هەرێم - ئێران
نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران پێشبینی دەكات پەیوەندییە سیاسییەكانی نێوان تاران و هەولێر بگەڕێتەوە بۆ ئاستێك كە هەردوولا لێی رازی بن "بەڵام بەو خێراییە نا". دەشڵێت لە دوای ئەنجامدانی گشتپرسییەكەی 25ی ئەیلولی ساڵی رابردوو، خۆپیشاندانەكەی ئەمدواییە كە زۆربەی شارەكانی ئێرانی گرتەوە، جارێكی دیكە تەشویشی خستەوە سەر پەیوەندییەكانی هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامیی ئێران "بەڵام لێدوانەكەی نێچیرڤان بارزانی دڵنیایی دایە ئێران كە كورد لە پشت ئەو خۆپیشاندانانە نییە".
نێچیرڤان بارزانی دڵنیایی دایە ئێران
لەدوای تەواوبوونی پشووەكانی سەری ساڵ، بەرپرسانی كۆماری ئیسلامیی ئێران بڕیاری كردنەوەی مەرزەكانی پەروێزخان و حاجی ئۆمەرانیان دا و بەوەش هیچ رێگایەكی بازرگانیی مۆڵەتدراوی نێوان هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامیی ئێران بە داخراوی نەمایەوە، بەڵام ئەوەی بە ناڕاستەوخۆ بەرپرسانی ئێران دەریانبڕیوە، پەشیمانییە لەوەی كە توركەكان ماوەی گەمارۆدانی هەرێمی كوردستانیان بە هەل زانیوە و دەروازەكانی خۆیان دانەخستووە، بەوەش بەڕەی بازاڕەكانی كوردستانیان لەژێر پێی ئێرانییەكان دەرهێنا.
هێشتنەوەی نوێنەرایەتی لە ئێران ئومێدە بۆ ئەوەی پەیوەندییەكان بگەڕێنەوە دۆخی جاران
نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران لە هەپڤەیڤینێكدا لەگەڵ (رووداو) دەڵێ "بێگومان توركیا وریاتر و چالاكتر لە پرسی داخستنی مەرزەكاندا دەرفەتیان قۆستەوە و ئێرانیش هەستی بەوە كرد، بەڵام هەمیشە ئێران وەك پرسی گرنگی ئەمنی و بازرگانی سەیری مەرزەكان دەكات و توركیا زۆرتر لەڕووی بازرگانییەوە سەیری دەكات". گوشارەكان زۆریان نەخایاند و سێ رۆژ پاش ئەنجامدانی گشتپرسی، ئێران دەروازەی نێودەوڵەتیی باشماخی كردووە و بەشێك لە بازرگانەكانی پەروێزخان و حاجی ئۆمەرانیش روویانكردە باشماخ "تەنیا نەوتفرۆشەكان كێشەیان هەبوو، چونكە رۆژانە 250 بۆ 400 بارهەڵگری نەوت هاتوچۆیان دەكرد".
توركیا لە پرسی مەرزەكان و بازرگانیدا وریاتر مامەڵەی لەگەڵ كوردستان كرد
نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران دەڵێ ئێستا تاران لەسەر هێڵە بۆ ئەوەی هەولێر و بەغدا كێشەكانیان چارەسەر بكەن "بەڵام ئێران جەخت دەكاتەوە كە ئەو باشبوونە لەچوارچێوەی دەستووری عێراق بێت، بۆ لەمەودواش گفتوگۆی نێوان حكومەتی هەرێمی كوردستان و بەغدا وەزارەتە پێوەندیدارەكانی نێوان هەردوولا ئەنجامی دەدەن، نەك لەسەر ئاستی شاندی حكومەت یان لایەنەكان"، چونكە وەك ئەو گوتی "هەرچەندە ئێران لە ماوەی رابردوو وا دەركەوتبێت كە زۆرتر لایەنگری حكومەتی عێراق بووە، بەڵام دەیەوێ پەیوەندییەكانیشی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان بەهێز بن".
