیان بۆ به‌رده‌م دادگا بگرێته به‌ر.
هه‌ر له‌سه‌ر پرسی كوشتنی دونیای 15 ساڵان له كۆمه‌ڵگه‌ی كه‌له‌كچی سه‌رۆكی په‌رله‌مانیش ڕایگه‌یاند ئه‌و ڕووداوانه‌ی له هه‌رێمی كوردستان به‌رامبه‌ر ئافره‌تان ڕوو ده‌ده‌ن به پاساوی نامووس و نامووسپارێزییه‌وه، ئێمه له په‌رله‌مانی كوردستان هه‌ست به شه‌رمه‌زاری و ئابڕووچوونێكی گه‌وره ده‌كه‌ین له‌و كاره‌ساتانه‌ی به‌رامبه‌ر ئافره‌تانی هه‌رێم ده‌كرێت. هه‌روه‌ها گوتى ئه‌وه‌ی جێگه‌ی شه‌رمه‌زارییه ئه‌وه‌یه ئه‌و كارانه، دڕندانه و وه‌حشیگه‌رییانه‌ن كه به‌رامبه‌ر ئافره‌تان ده‌كرێت، نه‌ك ئه‌و هۆكارانه‌ی كه ئافره‌تانیان له‌سه‌ر ده‌كوژرێن.
له ته‌وه‌رێكی دیكه‌ی كۆنگره ڕۆژنامه‌نووسییه‌كه‌دا و له وه‌ڵامی ڕۆژنامه‌نووساندا نێچیرڤان بارزانی ڕایگه‌یاند سیاسه‌تی واقیعبینیی ئێمه ئه‌وه‌یه كه ده‌گه‌ینه ئه‌و قۆناغه‌ی بتوانین مووچه و پێداویستییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان به ته‌واوی دابین بكه‌ین. ئاشكرایشی كرد ئه‌وه‌ی ئێستا بۆ به‌نده‌ری جیهانی ده‌نێرین، نزیكه‌ی 100 هه‌زار به‌رمیله و به‌رده‌وامیش ده‌بین له ناردنی نه‌وت و بۆ مه‌سه‌له‌ی به‌غداش سیاسه‌تی ئێمه ئه‌وه‌یه بگه‌ینه چاره‌سه‌رێك له‌گه‌ڵ به‌غدا، به‌ڵام ئه‌گه‌ر هه‌موو ده‌رگاكان داخران، بێگومان ئێمه‌ش به‌رده‌وام ده‌بین. ئه‌وه له 100 هه‌زاره‌وه ده‌ست پێده‌كات و ده‌كرێ به 250 هه‌زار به‌رمیل له ڕؤژێكدا و هیواشی خواست هه‌تا كۆتاییی ساڵ ڕۆژانه 450 هه‌تا 500 هه‌زار هه‌نارده بكه‌ن.
هاوكات نێچیرڤان بارزانی ڕوونى كرده‌وه كه حكوومه‌تی عیراق تا ئێستا سكالای له سه‌ر حكوومه‌تی هه‌رێم تۆمار نه‌كردووه و ئه‌و سكالایه‌ی له‌سه‌ر توركیاش له نێوان خۆیاندایه و چاره‌سه‌ر ده‌بێت، ئه‌گه‌ر ئه‌وه‌یش بكات بێگومان به جددی وه‌ریناگرن.
سه‌رۆك وه‌زیران سه‌باره‌ت به لێدوانه‌كانی نووری مالیكیش ڕایگه‌یاند به‌دڵنیاییه‌وه هه‌رێمی كوردستان پابه‌ندی ئه‌و مادده ده‌ستوورییه‌یه كه ده‌ڵێ غاز و نه‌وت موڵكی هه‌موو عێراقه، جگه له‌وه‌ش هه‌رێمی كوردستان پابه‌ندی ئه‌وه‌یه كه 17%ـی بۆ هه‌رێمی كوردستان و 83%ـی دیكه‌شی بۆ هه‌موو عێراق ده‌بێت، تاكوو ئێستاش هه‌رێمی كوردستان ده‌یه‌وێ كێشه‌كه له‌گه‌ڵ به‌غدا چاره‌سه‌ر بكات، به‌ڵام پرسیاری من له هه‌موو گه‌لی عێراق ئه‌وه‌یه بۆ پرسیار ناكه‌ن كه ته‌نیا كه‌سێك له به‌غدا به چ یاسا و مافێك مووچه‌ى هاووڵاتیانی عێراقی ده‌بڕێت؟!
