هەرێم - ئێران
ئێستا دوای لەدەستدانی حاجی قاسم سولەیمانی پرسیارە سەرەکییەکە ئەمەیە: وجودی کۆماری ئیسلامی ئێران لە وڵاتانی عێراق و سوریا و لوبنان چی لێدێت؟
پێموایە لە دەستدانی حاجی قاسم سولەیمانی زیانێکی گەورە بوو لە کۆماری ئیسلامی ئێران و سوپای پاسداران کەوت. ئەو کەسێکی کارامە و ئازا و دڵسۆزبوو بۆ وڵاتەکەی خۆی، جێبەجێکاری ئەو بەرنامەیە بوو کە لەلایەن بڕیاربەدەستدانی ئێرانەوە دادەڕێژرا.
دوورکەوتنەوەی ئەو لەسەر گۆڕەپانەکە، بۆ ماوەیەک جێدەستی دیار دەبێ. بەڵام ھەمان سیاسەت و شێوازی کارکردنی ئەو لە ناوچەکەدا جێبەجێ دەکرێت. بۆیە بەگوێرەی ئەزموونی خۆم لەسەر سیاسەتەکانی کۆماری ئیسلامی، وای نابینم گۆڕانکارییەکی ئەوتۆ بێتە پێش لە ناوچەکە و رۆژھەڵاتی ناوەڕاست بە تایبەت لە سوریا و لوبنان و عێراقدا.
هۆکارە سەرەکییەکەش ئەمەیە کە لەناوچەکەدا کەرەستە و فاکتەرەکانی ھاوکاری بۆ ئێران لە شوێنی خۆیاندا ماون. بەڵام ئەمە لە کاتێکدا ئەگەر ئێران خۆی سیاسەتێکی تازە پیادە نەکات.
بۆ جێگرتنەوەی قاسم سولەیمانی، ئەمە شتێکی روونە کە ھاسان نییە کەسێک هەبێ بەزوویی جێگای بگرێتەوە، بەڵام ئەوەیش بزانە بڕوابوون بە خودا و ئیسلام و کۆماری ئیسلامی ئێران دەتوانێ کەسێکیتر دروست بکاتەوە.
ھەر وەکچۆن بەپشتیوانی سوپا و ھەروەھا رەھبەری کۆماری ئیسلامی ئێران سولەیمانی دروستبوو، دەکرێت کەسێکیتر بێت کە جێی بگرێتەوە بە دڵنیاییەوە رەھبەر پشتیوانی لەویش دەکات تا ھەمان سیاسەت و ڕێبار پەیرەو بکات.
ئەی بۆ هەرێمی کوردستان چی لە بارودۆخەکە دەگۆڕێ؟ بە بڕوای من ئەمە پەیوەستە بەکاتەوە، چونکە ھەموو ئەوانەی نوێنەرایەتی حاجییان دەکرد بۆ ھەرێمی کوردستان، ھەمان دەزگا و کەسانن و ئەوانیش لە پەیوەندی باشدان.
سەرکردایەتی کورد و لایەنە سیاسییەکان پەیوەندییەکانی خۆیان بە گرنگ و ستراتیژی دەزانن لەگەڵ ئێراندا. بۆیە داهاتووی ئەو پەیوەندییانە بەندە بە سیاسەتی ئایندەی کۆماری ئیسلامی ئێران و حکومەتی ھەرێمی کوردستانەوە نەک بە کەسێکەوە.
بێگومان رۆڵی کەسەکانیش کاریگەری خۆی هەیە لە جێبەجێکردنی بەرنامە و سیاسەتدا.
بۆیە من وای نابینم بۆشاییەک بێتە ئاراوە لە دوای تیـرۆرکردنی حاجی قاسم سولەیمانییەوە، جێگرەوەکەی ئەویش هەرکەسێکبێ، وەکو ڕابردوو پابەند دەبێ بەو سیاسەتەی دەوڵەتی ئێران بۆی دادەڕێژێ.
*نوێنەری حکومەتی هەرێمە لە تاران
ئەم گوتارەی تایبەت بۆ گۆڤاری پەیسەر نووسیوەو لە ژمارە ٨ دا بڵاوکراوەتەوە
رووداو – هه‌ولێر // به‌شى سێیه‌م و كۆتایی
"هه‌ندێك كه‌س به نوێنه‌رى ئێرانت ده‌زانن، نه‌ك هه‌رێمى كوردستان؟" ئه‌مه ئه‌و پرسیاره‌ى هه‌ڤپه‌یڤینه درێژه‌كه‌مان بوو له‌گه‌ڵ نازم ده‌باغ كه زۆرترین قسه‌ى له‌باره‌وه كرد. نازم ده‌باغ ده‌ڵێت ئه‌و كه‌سێكى دیبلۆماتكاره و ئه‌گه‌ر وه‌كو ئۆپۆزیسیۆنى ئێرانی قسه له‌سه‌ر ئێران بكات، یه‌كسه‌ر ده‌ینێرنه‌وه هه‌رێمى كوردستان. نازم ده‌باغ له دوایین به‌شى ئه‌م هه‌ڤپه‌یڤینه‌دا باسى په‌یوه‌ندییه ئابوورى و بازرگانییه‌كانى هه‌رێمى كوردستان ده‌كات و ده‌ڵێت به‌هۆى گه‌مارۆكانه‌وه په‌یوه‌ندیى بازرگانى له نێوان ئێران و هه‌رێمى كوردستان زۆرتر له رێگه‌ى پیله‌وه‌ره‌كان (چه‌رچى)یه‌وه ده‌كرێ.
رووداو: ماڵه‌كه‌ت له ئێرانه یان هه‌رێمى كوردستان؟
نازم ده‌باغ: گوتیان پیاوێكی جوو بوو به موسوڵمان، شه‌و مرد. دایكی بۆی ده‌گریا. گوتیان بۆچى ده‌گری؟ گوتی مه‌سیح و موسای له خۆی كرد و محه‌ممه‌دیش نه‌یناسی. من نازانم ئێستاش ماڵم له كوێیه. له 1966ـه‌وه زگورتی ده‌ژیم. چووینه هۆڵه‌ندا، دوای رێككه‌وتنی واشنتن له‌سه‌ر داواى مام جه‌لال چووم بۆ ئێران. له‌و كاته‌وه له‌وێ ماومه‌ته‌وه تا ئێستا. ماڵێكم له هۆڵه‌ندایه. ماڵی كچه‌كه‌م و نه‌وازی كوڕیشم له هه‌ولێره. ماڵی خۆیشم كه هه‌موو جار له‌وێ كۆده‌بینه‌وه، له تارانه.
رووداو: ماوه‌ی 13 ساڵه به‌رپرسى په‌یوه‌ندییه‌كانی هه‌رێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامیی ئێرانیت. قه‌ت داوای وازهێنان و گه‌ڕانه‌وه‌ت نه‌كردووه بۆ هه‌رێمی كوردستان؟
نازم ده‌باغ: نه‌خێر، هه‌میشه پێمگوتراوه له‌وێ به.
رووداو: تا چه‌ند له كاره‌كانی تۆ رازین؟
نازم ده‌باغ: ئه‌و پرسیاره نابێ له من بكرێ، ده‌بێ له ده‌ره‌وه‌ی من بكرێ. من جارێك له‌گه‌ڵ به‌رپرسێكى ئێرانى دانیشتبووم، كه ئێستا خانه‌نشینه، به‌ڵام من هه‌ر له شوێنه‌كه‌ى خۆم ماوم. باسى بۆچوونى خۆى له باره‌ى كورده‌وه كرد. هه‌ندێك قسه‌ی كرد ئه‌گه‌ر له من باشتر نه‌بووبێ له من خراپتر نه‌بووه بۆ كورد. گوتم فڵان من تۆ له زه‌مانى سه‌رده‌شته‌وه ده‌ناسم، واته له ساڵی 1986ه‌وه ئێستا 2018 یه، تۆش له‌و كاته‌وه من ده‌ناسی كه له په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران كار ده‌كه‌م. گوتم هۆكاری هه‌یه تۆ ماوی و منیش ماوم، ده‌زانی هۆكاری چییه؟ هه‌ردووكمان بۆ وڵاتی خۆمان دڵسۆزین، ئه‌گه‌ر من دڵسۆز نه‌بوومایه، منیان ده‌گۆڕی، تۆش ئه‌گه‌ر دڵسۆز نه‌بوویتایه ده‌یانگۆڕیت. من له 19/9/1999 به نامه‌ی مه‌كته‌بی سیاسی و مام جه‌لال چوومه‌ته‌وه تاران و تا ئێستا له‌وێم.