چەند مانگێك پێش ئەنجامدانی گشتپرسی، كۆماری ئیسلامی ئێران بانگهێشتنامەی فەرمی بۆ مەسعود بارزانی، سەرۆكی پێشووی هەرێمی كوردستان نارد بۆ ئەوەی سەردانی تاران بكات، بەڵام وەك دواتر دەركەوت بارزانی لە پرۆتۆكۆلی پێشوازییەكە رازی نەبووە و دانەنانی ئاڵای كوردستانی لەلایەن بەرپرسانی ئێرانەوە وەك بچووككردنەوەی هەرێمی كوردستان و هەیبەتی سەردانەكە وێنا كردووە.
دواتر ئەنجامدانی گشتپرسی و رەتكردنەوەی داوای ئەو شاندانەی ئێران بە دوای یەكدا دەیناردنە هەولێر، وایانكرد كە ئێران بەلای كوردەوە وەك پشتیوان و نەخشەداڕێژەری حكومەتی بەغدا دەربكەوێ لە گەمارۆدانی ئاسمان و زەمینی هەرێمی كوردستان. تاران یەكەمین پایتەختی دونیاش بوو كە هاتوچۆی فڕۆكەوانی خۆی لەگەڵ هەولێر و سلێمانی پچڕاند.
رۆژانە 400 تانكەری نەوت لە نێوان ئێران و كوردستان هاتوچۆ دەكەن
نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە تاران دەڵێ "پێشبینی ناكەم وا بە زوویی پەیوەندییە سیاسییەكان وەك جاران ئاسایی ببنەوە و شاندنی حكومەتی هەرێمی كوردستان بێنە تاران، بەڵام هێشتنەوەی نوێنەرایەتییەكەمان لە ئێران، ئومێدی ئاساییبوونەوەی پەیوەندییەكان و گەڕانەوەیەتی بۆ دۆخی جاران"، پێشیوایە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەوڵدایە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێی بەشێوەیەكی كۆنكرێتی و باشتر لە جاران رێكبخاتەوە "ئەم سیاسەتەی ئێستاش بە راست دەزانم كە هەوڵ دەدات بە دراوسێكان بڵێ دەبێ پەیوەندییەكی باشتر دروستبكەین و درەنگیشە بۆ ئەوە".
لە سەرەتای ئەمساڵەوە خۆپیشاندانی ناڕەزایەتی زۆربەی شارەكانی ئێرانی تەنییەوە. بەڵام ئەمجارە جیاوازییەكە ئەوەبوو كە شارەكانی رۆژهەڵاتی كوردستان بە وریاییەوە دۆخەكەیان خوێندەوە و زۆرتر لە شارەكانی دیكە درێژەی هەبوو، هەندێك لە بەرپرسانی ئێرانی رایانگەیاند كە پلانی خۆپیشاندانەكان لە هەرێمی كوردستان و ئەفغانستانەوە داڕێژراون، وەك ئاماژەیەك بۆ رۆڵی ولایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا. بەڵام نازم دەباغ دەڵێ رەتكردنەوەی ئەو قسانە لەلایەن نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە، كاریگەریی باشی هەبوو، دڵنیایی دایە ئەوان".
نازم ده‌باغ نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم، به SNNی ڕاگه‌یاند: كردنه‌وه‌ی سه‌رجه‌م ده‌روازه سنورییه‌كانی نێوان هه‌رێمی كوردستان و ئێران، په‌یوه‌سته به‌ڕێكه‌وتنی نێوان حكومه‌تی هه‌رێم و به‌غدا.
سه‌باره‌ت به‌ده‌ربڕینی ئاماده‌یی كۆماری ئیسلامی ئێران بۆ كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌ی حاجی ئۆمه‌ران و په‌روێزخان، كه زیاتر له دوو مانگه له‌سره داوای به‌غدا داخراوه، نازم ده‌باغ وتی:" به‌دڵنیاییه‌وه ئێران نایه‌وێت خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان سزابدات، وه‌ڵامی به‌غداش بۆ كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌كان ئه‌وه‌بووه كه مه‌رزی په‌روێزخان و قه‌سر شیرین نزیكن له‌یه‌كتره‌وه، بۆیه كردنه‌وه‌ی مه‌رزی په‌روێزخانیان به‌پێویست نه‌زانیووه".
نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم كردنه‌وه‌ی ده‌روازه‌ی حاجی ئۆمه‌ران به‌پێویستده‌زانێت و ده‌شڵێت: "پێشنیازم بۆ به‌رپرسانی ئێران كردوه، ئه‌گه‌ر بۆ بازرگانیش نه‌بێت، حاجی ئۆمه‌ران و په‌روێزخان به‌ڕووی هاتوچۆی هاوڵاتیان بكرێنه‌وه، به‌تایبه‌تیش حاجی ئۆمه‌ران چونكه هاوڵاتیانی ئه‌و سنوره بۆ نه‌خۆشی و كاروباری تایبه‌تی خۆیان له‌و ڕێگه‌یه‌وه سه‌ردانی ئێران ده‌كه‌ن
دواڕۆژ، سامان قوبادی
نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران رایدەگەیەنێت، پەیوەندییەكانی تاران و هەولێر لە ئاستێكی خراپدان. نازم دەباغ نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە چاوپێكەوتنێكی دواڕۆژدا باس لەوەدەكات، پێشتر بەهۆی بەهێزیی هەرێم لەبەرامبەر بەغدا، رێككەوتن لەگەڵ ئێراندا نەكرا بۆ هەناردەكردنی نەوتی كەركوك، لەئێستایشدا ئەو رێككەوتنەی باس دەكرێت تەنها لە نێوان تاران و بەغدایە بەبێ هەرێمی كوردستان.
دواڕۆژ: وردەكاریی لەبارەی رێككەوتنەكەی نێوان بەغدا و تاران و هەرێم تایبەت بە هەناردەكردنی نەوتی كەركوك بۆ ئێران، چییە؟
نازم دەباغ: لە ساڵی 2013 پرۆژەیەك هەبوو بۆ هەناردەكردنی نەوتی كەركوك لەڕێگەی سلێمانی-یەوە بۆ ئێران و دواتر بۆ بازاڕەكانی جیهان، دەبوایە بە رەزامەندیی بەغدا رێككەوتن لە نێوان هەرێمی كوردستان و كۆماری ئیسلامی ئێراندا بكرایە، پرۆژەكە بریتییە لە راكێشانی بۆریی نەوت لە كەركوك و گەرمیانەوە بۆ پەروێزخان و قەسری شیرین، لە قۆناغی دووەمدا بگوازرێتەوە بۆ پاڵاوتگەكانی ئێران لە كرماشان و تاران و دواتر هەناردەی بازاڕەكانی جیهان بكرێت، بەڵام رێككەوتنی لەسەر نەكرا، ئەوەی لەئێستادا سەبارەت بە هەناردەی نەوتی كەركوك باس دەكرێت، رێككەوتنێكە تەنها لە نێوان عێراق و ئێراندا كراوە بەبێ هەرێمی كوردستان.
دواڕۆژ: بۆچی ئەوكات رێككەوتن لەسەر پرۆژەی هەناردەكردنی نەوت نەكرا؟
نازم دەباغ: دەبێت پرسیار لە سەرۆكی حكومەتی هەرێم و جێگرەكەی و وەزیری سامانە سروشتییەكان بكرێت، بەهۆی ئەوانەوە رێككەوتن نەكرا، ئەگەرنا پرۆژەكەمان ئامادەكردبوو تا واژۆی لەسەر بكرێت و بخرێتە بواری جێبەجێكردنەوە.
دواڕۆژ: رێكنەكەوتن لەسەر هەناردەی نەوت بۆ ئێران لە 2013دا، بەهۆی بەهێزیی پێگەی هەرێم لەبەرامبەر بەغدا و ناردنی نەوتەوە بوو بۆ توركیا؟
نازم دەباغ: ئەوكات پێگەی هەرێم بەهێزتر بوو، بەڵام لەبەر خاتری ئەو رێككەوتنە 50 ساڵییەی كە لەگەڵ توركیادا هەیەتی، لەگەڵ ئێراندا رێككەوتنی نەكرد.