نێچیرڤان بارزانی گوتیشی ئه‌وه كورد نییه عێراق دابه‌ش ده‌كات، ئه‌وه‌ی عێراق دابه‌ش ده‌كات مامه‌ڵه‌ی خراپی نووری مالیكی یه و ئه‌و عێراق دابه‌ش ده‌كات، نه‌ك ئێمه. ئه‌و كه ئاماده بێت بلێ مووچه‌ی فه‌رمانبه‌رانی هه‌رێمی كوردستان نانێرم، كه به‌پێی یاسا ئه‌و مووچه‌خۆرانه به‌شێكن له عێراق، له‌وه‌دا په‌یامی ئه‌و بۆ كورد ڕوون و ئاشكرایه و پێی ده‌ڵێ بۆ خۆتان چ ده‌كه‌ن بیكه‌ن، چونكه ئێوه به‌شێك نین له عێراق.
هه‌روه‌ها گوتی: ئێمه پابه‌ندی ده‌ستووری عێراقین و به‌وپێیه‌ش ده‌ستوور میكانیزم و چوارچێوه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێم و عێراقی دیاری كردووه كه له‌سه‌ر بنه‌مای دیموكراسی و فیدرالییه و تائێستاش بڕیاری دیكه له‌هه‌رێم نییه. جه‌ختیش له‌وه كرده‌وه كه دیاریكردنی مافی چاره‌ی خۆنووسین بۆ كورد مافی خۆمانه، به‌ڵام له چوارچێوه‌ی سیسته‌مێكی فیدرالیدا له‌ناو عێراقێكی یه‌كگرتوودا و هه‌تا ئێستاش ئه‌وه سیاسه‌تی ئێمه‌یه.
چوار شەممە, 28 ئایار 2014
ئه‌مڕۆ چوارشه‌ممه 2014/5/21 به‌ڕێز مسعود بارزانی سه‌رۆكی هه‌رێمی كوردستان به یاوه‌ریی شاندێكی حكوومی به سه‌ردانێك به‌ره‌و ئه‌وروپا به‌ڕێكه‌وت كه فه‌ره‌نسا و ئیتاڵیا و ڤاتیكان له‌خۆ ده‌گرێت.
سه‌رۆك بارزانی له فه‌ره‌نسا له‌گه‌ڵ به‌ڕێز فرانسوا هولاند سه‌رۆكی كۆماری فه‌ره‌نسا كۆده‌بێته‌وه و چاوی به گه‌وره به‌رپرسانی ئه‌و وڵاته ده‌كه‌وێ .
هه‌ر به‌پێی ئه‌جێندای ئه‌م سه‌ردانه ، سه‌رۆكی هه‌رێم سه‌ردانی ڤاتیكان ده‌كات چاوی به قه‌داسه‌تی پاپای ڤاتیكان فرانسیسی یه‌كه‌م ده‌كه‌وێ بۆ باسكردنی بارودۆخی سیاسی له ناوچه‌كه به گشتی و هه‌رێمی كوردستان . و دواتر له ئیتاڵیا له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی باڵای ئه‌و وولاته كۆده‌بێته‌وه .
سه‌رۆك بارزانی له دیدار و كۆبوونه‌وه‌كانیدا له‌گه‌ڵ گه‌وره به‌رپرسانی فه‌ره‌نسا و ئیتاڵیا ؛ به شێوه‌یه‌كی گشتی په‌یوه‌ندییه دوو قۆڵییه‌كانی نێوان هه‌ولێر و پاریس و رۆما تاوتوێ ده‌كات.