رووداو: له كابینه‌ی نوێدا یه‌كێتى باسى گۆڕینى تۆى نه‌كرد؟
نازم ده‌باغ: من دوو جار نامه‌م نووسی و داوام كرد بمگۆڕن، چونكه من به ساڵیشدا چووم. دوای ئه‌وه‌ش من پێویستم به هیچ نییه به پله‌ی وه‌زیر خانه‌نشین كراوم، ئایا له‌وه زیاترم ده‌ده‌نێ؟ خۆ نابم به سه‌رۆك وه‌زیران، هه‌ر وه‌زیرم.
رووداو: له هه‌شتاكان كه له سه‌رده‌شت بووى، چ به‌رپرسیارییه‌كت هه‌بوو؟
نازم ده‌باغ: به‌رپرسی په‌یوه‌ندییه‌كانى یه‌كێتى بووم له ئێران. من له مانگی 5ی 1986 به فه‌رمی بوومه‌ته به‌رپرسی هاوئاهەنگیی نێوان یه‌كێتی و ئێران. باره‌گام له دۆڵه‌كۆگه بوو، ئێستا ئه‌و شوێنه پژاكی لێیه. ئه‌و خانووانه‌ی له‌وێ كه ئێستا پژاكیان تێدایه من دروستم كرد.
رووداو: چه‌ند ساڵ ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی بووی؟
نازم ده‌باغ: له ساڵی 1985 ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی بووم تا 1990.
رووداو: چۆن بوو له كۆنگره‌ی 4ی یه‌كێتی خۆت به‌ربژێر نه‌كرد؟
نازم ده‌باغ: من له كۆنگره‌ی یه‌كه‌وه بڕیارێك و به‌ڵێنێكم به مام جه‌لال دا، پێمخۆشه نه به‌رپرسی كه‌س بم و نه كه‌سیش به‌رپرسم بێ، گوتم به‌س تۆم قبوڵه.
رووداو: مام جه‌لال داوای لێنه‌كردی خۆت به‌ربژێر بكه‌ى؟
نازم ده‌باغ: مام جه‌لال چه‌ند جارێك پێیگوتم به ته‌مای چیت؟ گوتم من پێشمه‌رگه‌ی سكرتاریه‌تم تا رۆژی ده‌نگدانیش له كۆنگره ده‌بم، كه رۆژی ده‌نگدان هات من سه‌فه‌ر ده‌كه‌م. ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسیی یه‌كێتى حه‌سوودییان به‌وه بردووه كه نامه‌وێ ناوی كه‌سیان بهێنم، به مام جه‌لالیان گوتووه ئێمه ئه‌ندامی مه‌كته‌بی سیاسین، ئه‌و متمانه‌ی به‌و (نازم)ـه‌ت هه‌یه به ئێمه‌ت نییه و ئه‌و ئیشه‌ی به ئه‌وى ده‌كه‌ی به ئێمه‌ی ناكه‌ی.
رووداو: په‌یوه‌ندی ئێستای نێوان هه‌رێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی له چ ئاستێكدایه؟
نازم ده‌باغ: تا ئه‌م كاته‌ی ئێمه دانیشتووین په‌یوه‌ندییه‌كه له ئاستی پێویستدایه و باشه، به‌ڵام به‌دڵنیاییه‌وه له‌سه‌ر رووداو و بارودۆخه‌كان جاری وا هه‌یه به‌رز و نزمییه‌ك دروست ده‌بێ، به‌ڵام هه‌ست و په‌رۆشی بۆ پاراستنی په‌یوه‌ندییه‌كان زوو جوڵه‌ی ئه‌وه‌ی تێده‌كه‌وێ به‌و ئاقاره‌دا نه‌كه‌وێ كه كێشه دروست ببێ و كێشه بێته پێش بۆ كاره‌كانی حكومه‌تی هه‌رێم و نوێنه‌ره‌كه‌ی له تاران.
رووداو: ماوه‌یه‌كی زۆره قسه له‌سه‌ر كردنه‌وه‌ی چه‌ند ده‌روازه‌یه‌كی دیكه‌ی نێوده‌وڵه‌تی له نێوان ئێران و هه‌رێمی كوردستان ده‌كرێت، له‌وانه‌ش دەروازەی كێلێ كه قسه هه‌بوو بكرێته نێوده‌وڵه‌تى، بۆچی نه‌كرا؟
نازم ده‌باغ: جگه له مه‌رزى كێلێ، چه‌ند دەروازەی دیكه‌ش هه‌ن، هه‌موو ئه‌وانه له ئێران بڕیاریان هه‌یه، به‌ڵام هۆكاری دواكه‌وتنه‌كه‌ی به‌غدا و هه‌رێمه، چونكه تا ئێستا نه‌هاتوون بڕیاره‌كه ته‌ئید بكه‌ن و بیكه‌نه‌وه. ئێران ئاماده‌یه. سه‌رده‌می كابینه‌كه‌ی به‌رهه‌م ساڵح مه‌رزی كێلێمان كرده‌وه. من له‌گه‌ڵ شاندی ئێرانی هاتم د.به‌رهه‌م به‌ڵێنی دا كه رێگاكه قیرتاو بكرێ. له‌و كاته‌وه ئه‌و بڕیاره هه‌یه. ئێمه له دوای ئه‌و ریفراندۆمه‌وه زۆرمان چه‌شت، به‌ته‌واوی كه‌وتینه ناو یه‌كپارچه‌یی عێراقه‌وه، تۆ بڕیارێك بده‌ی په‌یوه‌ندی به سنووره‌وه هه‌بێ، ده‌بێ عێراق چاره‌سه‌ری بكات و هه‌رێمی كوردستان ناتوانێ بیكات، ته‌نیا ده‌توانی له به‌غدا بیجوڵێنێ، داوا بكات كه پێویستمان به كردنه‌وه‌ى ئه‌و ده‌روازه‌یه هه‌یه.
پێش ریفراندۆم زۆر شت هه‌بوو له ده‌ره‌وه‌ی ده‌ستووری عێراق بۆ ئێمه‌یان كردووه، بۆ نموونه دەروازەی باشماخ و په‌روێزخان و حاجى ئۆمه‌ران له ده‌ره‌وه‌ی ده‌ستوور، ئه‌و حاجی قاسمه بۆی كردینه‌وه. من قسه‌كه وه‌ك خۆى ده‌كه‌م. نووسراوێك لای ئێرانییه‌كانه‌وه هاتووه كه ده‌ڵێت ئه‌و ئیمزایه ده‌كه‌ن بۆ كردنه‌وه‌ى ئه‌و مه‌رزه، ده‌گه‌ڕێنه‌وه بۆ رێككه‌وتننامه‌ى جه‌زائیر. من ئه‌وه‌م ره‌تكرده‌وه و گوتم رێككه‌وتنه‌كه دژی كورده، له‌به‌ر ئه‌وه ئێمه ناچینه ژێر ئه‌و باره. به حاجی قاسمدا هه‌ندێ په‌یامی مام جه‌لالم نارد، ئه‌ویش گوتی بیكه‌نه‌وه. دوایی هاته سه‌ر دیاریكردنی سنوور كه كوێ عێراقه و كوێ ئێرانه. بۆ ده‌ستنیشانكردنی سنوور من قسه‌یه‌كم كرد ئێرانییه‌كان پێكه‌نین: "گوتم كوێتان ده‌وێ بۆتان واژۆ بكه‌م"، گوتیان بۆ؟، گوتم كیلۆمه‌ترێ به دیوی عێراقدا یان به دیوی ئێراندا هه‌مووی كوردستانه. بۆ من هه‌ردوولا كوردستانه. خۆتان كوێ داده‌نێن دایبنێن بۆ من جیاوازی نییه. به پێكه‌نینه‌وه قبوڵیان كرد. خاڵێكی دیكه ئه‌گه‌ر نه‌بێ به مه‌دح من چاره‌سه‌رم كرد، له باشماخ رووبارێكی لێیه، ده‌بوو پرده‌كه‌ی چاك بكه‌نه‌وه. جا كێشه‌كه له‌سه‌ر سنوور له‌وێ دروست بوو، من گوتم كاكه مه‌ڵێن پرد دروست ده‌كه‌ین، بڵێن چاكی ده‌كه‌ین، ئه‌گه‌ر بڵێین پرد دروست ده‌كه‌ین دیسان كێشه دروست ده‌بێ.