دواڕۆژ: سوودە ئابورییەكانی هەناردەی نەوت بۆ ئێران، بۆ هەرێمی كوردستان چین؟
نازم دەباغ: یەكەم، هەموو هێلكەكانی هەرێم نەدەچوونە ناو سەبەتەی توركیاوە، ئەگەر لە ئێرانیشەوە هەناردە بكرایە دەبوو بە رێگەیەكی تری هەرێم بۆ ناردن و فرۆشتنی نەوت. دووەم، ئەمنیەتی زیاترە و نزیكترە بۆ ناردنی نەوت. سێیەم، خەرجی هەناردەكردنی كەمتری تێدەچوو. جگەلەوە پەیوەندییە ئابوری و سیاسییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئێران بەهێزتر دەبوو.
دواڕۆژ: پێتوایە ئەگەر رێككەوتن لەسەر هەناردەی نەوتی كەركوك بكرایە، دۆخی سیاسی و ئابوری ئێستای هەرێم چۆن دەبوو، بەتایبەت لە ناوچەكانی كەركوك و دووزخورماتوو؟
نازم دەباغ: ئەم رێككەوتنە بكرایە یان نا، لەبەر ئەوەی ریفراندۆم كرا ئەنجامەكەی هەر وەكو ئێستا دەبوو.
دواڕۆژ: ئەگەر لەسەر هەناردەكردنی نەوت رێككەوتنێكی درێژخایەن لە نێوان بەغدا و تاران بە بەشداریی هەولێر بكرێت، چ كاریگەرییەكی دەبێت لەسەر پەیوەندییە سیاسییەكانی نێوان تاران و هەولێر؟
نازم دەباغ: بەپێی دەستوری عێراق لەمەودوا دەبێت پڕۆژە و داهات و هەناردەی نەوتی هەرێم بكەونەوە دەست حكومەتی ناوەند و بڕیاری لەسەر دەدەن، بۆیە تەنها رێككەوتن لە نێوان بەغدا و تاران بەبێ بەشداریی هەولێر دەكرێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەر پرۆژەیەكی ئابوری تایبەت لە بواری گرێبەستی نەوتدا ئەنجامبدرێت، كاریگەریی گەورەی دەبێت لەسەر پاراستنی بەرژەوەندییەكانی هەرسێ لایەن.
دواڕۆژ: لە ماوەی 3 ساڵی ڕابردوودا لەڕێگەی توكیاوە نەوت هەناردە كراوە، ئێستا بە ناردنی نەوت بۆ ئێران ئایا بە لێدان لە بەرژەوەندییە ئابورییەكانی ئەو وڵاتە دادەنرێت؟
نازم دەباغ: هەرێمی كوردستان لە قۆناغێكدایە هەوڵ بۆ گەڕاندنەوەی، بەپێی یاسا، ئەو دەسەڵاتانە دەدات كە لەدەستیداوە، بۆیە بەپێی دەستور ناتوانێت جارێكی تر دوا بڕیار لەسەر دەرهێنان و هەناردە و فرۆشتنی نەوت بدات. جگەلەوە هەر لایەنێك زەرەر بكات، بە قازانج بۆ بەرامبەرەكەی دەشكێتەوە. هاوكات ئێران نەهاتووە تا لە بەرژەوەندییەكانی توركیا بدات، بەڵكو خودی عێراق پلانی نوێی هەیە بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە ئابورییەكانی خۆی. لەو نێوەندەیشدا پێشتر و ئێستاش، بە بارهەڵگر، نەوتی كەركوك رەوانەی ئێران دەكرێت، پێش ئەنجامدانی ریفراندۆم ئەگەر زیاتر نەبێت كەمتر نەبووە تا بوترێت زیان لە توركیا دەدات.