له ده‌سپێكى سه‌ردانه فه‌رمییه‌كه‌یدا بۆ به‌ریتانیا، نیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ دووشه‌ممه 19ى مایسى 2014، نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان و شاندى یاوه‌رى له لایه‌ن "ولیه‌م هه‌یك" وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیاوه پێشوازى لێ كرا.
له سه‌ره‌تاى كۆبوونه‌ویه‌‌كدا وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا گوتى: "خۆشحاڵم كه ئه‌مڕۆ له یه‌كه‌م سه‌ردانى فه‌رمیدا بۆ به‌ریتانیا پێشوازى له به‌ڕێز نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان ده‌كه‌م. ئه‌م سه‌ردانه ده‌رفه‌تێك و ڕه‌نگدانه‌وه‌ى ئه‌و په‌یوه‌ندییه گه‌رمه‌یه كه له نێوان به‌ریتانیا و هه‌رێمى كوردستانى عیراق له بواره‌كانى بازرگانى و په‌روه‌رده و كه‌لتووریدا هه‌یه."
هه‌روه‌ها خواست و ویستى حكوومه‌تى به‌ریتانیاى بۆ پته‌وكردنى په‌یوه‌ندییه‌كانى له‌گه‌ڵ هه‌رێمى كوردستان دووپات كرده‌وه و پیرۆزبایى له نێچیرڤان بارزانى كرد بۆ ئه‌و پێشكه‌وتنانه‌ى له هه‌موو بواره‌كاندا له هه‌رێمى كوردستان هاتوونه‌ته دى، به تایبه‌تیش له بوارى جێگریى ئارامى و سه‌قامگیریدا؛ له ناوچه‌یه‌كى پڕ كێشه و ئاڵۆزى وه‌ك به‌شه‌كانى دیكه‌ى عیراق و سووریا و ناوچه‌كه.
له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا كه "هیوو ڕۆبه‌رتسۆن" وه‌زیرى ده‌وڵه‌ت بۆ كاروبارى ڕۆژهه‌ڵاتى ناوه‌ڕاست له وه‌زاره‌تى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا و ژماره‌یه‌ك له ڕاوێژكاران و به‌رپرسان و باڵیۆزى به‌ریتانیا له عیراق ئاماده‌ى بوون، بارودۆخى گشتیى عیراق، پرۆسه‌ى سیاسى، هه‌ڵبژاردنه‌كان، پێكهێنانى حكوومه‌تى داهاتووى عیراق و هه‌رێمى كوردستان و گرنگیى به‌شداریى هه‌موو لایه‌نه‌كانى كوردستان له كابینه‌ى داهاتوودا، په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ولێر و به‌غدا، ڕه‌وشى مافه‌كانى مرۆڤ له عیراق و هه‌رێمى كوردستان، هه‌روه‌ها پێشهاته سیاسییه‌كانى ناوچه‌كه و ڕه‌وشى ئاواره‌كانى سووریا له هه‌رێمى كوردستان تاوتوێ كران.
له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ولێر و له‌نده‌ن و چۆنیه‌تیى په‌ره‌پێدان و به‌رزكردنه‌وه‌ى ئاستى په‌یوه‌ندییه‌كان له بواره‌كانى ئابوورى، بازرگانى، وه‌به‌رهێنان، كه‌لتوورى و هه‌ماهه‌نگى له نێوان ده‌زگاكانى هه‌ردوو حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان و حكوومه‌تى به‌ریتانیادا جه‌ختى له‌سه‌ر كرایه‌وه و كردنه‌وه‌ى هێڵى ئاسمانیى ڕاسته‌وخۆ له نێوان هه‌ولێر و له‌نده‌ندا و دامه‌زراندنى میكانیزمێكى گونجاو بۆ جێبه‌جێكردن و ڕاپه‌ڕاندنى كاره‌كان و به‌دواداچوونیان له ئاستێكى به‌رزدا، خرانه به‌ر باس.
دواى كۆبوونه‌وه‌كه‌ش وه‌زیرى ده‌ره‌وه‌ى به‌ریتانیا نیوه‌ڕۆخوانێكى فه‌رمى بۆ نێچیرڤان بارزانى و شاندى یاوه‌رى ساز كرد.