كردنه‌وه‌ى ده‌روازه هه‌روا ئاسان نییه، ئیمكان نییه به‌بێ رێككه‌وتنی نێوده‌وڵه‌تی بتوانین بیكه‌ن، جا بۆیه زۆر شت له په‌یوه‌ندییه‌كاندا كه دروست ده‌بوو، من و ئه‌و پیاوه (قاسم سوله‌یمانى) هه‌ردوولا به‌دوای چاره‌سه‌ردا ده‌گه‌ڕاین بۆ ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كان باش بن، هه‌م من بۆ هه‌رێم و هه‌م ئه‌ویش بۆ ئێران. دیاره حیكمه‌ته‌كه‌ش ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ مام جه‌لال. ئه‌و ده‌یگوت جوگرافیا ناگۆڕێ، من چه‌ندینجار كه ئه‌و قسه‌یه‌شم كردووه، گه‌ڕاومه‌ته‌وه بۆ قسه‌كه‌ی مام جه‌لال، مه‌رز و جوگرافیا ناگۆڕێن تا ئیواره بمه‌وێ ناتوانم ئه‌و جوگرافیایه له ئێران بكه‌مه‌وه، خه‌ڵك ده‌توانێ مێژوو بگۆڕێ، به‌ڵام جوگرافیا ناگۆڕێ.
رووداو: ئه‌و ئاڵوگۆڕه بازرگانییه‌ی هه‌رێمی كوردستان له‌گه‌ڵ توركیا هه‌یه‌تی، له‌گه‌ڵ ئێران نیه‌تی، له كاتێكدا به‌رپرسانی كۆماری ئیسلامی به‌رده‌وام جه‌خت له‌سه‌ر نزیكیی كولتووری و زمانی نێوان كورد و فارس ده‌كه‌نه‌وه. هه‌رێمی كوردستان یه‌ك ده‌روازه‌ی له‌گه‌ڵ توركیا هه‌یه، به‌ڵام سێ ده‌روازه‌ی نێوده‌وڵه‌تی و چه‌ند ده‌روازه‌یه‌كی نافه‌رمیشی له‌گه‌ڵ ئێران هه‌یه، بۆچی ئه‌و ئاڵوگۆڕه کەمه؟
نازم ده‌باغ: ئه‌وه‌ی كه هۆكاره له كه‌مكردنه‌وه‌ی چالاكیی بازرگانیی له نێوان ئێران و هه‌رێمى كوردستان، هۆكاره له زیادكردنی بازرگانی له نێوان توركیا و هه‌رێمى كوردستان، په‌یوه‌ندی به بارودۆخی سیاسی و ئابووری و سه‌ربازیی ناوچه‌كه‌وه هه‌یه. ئێران ئابڵوقه‌ی له‌سه‌ره، كێشه‌ی دۆلار و په‌یوه‌ندیی بانكی هه‌یه. ئێستا له توركیا لیره شكاوه، به‌ڵام بانك نه‌وه‌ستاوه، ئێران سیسته‌می بانكی نییه له‌گه‌ڵ هه‌رێمى كوردستان، به‌ڵكو كاره‌كه له رێگه‌ی پیله‌وه‌رى، واته چه‌رچی ده‌كرێ، به ده‌ست شت ده‌فرۆشێ. به‌شێكی دیكه‌شی ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ فه‌رهه‌نگێك، ئه‌وه‌ندی مرۆڤ هه‌ست پێده‌كات له‌ڕووی ره‌فاهیه‌ته‌وه، چونكه كابرای بازرگان كه ده‌چێته ئه‌نقه‌ره و ده‌چێته تاران جیاوازی هه‌یه. ده‌چێته دهۆك زۆر جیاوازه. كابرا كه دێت بۆ تاران و 10 رۆژ ده‌مێنێته‌وه، ده‌یه‌وێ شتی خۆی بكڕێ و ئیسراحه‌تیش بكات. ئه‌مه له ئێران به ئاسانی ده‌ستناكه‌وێ. هۆكاره‌كه سیاسییه، ئه‌گه‌رنا وڵاتێكی وه‌ك ئێران 83 ملیۆن نفووسى هه‌یه، ئه‌م وڵاته ده‌كرێ به كواڵیتیی خراپ به‌ڕێوه‌بچێ؟ كاتێك عه‌دنان موفتی سه‌رۆكی په‌رله‌مان بوو، كاك خورشید شێره ئه‌ندامى په‌رله‌مان بوو، من به دیار ته‌له‌فزیۆنه‌وه دانیشتبووم په‌لامارى ئێرانى ده‌دا و ده‌یگوت كاڵای خراپمان بۆ ده‌نێرێ. ده‌ستبه‌جێ په‌یامێكم نارد گوتم به‌داخه‌وه به‌بێ لێكۆڵینه‌وه و به‌بێ زانست له په‌رله‌ماندا خۆش نییه په‌لاماری وڵاتێكی دراوسێ و دۆست بده‌ی. من به‌ڵگه‌ت ده‌ده‌مێ بازرگانه‌كانی خۆمان دێن به‌دوای شتی هه‌رزاندا ده‌گه‌ڕێن. یاریده‌ده‌رى وه‌زیرى بازرگانیی ئێران، ئاغاى زه‌یتوون نه‌ژاد، ته‌له‌فۆنی بۆ كردم. بازرگان له هه‌رێمى كوردستانه‌وه هاتووه تایتى كڕیوه، وه‌زاره‌تى بازرگانیى عێراق بۆ خۆى تایتى ئه‌كتیڤ 20ى ده‌وێت، ئه‌وه‌ى ئێران ئه‌كتیڤ 12یه، له‌به‌ر مه‌سه‌له‌ى ته‌ندروستى، به‌ڵام نرخى تۆنى ئه‌كتیڤ 20 له‌گه‌ڵ ئه‌كتیڤ 12 نزیكه‌ى 200 دۆلارى فه‌رقه. بازرگانه‌كه گوتوویه‌تی تۆ ئه‌كتیڤ 12ی تێبكه و له‌سه‌ر پاكه‌ته‌كه بنووسه 20.
ئاغاى زه‌یتوون نه‌ژاد ته‌له‌فۆنى بۆ كردم، گوتى ئه‌وه بۆ بازرگانه‌كه بكه‌م یان نا، گوتم مه‌یكه.
بۆ نموونه مه‌عجوونی ته‌ماته، خه‌ستییه‌كه‌ى پێیده‌گوترێ بریكس. ئاوه‌ته‌ماته‌ى ستاندارد بریكسه‌كه‌ى 28ـه، كێشی یه‌ك كیلۆیه. بازرگانى كورد دێته ئێران ده‌ڵێت بریكسه‌كه‌ى بكه به 20، كێشه‌كه‌شى به قوتووه‌كه‌وه بكه به یه‌ك كیلۆ، به‌ڵام له‌سه‌ر قوتووه‌كه بنووسه بریكسه‌كه‌ى 28ـه و كێشى سافیشى یه‌ك كیلۆ. ئه‌وه لێره 100 غرامت لێ ده‌دزێ. كه‌سێك هاته لام گوتى من حیمایه‌ى فڵان به‌رپرسم، كه به‌رپرسێكى گه‌وره بوو، داواى كرد ئه‌و كاره‌ى بۆ بكه‌م. پێمگوت هه‌تا پێكهاته‌ى كیمیایی بابه‌ته‌كه‌م بۆ نه‌هێنى رازى نابم.