دواڕۆژ: سیاسەتی هەرێم لە ماوەی رابردوودا بەرامبەر ئێران چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
نازم دەباغ: پێشتر سیاسەتێكی دروستبووە، ئێستا پێموایە پارێزگاریكردن لە پەیوەندییەكانی هەردوولا سیاسەتێكی دروستە و دووربینییە بۆ ئایندە كە پێویستە هەمانبێت، بەڵام بەرز و نزمی و لاوازیی لە پەیوەندییەكاندا بەشێكی دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی سەركردایەتی كۆماری ئیسلامی ئێران، بۆیە پێویستە پەیوەندییەكانی هەردوولا بگەڕێنرێتەوە بۆ دۆخی جاران.
دواڕۆژ: مەبەستت ئەوەیە نێوانی ئێران و هەرێم لە ئاستێكی خراپدایە؟
نازمدەباغ: پەیوەندییەكانی ئێستای هەردوولا لە ئاستێكدا نییە شانازیی پێوەبكەین، تەنانەت لەگەڵ وڵاتانی تریشدا، چونكە لە پرسە نەتەوەیی و ستراتیجیەكاندا نەك هەر ئێران بەڵكو بە قسەی هیچ وڵاتێكمان نەكرد.
دواڕۆژ: دەوترێت یەكێتی بووەتە هۆی پاراستنی پەیوەندیی سیاسی و ئابوری نێوان ئێران و هەرێمی كوردستان، تاچەند راستە؟
نازم دەباغ: لەئێستادا كۆماری ئیسلامی ئێران پەیوەندیی لەگەڵ گەلی كورد هەیە نەك لەگەڵ حزبەكان، چونكە ئێران خۆی بە پشتیوانی كورد دەبینێت لە عێراقدا، پەیوەندییەكان لە ڕووی ستراتجیەوە بۆ ئایندە رۆڵی دەبێت لە رووی بەرقەراربوونی ئەمن و ئاسایش، بەتایبەت هاوپەیمانی كورد و شێعە. هەرێم و ئێران بۆ یەكتر گرنگیی خۆیان هەیە، بەڵام سەركردایەتی سیاسی كورد بە ئەنجامدانی راپرسی گومانی خستە سەر سیاسەت و هەڵوێستەكانی خۆی بەرامبەر بە ئێران.
دواڕۆژ: كەواتە خراپبوونی پەیوەندییەكانی هەردوولا چ كاریگەرییەكی دەبێت بەتایبەت لەسەر ناوخۆی هەرێم؟
نازم دەباغ: یەكەم، ئێران دەروازە سنوورییەكان دادەخات، ئەمەیش كاریگەریی خراپی دەبێت لەسەر بازاڕی هەرێم. دووەم، پێداویستییە بنەڕەتییەكانی هەرێم، بەتایبەت لە ناوچەی سەوز، لە ئێرانەوە هاوردە دەكرێن، بۆیە لە هەموو روویەكەوە رۆڵی دەبێت لەسەر باش و خراپكردنی گوزەرانی خەڵك.
دواڕۆژ: بۆچی بەشێك لە دەروازە سنوورییەكانی هەرێم لەگەڵ ئێراندا كراونەتەوە، بە پێچەوانەوە دەروازەكان لەگەڵ توركیا تائێستا نەكراونەتەوە؟ ئایا رێككەوتن لەمبارەیەوە كراوە؟
نازم دەباغ: لە نێوان دەروازەی پەروێزخان و حاجی ئۆمەران، تەنها باشماخ كراوەتەوە، ئەمەش دوای ئەوە دێت كە ئێران نەویست بەردەوام بێت لە ئازاردانی هاووڵاتییانی هەرێم، ڕێككەوتن-یش نەكراوە، بەڵكو ئێران یەك لایەنە بڕیاری كردنەوەی باشماخی داوە.
دواڕۆژ: وەكو نوێنەری حكومەت چیتان كردووە لەگەڵ بەرپرسانی باڵای ئێران تا گەمارۆی ئابوریی سەر هەرێم لابەرن و دەروازەكان بكەنەوە؟
نازم دەباغ: بۆ ئەو مەبەستە هەموو هەوڵێكمان داوە، بەڵام مەرجەكانی لابردنی گەمارۆكە بەستراوەتەوە بە رێككەوتنی هەرێم لەگەڵ حكومەتی ناوەنددا، ئێران رەچاوی داخوازییەكانی بەغدا دەكات. بۆ كردنەوەی هەردوو دەروازەی پەروێزخان و حاجی ئۆمەران دەبێت بەغدا ڕەزامەندیی بدات بە تاران.