شاندى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان به‌رله‌وه‌ش له‌گه‌ڵ "ئێد ده‌یڤى" وه‌زیرى وزه و گۆڕنكاریى ژینگه كۆبوونه‌وه‌یه‌كى ساز كرد و تیایدا جه‌خت له‌سه‌ر په‌ره‌پێدانى په‌یوه‌ندیى دوولایه‌نه و سوودوه‌رگرتن له ئه‌زموونى به‌ریتانیا له بوارى ژینگه‌پارێزى و به‌كارهێنانى وزه به ڕێگه و شێوازى گونجاو كرایه‌وه.
شاندى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان هه‌روه‌ها دیدارێكیان له‌گه‌ڵ "هیوو پاول" جێگرى ڕاوێژكارى ئاسایشى نه‌ته‌وه‌ییى به‌ریتانیا ساز كرد كه تیادا باس له په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌رێمى كوردستان و به‌ریتانیا كرا و بارودۆخى ناوچه‌كه به گشتى هه‌ڵسه‌نگێندرا.
شانده‌كه له كۆبوونه‌ویه‌كى فراوانیشدا له‌گه‌ڵ "لۆرد لیڤینگستۆن" وه‌زیرى ده‌وڵه‌ت بۆ كاروبارى بازرگانى و وه‌به‌رهێنان و چه‌ند به‌رپرسێكى بازرگانى و وه‌به‌رهێنانى به‌ریتانى؛ كار و پڕۆژه‌كانى كۆمپانیا به‌ریتانییه‌كانیان له هه‌رێمى كوردستان خسته به‌ر باس و هه‌ردوولا ڕێككه‌وتنێكى لێكگه‌یشتنیان بۆ هه‌ماهه‌نگى و هاوكاریى زیاتر له بواره جیاكانى په‌یوه‌ندییه‌كاندا ئیمزا كرد.
بۆ ئێواره‌ى ئه‌مڕۆش گرووپى پارته‌كانى په‌رله‌مانى به‌ریتانیا ئێواره‌خوانێك بۆ شاندى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان ساز ده‌كات.
له كۆبوونه‌وه و دیداره‌كانى ئه‌مڕۆدا هه‌ر یه‌ك له د. ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتیەكان، د. عه‌لى سندى وه‌زیرى پلاندانان، كامەران ئەحمەد وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن و سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بە وەكالەت، قوباد تاڵەبانی بەرپرسی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون له ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، فەلاح مستەفا بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكوومەت، سەفین دزەیی گوتەبێژی فەرمیی حكوومەت، به‌یانى سامى عه‌بدولڕه‌حمان نوێنه‌رى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له به‌ریتانیا و ژماره‌یه‌ك له ڕاوێژكاران، یاوه‌رى نێچیرڤان بارزانى بوون.
دوو شەممە, 19 ئایار 2014
ئەمرۆ جێگری پارێزگاری مازندەرانی كۆماری ئیسلامی ئێران و وەفدێك لە نوێنەرانی كەرتی تایبەت و بەرێوەبەرە حكومییەكانی ئەو پارێزگایەو و ژمارەیەك لە نوێنەرانی شارە كوردییەكانی ئیلام و مەریوان لە پەرلەمانی ئێران و سەركونسۆڵی نوێی كۆماری ئیسلامی ئێران لە سلێمانی، سەردانی دیوانی پارێزگای سلێمانیان كردوو لەلایەن بەهرۆز محەمەد ساڵح پارێزگاری سلێمانییەوە پێشوازیان لێ كرا.
لە دیدارێكدا كە ژمارەیەك لە بەرێوەبەرە ئیدارییەكانی پارێزگای سلێمانی و ژووری بازرگانی سلێمانی ئامادەی بوون، گەشەپێدانی پەیوەندییەكانی نێوان پارێزگای سلێمانی و پارێزگای مەزندەران و ئیلام تاوتوێ كرا.