رووداو: ره‌نگه یه‌كێك له هۆكاره‌كانی كه‌میی ئه‌و ئاڵوگۆڕه په‌یوه‌ندی به كواڵیتی كاڵا و خۆراكی ئێرانیشه‌وه هه‌بێ، قه‌ت له‌وباره‌یه‌وه له‌گه‌ڵ كارسازانی ئێران قسه‌تان كردووه؟
نازم ده‌باغ: ئه‌وه‌ی پێمكرابێ قسه‌م له‌سه‌ر كردووه، به‌ڵام كاڵاى ئێرانى كواڵیتیی خراپ نییه. بۆ نموونه له ئێران جۆره به‌نزینێك هه‌یه، پێیده‌گوترێ به‌نزینى ئه‌حمه‌د نه‌ژادی كه به مادده‌ى كیمیایى دروست ده‌كرێ. زه‌مانی ئه‌و ئاسمانی تارانی كرده دووكه‌ڵی شین. یه‌ك تۆن له‌و به‌نزینه 50 دۆلار له به‌نزینه‌كانى دیكه هه‌رزانتره. بازرگانێكی خۆمان له سلێمانی هات، مه‌وعیدم بۆ وه‌رگرت له وه‌زاره‌تی نه‌وتی ئێران كه بچێ به‌نزینه ستاندارده‌كه بكڕێ. دوایی نه‌هاته‌وه. لێمپرسى به‌نزینت كڕى، گوتى: به‌ڵێ. گوتم: توخوا فڵان به‌نزینت نه‌كڕى؟ گوتى: بۆ؟ گوتم مردووت نه‌مرێ ئه‌وه ژه‌هره ده‌یبه‌یه‌وه سلێمانی، به‌س له‌به‌ر ئه‌وه‌ى 50 دۆلار هه‌رزانتره؟
رووداو: هه‌ندێك له‌باره‌ی تۆوه ده‌ڵێن تۆ نوێنه‌ری ئێرانیت له هه‌رێمی كوردستان ، نه‌ك نوێنه‌ری هه‌رێم له ئێران، وه‌ڵامی تۆ چییه؟
نازم ده‌باغ: ئه‌م جۆره پرسیارانه‌م زۆر پێ خۆشه له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌مانه‌ی ئه‌م جۆره پرسیارانه ده‌ورووژێنن پێموایه ناحه‌زن به خۆیان و میلله‌ته‌كه‌یان و حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانیش. جه‌خت له‌وه ده‌كه‌مه‌وه كه نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستانم به به‌ڵگه‌ى ئه‌وه‌ى له به‌رپرسی فه‌رمانگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی ده‌ره‌وه و له سه‌رووی ئه‌ویشه‌وه من وه‌ك نوێنه‌ری حكومه‌ت بانگ ده‌كرێم و پرسیارم لێده‌كرێ و راوێژم پێده‌كرێ و منیش پرسیار ده‌كه‌مه‌وه، خۆشبه‌ختانه تا ئێستا هیچ جۆره سه‌رزه‌نشتێك و گله‌ییه‌ك نه‌بووه له‌سه‌ر ئه‌و وتووێژ و بابه‌تانه‌ی له راگه‌یاندنه‌كاندا باسم كردوون، به‌ڵام ئه‌وانه‌ى ئه‌و قسانه ده‌كه‌ن، دوو جۆرن، هه‌ندێك بێكارى فه‌یسبووكن، هه‌ندێكیشیان له ئه‌وروپا خه‌ریكى كاره‌با دزینن. ئه‌وانه به پاره وه‌ك شاعیری ده‌ربار قسه ده‌كه‌ن بۆ ئه‌وه‌ی كه‌سانێ دڵخۆش بكه‌ن كه جورئه‌تی ئه‌وه‌یان نییه راسته‌وخۆ ئه‌م قسانه بكه‌ن. ئه‌وانه بێئاگان له سیاسه‌ت، چونكه تۆ كه له كۆماری ئیسلامی ئێرانی نوێنه‌ری حكوومه‌تی و ئۆپۆزسیۆن نیت تا به خواستی ئه‌وانه قسه بكه‌ی كه ئۆپۆزسیۆنن له وڵاته‌كه‌دا. من له تارانم، ده‌كرێ وه‌ك ئۆپۆزیسیۆن و وه‌ك فوئاد حه‌قیقی له دژی ئێران قسه بكه‌م؟ تو ویژدانتان ئێران نامنێرێته‌وه؟ بۆ ئێمه هه‌موو قسه‌یه‌ك باجی له‌سه‌ره، باجێكمان قبوڵه كه له‌لایه‌ن كه‌سی نه‌زان و ناسیاسه‌تمه‌دار و نابه‌رپرسه‌وه به‌رامبه‌ر ئاینده‌ی میلله‌ته‌كه قسه ده‌كه‌ن، كه‌سانێكیش هه‌ن به هه‌ستیارییه‌وه سه‌یری بابه‌ته‌كه ده‌كه‌ن و ده‌زانن ناكرێ ئه‌م جوگرافیه سیاسییه سه‌ربازییه فه‌رهه‌نگییه نه‌ژادییه فه‌رامۆش بكه‌ی. ئێران و توركیا و سووریا هاوسێمانن و مه‌رزمان پێكه‌وه‌یه، بوون و نه‌بوونمان پێكه‌وه به‌نده. ئه‌من و ئاسایشیشمان پێكه‌وه به‌نده. ئومێد ده‌كه‌م هه‌موو كه‌سێ وا بیر بكاته‌وه و وا هه‌ڵسه‌نگاندن بكات و مانای نوێنه‌رایه‌تی و دیپلۆماسیش بزانێ.
بەشی یەكەم // رووداو – هەولێر // 21 ساڵە وەك نوێنەری حیزب و پاشان نوێنەری حكومەت لە ئێرانە. خۆی دەڵێت زۆر جێی متمانەی قاسم سولەیمانی بووە، بۆ ئەمەش بەسەرهاتێك دەگێڕێتەوە و دەڵێت رۆژێكیان پێكەوە بوونە، قاسم سولەیمانی ژانەسەری گرتووە، داوای حەبێكی لێكردووە، ئەویش پێیگوتووە دەكرێ من پێش تۆ حەبەكە بخۆم؟
نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەڤپەیڤینێكی درێژدا لەگەڵ (رووداو) باسی پەیوەندیی خۆی و قاسم سولەیمانی، هەروەها پەیوەندی سەركردایەتیی كورد و ئەو جەنەراڵە و چەند وێستگەیەكی ژیانی ئەو دەكات.
رووداو: لە سەرەتای شەڕی داعش، بەیانییەكی زوو لەگەڵ مەلابانگدان خەبەرت دەكەنەوە بۆ بەشداری لە كۆبوونەوەیەكی گرنگی ئێرانییەكان كە قاسم سولەیمانیش بەشدار بوو، لەوێ حاجی قاسم باسی توانای پێشمەرگەی كردبوو، دەكرێ لەو كۆبوونەوە گرنگەوە دەست بە هەڤپەیڤینەكەمان بكەین، ناوەڕۆكەكەی چی بوو؟
نازم دەباغ: پێموایە هەڵەیەك هەیە، حاجی قاسم لە كۆبوونەوەكە نەبوو، بەڵكو موحسین رەزایی بوو كە سەرۆكی شوورای دیاریكردنی بەرژوەندییەكانی نیزامە. لە نووسینگەی رەهبەرەوە هاتبوو، ئەمە مێژووە بۆیە دەیڵێم. دیاربوو كە بەدوایدا ناردم كۆمەڵێ خەڵكی لێبوو، گوتی من لە نووسینگەی رەهبەرەوە دێم و سڵاوی بۆ یەكێتی و تاڵەبانی هەیە، ئەوكاتە مام جەلال نەخۆش بوو.
گوتی باسی دۆخی عێراق و هەرێمی كوردستان و داعشمان لە هەولێر و موسڵ كردووە، رەهبەر پێی خۆش بووە راوێژێكمان هەبێ لەگەڵ ئێوە. دیارە لەوبارەیەوە كۆمەڵێك قسە كرا، بۆچوونی جیاواز هەبوو، كەسانێكی بەهێز و بەتوانا هەبوون لەگەڵ ئەو بۆچوونەدا بوون كە پارێزگاری لە هەرێمی كوردستان بكرێ، نامەوێ ناوی ئەو كەسانە بهێنم و لەناو ئەو كەسانەدا تەنیا من كورد بووم.