دواڕۆژ: دەوترێت بەشێك لە بڕیارەكانی تایبەت بە داخستنی دەروازە و فڕۆكەخانە و گەمارۆی ئابوریی بەغدا لەسەر هەرێم، خواستی تاران بووە، تاچەند راستە؟
نازم دەباغ: لەسەر كێشەی كورد وڵاتانی دراوسێ هەموویان یەكن، ناوەندی بڕیاریش لەم وڵاتانەدا نییە، بەڵكو لەئەنجامی رێككەوتنی دراوسێكانی هەرێمی كوردستانە.
دواڕۆژ: ئایا بەم نزیكانە وەفدی حكومی یان حزبیی هەرێم سەردانی تاران دەكەن بەمەبەستی چارەسەری كێشە سیاسی و ئابورییەكان؟
نازم دەباغ: هیچ هەواڵێك لەمبارەیەوە نییە بۆ سەردانی وەفدی هەرێم بۆ تاران.
وتیشی:" تاوەکو ڕێکەوتنی نێوان ھەرێمی کوردستان و حکومەتی عیراق نەکرێت بۆ چۆنیەتی بەڕێوەبردنی فرۆکەخانەکانی ھەرێم و دەروازە سنورییەکان، کردنەوەی ئەو دەروازە سنورییانە ئاسان نییە".
ئەوەش لەکاتێکدایە، لەڕاگەیەندراوێکدا ئەحمەد کەلاری نوێنەری بازرگانانی گەرمیان لەشاری کرماشانی ئێران، پێشتر بڵاویکردەوە کە ڕۆژی ٥ی ئەم مانگە بڕیاربوو مەرزی پەروێزخان بەڕوی کاری بازرگانی و ھاتوچۆی ھاوڵاتیان بکرێتەوە، بەڵام دواخراوە.
نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له‌تاران، نازم ده‌باغ له‌م گفتوگۆیه‌ی ئاوێنه‌دا ده‌ڵێت “دڵنیام له‌قۆناغی ئاینده‌دا ئێران هه‌وڵده‌دات هاوپه‌یمانی كوردو شیعه بپارێزێت”.
ئا: ئاوێنه
ئاوێنه: وه‌ك باسده‌كرێت قاسمی سلێمانی له‌دوای راگه‌یاندنی واده‌ی ریفراندۆمه‌وه كۆبونه‌وه‌كانی له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی سیای‌س كورد چڕ كردبۆوه‌‌و به‌رده‌وام له‌كوردستان بوه، ئایا راسته؟
نازم ده‌باغ: له‌كاتی راگه‌یاندنی ریفراندۆمه‌وه تا ئه‌و كاته‌ی ریفراندۆم ئه‌نجامدرا، شاندی ئێران 70 تا 80 كۆبونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی لایه‌نه سیاسیه‌كانی كوردستان ئه‌نجامدا، به‌ڵام هه‌مو شانده‌كان به‌سه‌رۆكایه‌تی حاجی قاسم نه‌بون.
ئاوێنه: ئایا قاسمی سلێمانی خۆی رۆژانی پێش ریفراندۆم زیاتر هاته سه‌ر خه‌ت؟
نازم ده‌باغ: به‌ڵێ، مه‌به‌ستی ئه‌وه بو ریفراندۆم نه‌كرێت چونكه توشی شكستێكی گه‌وره ده‌بین.
ئاوێنه: ئایا خۆت په‌یامی قاسمی سلێمانیت گه‌یاندوه به‌لایه‌نه سیاسیه‌كانی كوردستان؟
نازم ده‌باغ: به‌ڵێ، من په‌یامێكی تایبه‌تی قاسمی سلێمانیم به‌نامه‌ی ره‌سمی نارد بۆ مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان‌و به‌ته‌له‌فون‌و زاره‌كیش ناردومه بۆ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. قاسمی سلێمانی له‌و په‌یامه‌یدا پێیوتم به‌سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان بڵێ كه ئاماده‌یی ئه‌وه‌ین له‌چوارچێوه‌ی ده‌ستور‌و یه‌كپارچه‌یی عێراقدا به‌رگری له‌مافه‌كانی ئێوه بكه‌ین‌و ماده‌ی 140یش جێبه‌جێ بكه‌ین.