لە دیدارەكە پارێزگاری سلێمانی و جێگری پارێزگاری مازندەران هەر یەكەو كورتەیەكیان لەبارەی توانا و ئیمكانیەت و پێشكەوتنەكانی پارێزگاكانیان خستەروو .
هەروەك تیشكی خسەسەر تایبەتمەندییەكانی پارێزگای مازندەران و رایگەیاند مازندەران لەرووی گەشتیارییەوە یەكێكە لە پارێزگا پێشەنگەكانی ئێران و ساڵانە 20 ملیون كەس سەردانی ئەو پارێزگایە دەكەن.
جێگری پارێزگاری مازندەران، ئاماژەی بۆ ئەوە كرد "دەیانەوێت پەیوەندیی و هەماهەنگییەكانیان لە بواری بازرگانی و گەشتیاری و ئاڵوگۆڕی ئەزمووندا" لەگەڵ پارێزگای سلێمانی گەشەپێ بدەن.
وتیشی: دەمانەوێت ناوەندێكی بازرگانی بەهێز لە شاری سلێمانی بكەینەوە. هەروەك رایگەیاند "هەلومەرج بۆ وەبەرهێنانی هاوبەش لەنێوان هەردوو پارێزگاكەدا لەبارە"
لەبەرامبەردا پارێزگاری سلێمانی وێرای بەخێرهاتنی وەفدەكە، تیشكی خستەسەر گەشەكردنەكانی پارێزگای سلێمانی و پەیوەندییە مێژووییەكانی هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێران.
پارێزگار رایگەیاند لە بواری گەشتیاری و پیشەسازیدا سلێمانی گەشەكردنێكی باشی بە خۆیەوە دیووەو تەئكیدی كردوە" سلێمانی و مازندەران دەتوانن لەبواری گەشتیاریدا هەماهەنگی و هاوكاری بكەن.
پارێزگار لەبارەی دەرفەتەكانی وەبەرهێنان لەبواری پیشەسازیدا لەسلێمانی روونكردنەوەی داو رایگەیاند وەبەرهێنەرە ئێرانییەكان دەتوانن بێنە پارێزگای سلێمانی بۆ كاری وەبەرهێنان و بەپێی یاسای وەبەرهێنانیش هەموو كار ئاسانییەكیان بۆ دەكرێت.
پارێزگار راشیگەیاند دەرفەتی كاری زۆر لە سلێمانی لەبەردەستە. هەر لەكۆبوونەوەكەدا پارێزگاری سلێمانی لەبارەی بارودۆخی مەرزە رەسمیەكانەوە رایگەیاند: بەهۆی رێكەوتننامەكانی لێكگەیشتنی پارێزگای سلێمانی و پارێزگا هاوسنورەكانی كۆماری ئیسلامی ئێران زۆربەی كێشەی خاڵەسنورییەكان چارەسەركراوەو تەنیا كێشەی گواستنەوەی یەكسەرەی كاڵاكان ماوە كە ئەویش لە هەوڵی چارەسەركردنیداین و بە پێكهاتنی كابینەی نوێی حكومەتی هەرێم ئەو كێشەیەش چارەسەر دەبێت.
لە كۆبوونەوەكەدا تەئكید لە هەماهەنگی زیاتری نێوان كەرتی تایبەتی هەردوو پارێزگاكە كرایەوە.
سێ شەممە, 20 ئایار 2014
دواى ئه‌وه‌ى ئێواره‌ى دوێنێ له لایه‌ن گرووپى پارته‌كانى په‌رله‌مانى به‌ریتانیاوه ئێواره‌خوانێكى بۆ ساز كرا، پێشنیوه‌ڕۆى ئه‌مڕۆ سێشه‌ممه 20ى مایسى 2014یش له دووه‌مین ڕۆژى سه‌ردانه فه‌رمییه‌كه‌یدا بۆ به‌ریتانیا، نێچیرڤان بارزانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان و شاندى یاوه‌رى له لایه‌ن "بۆریس جۆنسۆن" شاره‌دارى له‌نده‌نه‌وه پێشوازییان لێ كرا.