رووداو: وەكو نوێنەری حكومەت بەشدار بووی؟
نازم دەباغ: من ئەگەر درۆت لەگەڵ نەكەم وەك نوێنەری مام جەلال و یەكێتی لە كۆبوونەوەكەدا بەشدار بووم. هەموو ئەو كەسانەی لە كۆبوونەوەكەدا بوون پلە باڵا بوون، لەوێ رای جیاجیا هەبوو لەسەر هەرێمی كوردستان و هەڵوێستەكانی، بەڵام كەسانێكی بە دەسەڵات بۆچوونیان وابوو كە لە هەولێر و دەرەوەی هەولێر دەبێ شەڕی داعش بكەین و هەرێمی كوردستان بپارێزین، چونكە لە بەرژەوەندی خۆماندایە، هەر ئەوەشیان كرد.
رووداو: هاوكارییەكانی ئێران لە رووی چەك و تەقەمەنییەوە بۆ هەرێمی كوردستان لە شەڕی داعش پەیوەندی بەو كۆبوونەوەیەی ئێوە هەبوو؟
نازم دەباغ: بەشێكی، چونكە لە هەرێمی كوردستانیشەوە بەرپرسی باڵای هەرێمی كوردستان ئەو شەوە پەیوەندییان كرد، ئەو بەرپرسانە تەلەفۆنیان بۆ من كرد كە بارودۆخەكە بەكوێ گەیشتووە. من لە كۆبوونەوەكە قسەیەكم كرد، بەڵام بە جۆرێك دیكە قسەكەی من بڵاوكرایەوە. گوایە من گوتوومە ئەگەر پارێزگاری لە هەرێمی كوردستان نەكەن، تەورێز دەبێت بە ئۆردوگایەكی گەورە بۆ ئاوارەكانی كورد، بەڵام گوتم بە دڵنیاییەوە جارێكی دیكە بۆی هەیە گەلی كورد تووشی كۆڕەو ببێ، چونكە پلانەكە گەورە بوو، بۆ تێكدانی ئەزموونی هەرێمی كوردستان بوو. بۆ دەركردنی سەركردایەتی سیاسی كورد و تێكدانی ئەم تەجروبەیە بوو.
رووداو: بۆچی هەرێمی كوردستان بەلای ئێرانەوە ئەوەندە گرنگە و دەیەوێ پارێزراو بێ؟
نازم دەباغ: من ناتوانم بەناوی ئێرانەوە قسە بكەم، بەڵام دەتوانم تێگەیشتنی خۆم بۆ هەڵوێستی ئێران بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان دەربڕم، من وای دەخوێنمەوە ئێران كورد بە پارسەنگ و هاوسەنگێكی باش دادەنێ بۆ راگرتنی هاوسەنگی لەگەڵ شیعە و سوننە، چونكە كورد سوننەیە و ئەگەر سوننەی كورد و سوننەی عەرەب یەكبگرن واتە دەبێتە زۆرینە.
رووداو: چەند جار لەگەڵ قاسم سولەیمانی دانیشتووی؟
نازم دەباغ: حیساب ناكرێ، چونكە زەمانی رەوانشاد مام جەلال جاری وا هەبووە هەفتەی دوو سێ جار لە نێوانیاندا هاتوچۆم كردووە. جاری واش هەبووە مانگی چەند جارێك، جاری واش هەبووە دوو مانگ جارێك.
رووداو: بیرتە یەكەمجار كەی ئەوت بینی؟ باسی چیتان كرد؟
نازم دەباغ: یەكەمجار كە بینیم دوای راپەڕین بوو لە ساڵی 1991 ، بەناوی بەرەی كوردستانی ئەو سەردەمە خوالێخۆشبوو كاك سامی عەبدلڕەحمان، كاك قادر قادر، كاك ئەمیر هەبوو، وەزیری پیشەسازی لە كابینەی یەكەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، منیش بەناوی نوێنەرایەتی یەكێتی و مام جەلال لەگەڵ ئەو شاندە بووم، لە تاران بینیمان.
رووداو: باسی چیتان كرد؟
نازم دەباغ: باسی ئەو شتانەمان كرد كە كورد پێویستی بوو، ئەو كاتە یەكێك لە كێشە گەورەكانمان سووتەمەنی بوو، دەمانویست ئێران هاوكاریمان بكات، هاوكاریش بوون.
رووداو: قەت لە كوردستان لەگەڵ حاجی قاسم دانیشتووی؟
نازم دەباغ: بەڵێ زۆر جار. من هەماهەنگیم كردووە، بەشداریم كردووە لەو كۆبوونەوانەی كە مام جەلال و كاك نێچیرڤان و عادل عەبدولمەهدی هەرسێ پێكەوە چوونە شوێنێك، ئەویش لە تارانەوە هات.
رووداو: ئەمە ساڵی چەند بوو؟
نازم دەباغ: ساڵەكەم بەتەواوی لەبیر نییە، بەڵام ئەوكاتە مام جەلال تازە ببووە سەرۆككۆماری عێراق. ئیدی بە هەلیكۆپتەر هاتین بۆ ئەو شوێنە، بەڵام دواتر هەواكە ناخۆش بوو توانای بینین كەم بوو، بۆیە بە ئۆتۆمبێل گەڕاینەوە كرماشان و لەوێشەوە بۆ تاران. چەند جارێكی دیكەش هەر لەناو كوردستان كۆبووینەتەوە، یەكەمجار لە كوردستان لە مەسیف سەلاحەددین لەگەڵ حاجی قاسم كۆبوومەتەوە.
رووداو: قەت نانتان پێكەوە خواردووە؟
نازم دەباغ: نانی بەیانیمان زۆر پێكەوە خواردووە، یەكێك لە سیفەتەكانی ئەوە بوو كە كاری گرنگی هەبووایە، خۆ تۆ رۆژنامەی هەمشەهریت بینی؟ ئەوەی لەسەر ئەو پیاوە گوتوومە كەمە، بۆنموونە جاری وا هەبووە 11 و 12ی شەو تەلەفۆنم بۆ كردووە بۆ ماڵەوە، وەڵامی داومەتەوە.
رووداو: پەیوەندیتان ئەوەندە بەهێز بوو؟
نازم دەباغ: بەهۆی مام جەلالەوە بوو، چونكە ئەو پێگەیەی هەمبوو، لەبەر ئەوە بوو كە نوێنەری مام جەلال بووم، بەڵام خۆم توانیومە پارێزگاری لێ بكەم. جا بۆ نانی بەیانیان تەلەفۆنم بۆ كردووە گوتوویەتی سەعات 6:30 وەرە فڵان شوێن نانی بەیانی پێكەوە بخۆین.
رووداو: زۆرتر لە كوێ نانی بەیانیتان دەخوارد؟
نازم دەباغ: زۆرتر لە شوێنی كارەكانی، كە چەند شوێنێكی هەبوو تایبەت.
رووداو: ئەی لە شوێنی كارەكەی تۆ؟
نازم دەباغ: لە شوێنی كاری من نانمان پێكەوە نەخواردووە، بەڵام رێككەوتووە ماڵەكەیان لە شوێنێك بوو لەسەر رێگایەك، گوتوویەتی وەرە فڵان شوێن راوەستە، لەگەڵ خۆی و شۆفێرەكەی، ئەو كوڕەی لەگەڵی شەهید بوو (جەعفەری)، هاتووەتە خوار و هاتووەتە ناو سەیارەكەی من، چونكە من شۆفێرم لەگەڵ نەبوو، قسەكانی لەناو سەیارەكەی من كردووە و دواتر چووەتەوە ناو سەیارەكەی خۆی. هەتا جارێ پێمگوت حاجی ئومێدەكەم ئەمە دووبارە نەبێتەوە. گوتی بۆ؟ گوتم خوانەخواستە ئەگەر شتێك بقەومێ تەنیا من مەوعیدەكەی تۆم لەم شوێنە زانیوە، لەبەر ئەوە بۆ جارێكی دیكە ئاوابێ نایەم. هەر كاتێكیش مەوعیدی دانابێ، ئەو پێش من گەیشتووەتە شوێنەكە. ئەگەریش دواكەوتبێ تەلەفۆنم بۆ كراوە گوتوویانە (10) خولەك خۆت دوابخە، چونكە لەوێ نییە.