له كۆبوونه‌وه‌یه‌كدا كه ژماره‌یه‌كى به‌رچاوى ڕاوێژكاران و به‌رپرسانى به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى ناوخۆى له‌نده‌ن به‌شدار بوون، شاره‌دارى له‌نده‌ن خۆشحاڵیى خۆى به سه‌ردانى سه‌رۆك وه‌زیرانى هه‌رێمى كوردستان و شاندى یاوه‌رى بۆ له‌نده‌ن ده‌ربڕى و هیواى خواست ئه‌م سه‌ردانه ببێته ده‌رفێكى باش بۆ په‌ره‌پێدانى زیاترى په‌یوه‌ندییه‌كانى هه‌ردوولا.
له كۆبوونه‌وه‌كه‌دا تیشك خرایه سه‌ر ده‌رفه‌تى كار و وه‌به‌رهێنان بۆ كارساز و بزنسمانان و وه‌به‌رهێنه‌رانى له‌نده‌ن له هه‌رێمى كوردستان و پته‌وكردنى په‌یوه‌ندیى نێوان هه‌ولێر و له‌نده‌ن و پوخته‌یه‌ك له‌سه‌ر كار و پڕۆژه‌كانى ئه‌و كۆمپانیایانه‌ى له‌نده‌ن پێشكه‌ش خرایه ڕوو كه له هه‌ولێر و هه‌رێمى كوردستان به گشتى كار ده‌كه‌ن. هه‌روه‌ها باس له‌و بوارانه كرا كه تیایدا ده‌كرێ له هه‌ولێر سوود له ئه‌زموونه‌كانى له‌نده‌ن وه‌ربگرێت.
لاى خۆیه‌وه نێچیرڤان بارزانى وێڕاى ده‌ربڕینى خۆشحاڵى به‌م سه‌ردانه‌ى بۆ له‌نده‌ن، ویستى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستانى بۆ پته‌وكردنى په‌یوه‌ندییه‌كان له‌گه‌ڵ به‌ریتانیا دووپات كرده‌وه و جه‌ختى له‌سه‌ر هه‌بوونى په‌یوه‌ندیى ڕاسته‌وخۆى نێوان به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیى هه‌ولێر و له‌نده‌ن كرده‌وه، بۆ ئه‌مه‌ش شاره‌دارى له‌نده‌ن و شاندێكى كه‌رتى تایبه‌تى شاره‌كه‌ى بانگهێشتى هه‌ولێر كرد تا باشتر و له نزیكه‌وه هه‌رێمى كوردستان بناسن و وه‌به‌رهێنه‌رانیان هان بده‌ن بۆ ئه‌وه‌ى بێن له هه‌رێمى كوردستان كار بكه‌ن و به تایبه‌تیش له بواره‌كانى گه‌شتیارى و ژێرخاندا ده‌رفه‌تى كار به ده‌ست بهێنن.
له‌م سه‌ردانه‌دا هه‌ر یه‌ك له د. ئاشتی هەورامی وەزیری سامانە سروشتیەكان، د. عه‌لى سندى وه‌زیرى پلاندانان، كامەران ئەحمەد وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن و سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان بە وەكالەت، قوباد تاڵەبانی بەرپرسی فەرمانگەی هەماهەنگی و بەدواداچوون له ئه‌نجومه‌نى وه‌زیران، فەلاح مستەفا بەرپرسی فەرمانگەی پەیوەندییەكانی دەرەوەی حكوومەت، سەفین دزەیی گوتەبێژی فەرمیی حكوومەت، به‌یانى سامى عه‌بدولڕه‌حمان نوێنه‌رى حكوومه‌تى هه‌رێمى كوردستان له به‌ریتانیا و ژماره‌یه‌ك له ڕاوێژكاران، یاوه‌رى نێچیرڤان بارزانى بوون.
سێ شەممە, 20 ئایار 2014
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- هه‌رێمى كوردستان و ئێران جه‌خت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یهکێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافه‌كانى ئێزدييان دهكهين
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول ده‌كات