رووداو: چ سیفەتێكی قاسم سولەیمانیت بەدڵ نەبوو؟
نازم دەباغ: تەمەننا دەكەم هەموو سەركردەیەك وەك ئەو بێ.
رووداو: قەت چوویت بۆ ماڵەكەی یان هاتووە بۆ ماڵەكەت؟
نازم دەباغ: نەخێر، من بڕوام بە قسەیەكی سوڵتان سولەیمان هەیە كە لە زنحیرەی حەریمی سوڵتان زاواكەی دەكات بە سەرۆكوەزیران و مۆرەكەی دەداتێ و سوپاسی دەكات. ئەوەشی پێدەڵێ چەند لە گەورە پیاو نزیك ببیتەوە، ئەوەندەش لە مەرگ نزیك دەبیتەوە.
رووداو: لە روانگەی قسەكەی خۆتەوە، كەواتە بە نزیكیی تۆ لە قاسم سولەیمانی ئەگەری مردنت زیاتر بووە؟
نازم دەباغ: بەڵێ بەس نەترساوم، بۆ نموونە ئەوەتا ئەبومەهدی موهەندیس لە قاسم سولەیمانی نزیك بوو چی بەسەرهات؟ من بە فڕۆكەی تایبەت لەگەڵی هاتووم بۆ هەولێر و سلێمانی. بە ئۆتۆمبێل لە پاوەوە چووین بۆ كرماشان و مەریوان. لەگەڵی هاتووم بۆ قەڵاچوالان.
رووداو: بۆ دڵنیایی تۆی لەگەڵ خۆی دەگێڕا؟
نازم دەباغ: مام جەلال دەیگوت جێی مەهێڵە، چونكە كە تۆ پێیدەڵێی وەرە، دەبێ دڵنیای بكەیەوە و لەگەڵی بی، كاتێك پیاوێكی وا بانگ دەكەی، قەناعەت بكە سەری ئێشاوە حەبی لە من وەرگرتووە. بە ترسەوە پێمگوتووە ناكرێ خۆم سەرەتا حەبەكە بخۆم؟ گوتی عەیبە ئەو قسەیە چییە دەیكەی، چونكە پیاوێكی وا گەورە كێ ناڵێ تۆ حەبێكی بدەیە نامرێ. متمانەی زۆر بە من هەبوو.
رووداو: لە هەڤپەیڤینێكدا لەگەڵ گۆڤاری (همشهری جوان) رۆژنامەنووسە ئێرانییەكە دەڵێت، بۆ ئەوەی باشتر حاجی قاسم بناسین، چووین بۆ لای نازم دەباغ! ئەمە هەر موجامەلە بوو، یان بەڕاستی وایە و تۆ بانكی زانیاری بوویت لەبارەی حاجی قاسمەوە؟
نازم دەباغ: نە ئەو پێویستی بە موجامەلەیە، نە منیش دەیكەم، ئەو سوور بووە لەسەر ئەوەی من قسەی بۆ بكەم. بایی خۆم زانیاریم لەسەر حاجی قاسم هەیە لە شێوەی كاركردنی لەگەڵ جەنابی مام جەلال و كاك مەسعود و كاك نێچیرڤان. زۆرجار رێككەوتووە پەیامی حاجی قاسمم بۆ مام جەلال و بۆ كاك مەسعود هێناوە.
رووداو: دیارترین ئەو پەیامانە چین و زیاتر بۆ كێت هێناون؟
نازم دەباغ: بۆ كاك مەسعود یەك دوو جار پەیامیم بۆ هێناوە، جارێك راستەوخۆ خۆم بۆم هێنا. جارێكیش لە رێگەی مام جەلالەوە گەیاندم. بۆ كاك نێچیرڤانیش چەندینجار پەیامی فەرمیی حكومەت و كۆماری ئیسلامیم هێناوە. لە رێگای پەیوەندییەكانی دەرەوە و كاك عەبدوڵڵا ئاكرەیی.
رووداو: نووسەر عارف قوربانی لە وتارێكدا لە (رووداو) نووسیبووی ئەگەر كۆنگرەی یەكێتی دوای كوژرانی قاسم سولەیمانی بكرابایە ئەنجامەكەی بەشێوەیەكی دیكە دەبوو؟ كاریگەریی قاسم سولەیمانی بەسەر یەكێتییەوە هێندە زۆر بوو؟
نازم دەباغ: پێموایە كاریگەریی حاجی قاسم لە ئاستێكدا بەسەر هەموو سەركردایەتی كوردەوە هەبوو، بەڵام بەرژەوەندییەكان زیاتر لەگەڵ یەكێتی بووە، چونكە مەرزێكی درێژمان هەیە. تۆ حساب بكە 435 كیلۆمەتر مەرزمان لەگەڵ ئێران هەیە. رەنگە لەگەڵ پارتی 15 بۆ 20 كیلۆمەتر بێ، چونكە ئەمسەری لەگەڵماندا پەكەكەیە و ئەو سەری تا دەگاتە توركیا هەر پەكەكەیە. تەنیا حاجی ئۆمەرانە و باقی دیكە لەگەڵ یەكێتییە، بەرژەوەندی توركیا لەگەڵ پارتی چەندە بەو ئەندازەیەش بەرژەوەندیی ئێران لەگەڵ یەكێتی هەیە. بەڵام من بۆ مێژوو دەڵێم ئەو لێكدانەوەیەی ئێران بۆ كورد هەیەتی لە نێوان یەكێتی و پارتی، ئەو لێكدانەوەیە مومكینە لایەنێكی دیكە نەیبێ.
رووداو: چۆن؟
نازم دەباغ: بۆ نموونە ئێمە ئەزموونی 31ی ئابمان هەیە، من دوای 14 رۆژ كە لە هەولێر خۆم شاردبووەوە، بە قاچاخ خۆم گەیاندە نەغەدە. مام جەلال یەكسەر منی كردە بەرپرسی هەماهەنگیی ئێران و یەكێتی. لە نەغەدە جیهازم هەبوو لەگەڵ هەموو لایەك پەیوەندیم هەبوو، تا ئەو شوێنەی ئێستا كە یەكێتی گەیشتووەتە دێگەڵە و دۆڵی سماقوڵی و دۆڵی شەهیدانیش كە گەیشتینە ئەوێ، ئێرانییەكان بە منیان گوت تەواو. ئێمە نامانەوێ پارتی لەناوبچێ. ئەمە مێژووە و قسەی دیكەش هەیە بیكەم، بەڵام ناكرێ، بۆ نموونە چۆن پەیام بۆ پارتی نێردرا كە لە مەسیف بمێننەوە.
رووداو: چۆن پەیامیان بۆ نێردرا، كێ پەیامەكەی نارد؟
نازم دەباغ: ئێرانییەكان خۆیان ناردبوویان، پەیامەكەش زارەكی بوو، پێیانگوترا تەواو یەكێتی لەوە زیاتر ناتوانێ بێتە پێشەوە. ئەمە سیاسەتی ئێرانە.
رووداو: من وەڵامی پرسیارەكەی كوژرانی قاسم سولەیمانی و كۆنگرەی یەكێتیم وەرنەگرتەوە؟
نازم دەباغ: من پێموایە كاك عارف قوربانی كەمێك زانیارییەكانی تەواو نییە. من بڵێم ئێران كاریگەری لەسەر نەبووە، هەیبووە، هەر وەك چۆن كاریگەری لەسەر لایەنەكانی دیكەش هەبووە. هێز نییە لە هەرێمی كوردستان لە پەیوەندییەكی باشدا نەبووبێ لەگەڵ حاجی قاسم و قەرارگەی رەمەزان.
رووداو: حاجی قاسم تا چەند رۆڵی لە دانانی بەرپرسانی كورد لە پێگەی حیزبی و حكومی هەبوو؟
نازم دەباغ: رۆڵ نەبوو ئامۆژگاری بوو. لە كێشەی نێوان یەكێتی و پارتی و گۆڕان ماوەیەك كەسە كاریزماكانیان دەشكاند، لەناو یەكێتی یەكدییان دەشكاند و یەكێتی دژی پارتی بوو. لەولا كاك نەوشیروانیان دەشكاند. ئەمە ئەگەر حاجیش لێرە نەبێ خوای ئەو لەسەرمانە. ئەو ئامۆژگارییەی كردم و گوتی تكات لێدەكەم ئەوەی دەمت دەگاتێ رێز بۆ كەسایەتییە كاریزماكانی خۆتان دابنێن، ئەمانە راستە باش و خراپیشیان تێدایە، بەڵام چاكەكەی ئەوەیە بەو كاریزمایەی خۆی بووەتە ئەم پیاوە گەورەیە. بەرامبەر ناحەزەكانتان مەیانشكێنن، ئەمە خۆی ئامۆژگارییەكی زۆر زۆر بە ویژدان و دۆستانەیە بۆ هەموومان.
مومكینە رۆڵیشی هەبووبێ لەوەی یەكێتی تا ئێستا بەم شێوەیە ماوەتەوە و دووبەرەكییەك دروست نەبوو كە ناحەزەكانی یەكێتی خەونیان پێوە دەبینی و حەزیان دەكرد ببێتە سەد پارچە.
رووداو: بەڵام دەشگوترێ قاسم سولەیمانی رۆڵی هەبووە لە دروستكردنی ململانێی ناو باڵەكانی یەكێتی لە دوای نەمانی مام جەلال، بۆ ئەوەی هەمیشە باڵادەست بێ بەسەریانەوە؟
نازم دەباغ: بە پێچەوانەوە، من گوتم یەكێتی و پارتی و یەكگرتوو و كۆمەڵ پەیوەندیی باشیان هەبووە لەگەڵی. ئامۆژگارییەكانی ئەوە نەبووە تەبایی تێكبدا لە نێوانیان. بە پێچەوانەوە بۆ ئەوە بووە یەكبین.
من نموونەی 31ی ئابم هێنایەوە. كاتێك یەكێتی لە كوردستان دەركرا، ئەمریكییەكان چوونە لای كاك مەسعود لە سەیرانبەن، نەیانگوت كاك مەسعود بگەڕێوە با یەكێتی بێتەوە، بەڵكو دەستخۆشییان لێكرد. بەڵام ئێران كە پشتیوانیی یەكێتی كرد و یەكێتی هێرشی كرد، لەوانەبوو بتوانێ شوێنی دیكەش بگرێت، بەڵام ئێران بە ئێمەی گوت تا ئێرە. واتە نابێ پارتی لەوە زیاتر بشكێنرێ.
رووداو: قاسم سولەیمانی هۆشداری زۆری بە كورد دا كە ریفراندۆم نەكەن، تەنانەت بە سەركردەیەكی وەك كاك كۆسرەت دەڵێ ئەگەر وازنەهێنی ئەوە دێم بۆ پرسەكەت، ئایا سولەیمانی لەگەڵ تۆ قەت باسی بابەتی ریفراندۆمی كرد؟ هیچ پەیامێكی لە رێگەی تۆوە نارد بۆ سەركردایەتی كورد؟
نازم دەباغ: ئەوەی كاك كۆسرەت راست نییە.
رووداو: لەگەڵ تۆ باسی ریفراندۆمی كرد؟
نازم دەباغ: نەك لەگەڵ من باسی كردبێ. من ئاگاداری هاتنی جەنابی كاك نێچیرڤان بووم بۆ لای حاجی قاسم. بەشداریم لە كۆبوونەوەكە نەكرد، چونكە شاندەكە پارتی بوون، لە فڕۆكەخانە پێشوازیم لێكردن تا شوێنەكەی حاجی قاسم. تەنانەت كاك نێچیرڤان گوتبووی ئەوە بۆ رۆیشت. گوتم نامەوێ شایەت بم لەسەر قسەكان، مومكینە بشزانم چییە. شاندی یەكێتیش كە هاتووە بریتی بووە لە كاك كۆسرەت، مەلا بەختیار، كاك عومەر فەتاح و د.خەسرەو، مەحموود سەنگاوی و خۆشم كە تەرجەمەی قسەكانی كاك كۆسرەتم بۆ حاجی قاسم كرد، ئەوەی من گوێم لێ بووە گوترا ریفراندۆم مەكەن، بەڵێنیشتان دەدەینێ لە جێبەجێكردنی مادەی 140 پشتیوانتان بم، لەوانەیە بڵێن بۆ تا ئێستا پشتیوانمان نەبووی؟ ئەوەش هۆكاری هەبووە، بەڵام بەڵێنتان دەدەمێ دوای ئەو بابەتە، داكۆكیكارێكی سەرسەختتان بم بۆ مافەكانتان لەناو چوارچێوەی عێراق.
رووداو: دڵنیاییەك هەبوو كە قاسم سولەیمانی و ئێران داكۆكییان لە مافی كورد دەكرد؟
نازم دەباغ: دڵنیایی هەبوو وەك ئێستا عێراق لە دەستی خۆیان بوو، ئەگەر ئەوان نەبوونایە ئەو بودجەیە بۆ هەرێمی كوردستان دەهات؟
خەندان- نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران رەتیكردەوە ئێران هەڕەشەی لە هەرێمی كوردستان كردبێت لەسەر روداوەكانی ئەم دواییە و هەڵوێستەكانی بەرپرسانی هەرێم.
نازم دەباغ لە لێدوانێكی تایبەتدا بۆ خەندان رایگەیاند،"ئێران هیچ هەڕەشەیەكی لە هەرێمی كوردستان نەكردوە".
سەبارەت بە هەڵویستەكانی هەرێم تایبەت بە دۆخی عێراق و گرژییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران، نازم دەباغ رایگەیاند،"هەرێمی كوردستان نابێتە لایەنگری هیچ لایەنێك و لەئێستاشدا تاران لە رێگەی ئێمەوە هیچ پەیامێكی ئاراستەی هەرێمی كوردستان نەكردوە."
ئەمە لەكاتێكدایە كە بەهۆی گرژییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران، لە هەندێك میدیای لۆكاڵی هەرێم وابڵاوكراوەتەوە كە تاران هەڕەشەی لە هەرێمی كوردستان كردوە سەبارەت بە هەڵوێستەكانیان لە روداوەكانی ئەمدواییە.
http://www.xendan.org/detailnews.aspx?jimare=85630&babet=1&relat=1024
"نازم دەباغ" نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران له چاوپێکه‌وتن له‌گه‌ڵ که‌ناڵی ته‌له‌ڤیزیۆنی "ئێن.ئاڕ.تی" گوتی: حکومەتی هەرێمی کوردستان له په‌یوه‌ندییه‌کی باشدایه له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی ئێران.
"نازم دەباغ" نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە شاری تاران لە میانه‌ی بەشداریکردنی لە بەرنامەی "تاوتۆی" که‌ناڵی ته‌له‌ڤیزیۆنی "ئێن.ئاڕ.تی" NRT ڕایگەیاند: ئێمه له تاران نوێنه‌ری حکومەتی هەرێمی کوردستانین، واته نوێنه‌رایه‌تی پێکهاته‌یه‌کی هێزه سیاسییه‌کان و لایه‌نه‌کانی به‌شداربوو له حکومەتی هەرێمی کوردستان دهه‌که‌ین که جێگر و ئه‌نداممان هه‌یه و جێگری نوێنەرایه‌تی حکومەتی هەرێمی کوردستان له براده‌رانی پارتی دیموکراتی هەرێمی کوردستانه و هه‌روه‌ها ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نوێنه‌رایه‌تی هه‌موو له‌یه‌نه سیاسییه‌کانی تێدایه، له‌وانه؛ سۆشیالیست، یه‌کگرتوو، کۆمه‌ڵه‌ی ئیسلامی و بزووتنه‌وه‌ی ئیسلامی.
نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران گوتیشی: به شێوه‌یه‌کی گشتیی ئه‌مڕۆکه هەرێمی کوردستان له چوارچێوه‌ی ئه‌و سیاسه‌ته‌ی که حکومەتی هەرێمی کوردستان هه‌یه‌تی ده‌توانین بڵێین له په‌یوه‌ندییه‌کی باشدایه له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی ئێران، بۆیه بۆ دیراسه کردن و هه‌ڵوێست وه‌رگرتن یا هاوکارییکردن له هه‌ر بوارێکدا بێت وه‌کوو گوتمان له چوارچێوه‌ی عێراقدا له‌گه‌ڵ کۆماری ئیسلامی ئێراندا په‌یوه‌ندییه‌کی باشمان هه‌بووه و له ئێستاشدا ئه‌و په‌یوه‌ندییه‌مان هه‌یه و له داهاتووشدا هه‌ر به‌رده‌وام ده‌بێت.
"نازم دەباغ" له درێژه‌ی قسه‌کانیدا سه‌باره‌ت به کاریگه‌ریی گه‌مارۆکانی ئه‌مه‌ریکا بۆ سه‌ر وڵاتی ئێران گوتی: به بڕوای من له‌و زوڵم و زۆره‌ی که له هه‌ندێک بواردا به تایبه‌ت داوده‌رمان و هه‌ندێک مه‌سه‌له‌ی دیکه که له ئێران ده‌کرێت، و نه‌ده‌بوایه ئه‌م کاره بکرایه، کاریگه‌ری له‌سه‌ر بژێویی ژیان و گوزه‌رانی خه‌ڵک کردووه، چونکه هه‌مووی به یه‌که‌وه به‌ستراوه‌ته‌وه و گرانی و که‌مبوونی شتوومه‌ک وایکردووه که ڕیزه‌کانی کۆمه‌ڵانی خه‌لکی ئێرانی زیاتر له یه‌کتریی نزیک کردۆته‌وه و تا ئێستاش هه‌ست به‌و لاوازییه ناکرێت که هه‌ندێک که‌س له ده‌ره‌وه‌ی وڵات بیری لێده‌که‌نه‌وه.
نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران له به‌شێکی دیکه‌ی قسه‌کانیدا گوتی: خاڵێکی دیکه که ئێمه ئێستا هه‌ستی پێده‌که‌ین، ته‌قریبه‌ن له وڵاتانی ناوچه، له‌وانه؛ ئیماڕات، سعوودییه و ئێران جۆرێک گۆڕانکاریی هاتۆته پێشێی که بۆ نموونه پێشوازییکردن، ڕێزگرتن و هه‌روه‌ها هاوکاریکردن له حه‌جاجه‌کانی ئێرانی له حه‌جی ئه‌مساڵدایه که له چوونی حه‌جاج بۆ ئێران بێوێنه بووه، ئه‌وه ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر سیاسه‌تیش هه‌بووه که له‌م دوایانه‌دا بینیمان که چه‌ندین وه‌فدیی ئیماڕاتی سه‌ردانی ئێرانیان کرد و ڕێکه‌وتنی باشیان له‌گه‌ڵ یه‌کتریی کردووه.
"نازم دەباغ" سه‌باره‌ت به په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان هەرێمی کوردستان و ئێران گوتی: به دڵنیاییه‌وه ڕه‌زامه‌ندیی ئێمه و باروودۆخی ئێستاکه‌ی په‌یوه‌ندییه‌کانی نێوان هەرێمی کوردستان و کۆماری ئیسلامی ئێران له ئاستێکدایه که ده‌بێت بڵێین دڵخۆشکه‌ره و هه‌موو لا‌یه‌ک هه‌ست به‌و باروودۆخه ده‌که‌ن و له هه‌وڵی ئه‌وه‌شدان که ئه‌رک و ده‌سه‌ڵات و تواناکان له چوارچێوه‌یه‌کدا به‌کاربێت که زه‌ره‌ریی نه‌بێت بۆ گه‌لی کورد و بۆ ناوچه‌که.
نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە ئێران له وڵامی پرسیارێکدا سه‌باره‌ت به کاردانه‌وه‌ی گه‌مارۆکانی ئه‌مه‌ریکا بۆ سه‌ر ئێران و کاریگه‌ریی له سه‌ر دیپڵۆماسی نێوان هه‌ولێر و تاران گوتی: پێموانییه له‌و ئاسته‌دا بووبێت که هه‌ست به زه‌ره‌ر و زیان بکه‌ین، جگه له چوارچێوه گشتییه‌که‌ی که ئه‌و ئابڵۆقه ئابوورییه‌ی که له‌سه‌ر کۆماری ئیسلامی ئێران هه‌یه به دڵنیاییه‌وه کاریگه‌ریی و کاردانه‌وه‌ی له‌سه‌ر بژێویی ژیانی کۆمه‌ڵانی خه‌ڵکی هه‌م هه‌رێمی کوردستان و هه‌میش ئێران داناوه. به‌ڵام خۆشبه‌ختانه ده‌کرێت ئه‌وه بڵێین ئه‌و سیاسه‌ته‌ی که حکومه‌تی عێراق په‌یڕه‌ویی کردووه و هه‌روه‌ها له‌و چوارچێوه‌یه‌دا که حکومەتی هەرێمی کوردستانیش پابه‌ندیی بووه له‌وه‌ی که نابێته لایه‌نگریی هیچ لا‌یه‌نێک به دژیی ئه‌ویدیکه و ڕێگاش نادات که زه‌ویی هه‌رێمی کوردستان و عێراق بۆ دژایه‌تی هیچ وڵاتێک به‌کاربێت. بۆیه ده‌توانین بڵێین که‌مێک له‌و مه‌ترسیانه‌ی ڕه‌واندۆته‌وه و جۆرێک له سه‌قامگیریی پێوه دیاره.
"نازم دەباغ" سه‌باره‌ت به په‌یوه‌ندییه‌کانی نوێنەرایه‌تی حکومەتی هەرێمی کوردستان له تاران لەگه‌ڵ ناوه‌نده دیپڵۆماسییه‌کانی ئێران و هه‌روه‌ها باڵێۆزخانه‌ی وڵاتانی بیانی گوتی: ئێمه وه‌کوو نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان نه ته‌نیا په‌یوه‌ندییمان له‌گه‌ڵ ناوه‌نده دیپڵۆماسییه‌کانی کۆماری ئیسلامی ئیڕان هه‌یه، به‌ڵکوو په‌یوه‌ندییه‌کی فراوانمان له‌گه‌ڵ دیپڵۆماته‌کانی باڵێۆزخانه‌کان هه‌یه. کاتێک قسه‌کانی ئێمه یا نووسینه‌کانی ئێمه له رۆژنامه‌کان و ده‌زگاکانی ڕاگه‌یاندنی ئێران بڵاوده‌کرێته‌وه، زۆر جار بۆته سه‌رچاوه‌ی کۆمه‌ڵیک بابه‌ت که له دواییدا په‌یوه‌ندییان پێوه کردووین و هاتوون سه‌ردانیان کردووین و ڕوونکردنه‌وه‌یان ویستووه.
لە درێژه‌ی بەرنامەی "تاوتۆی" که‌ناڵی "ئێن.ئاڕ.تی"دا بەشێک لە هاوڵاتیان به ناردنی نامه پرسیاره‌کانی خۆیان ئاراسته‌ی نوێنەری حکومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران کرد که "نازم دەباغ" به وردیی وڵامی ته‌واویی پرسیاره‌کانی دایه‌وه.
لینکی چاوپێکه‌وتن:
http://www.nrttv.com/media-Barname-detail.aspx?pid=1760&CatID=1
ئەمڕۆ 5/8/2019، مەسرور بارزانی، سەرۆک وەزیرانی هەرێمی کوردستان پێشوازی لە نەسروڵا رەشنوودی، کونسوڵی نوێی ئێران لە هەولێر کرد.
لەم دانیشتنەدا، سەرەتا کونسوڵی کۆماری ئیسلامیی ئێران، وێرای پیرۆزبایی لە سەرۆکوەزیرانی هەرێم، ئاواتی سەرکەوتنی بۆ کابینەی نوێی حکوومەتی هەرێمی کوردستان خواست.
هەروەها مەسرور بارزانی بە خێرهاتنی کونسوڵی نوێی کرد و هیوای سەرکەوتنی بۆ خواست.
لەم دیدارەدا، پەرەپێدانی پەیوەندییە هەمە چەشنەکان، بە تایبەت لە بواری ئابووری خرایە بەر باس و گفتوگۆ.
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- هه‌رێمى كوردستان و ئێران جه‌خت له برهودان به پهيوهندييهكانيان ده‌كه‌نه‌وه
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یهکێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سه‌رۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول ده‌كات