ئاوێنه: وه‌ك باسده‌كرێت قاسمی سلێمانی كۆبونه‌وه‌ی دو قۆڵی‌‌و زۆر تایبه‌تی له‌گه‌ڵ بارزانی كردوه پێش ئه‌نجامدانی ریفراندۆم؟
نازم ده‌باغ: به‌لًێ كۆبونه‌وه‌ی دو قۆڵی له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانی‌‌و نێچیرڤان بارزانی‌‌و سه‌ركرده‌ی هه‌مو لایه‌نه سیاسیه‌كانی كوردستان كردوه‌‌و به‌ڵێنیشی پێداون ده‌توانن له‌چوارچێوه‌ی ده‌ستوری عێراق كێشه‌كانتان چاره‌سه‌ر بكه‌ن‌و وتویه‌شیه‌تی درك به‌وه ده‌كه‌ین كه عێراق هه‌مو داخوازییه‌كانی كوردی جێبه‌جێ نه‌كردوه، به‌ڵام هه‌مو ئه‌و ده‌سكه‌وتانه‌ی هه‌شتانه له‌سایه‌ی ئه‌م ده‌وڵه‌ته‌ی ئێستای عێراقدایه.
ئاوێنه: باشه قاسمی سلێمانی فه‌رمانده‌ی سه‌ربازییه یان وه‌ك دبلۆماتكار رۆڵ ده‌بینێت؟
نازم ده‌باغ: حاجی قاسم پیاوێكه له‌روی بیركردنه‌وه‌و قسه‌كردنه‌وه پیاوێكی دیبلۆماتكاره، به‌ڵام له‌هه‌مانكاتیشدا له‌روی سه‌ربازییه‌وه فه‌رمانده‌یه‌كی مه‌یدانییه.
ئاوێنه: له‌كه‌یه‌وه قاسمی سلێمانی ده‌ناسیت؟
نازم ده‌باغ: له‌ساڵی 1991ه‌وه په‌یوه‌ندی راسته‌وخۆم له‌گه‌ڵ حاجی قاسم هه‌یه، كه ئه‌وكات نوێنه‌ری مام جه‌لال بوم له‌تاران‌و له‌گه‌ڵ شاندێك دیدارمان كرد. حاجی قاسم په‌یوه‌ندییه‌كی نزیكی له‌گه‌ڵ مام جه‌لال‌و هه‌روه‌ها له‌گه‌ڵ مه‌سعود بارزانی‌‌و نێچیرڤان بارزانیش هه‌بوه.
ئاوێنه: ئایا قاسمی سلێمانی رۆڵی یه‌كلاكه‌ره‌وه ده‌بینێت له‌دیاریكردنی سیاسه‌تی ئێران به‌رامبه‌ر به‌هه‌رێمی كوردستان؟
نازم ده‌باغ: من پێموایه له‌وه‌ش كاریگه‌رتر‌و واوه‌تره، من خۆم دیومه كه زۆر شت به‌بێ كاریگه‌ریی ئه‌و نه‌كراوه.
ئاوێنه: ئایا ئه‌وه‌نده كاریگه‌ره كه هێزه كوردییه‌كان به‌قسه‌ی ئه‌و هه‌ڵسوڕێن؟
نازم ده‌باغ: ئه‌گه‌ر به‌قسه‌ی ئه‌ویان بكردایه ریفراندۆمیان نه‌ده‌كرد.
ئاوێنه: ئایا هاتنه‌ناوه‌وه‌ی ئیسرائیل‌و پشتگیریی له‌ریفراندۆمه‌كه كاریگه‌ری نه‌بو له‌سه‌ر كاردانه‌وه‌ی توندی ئێران به‌رامبه‌ر به‌كوردستان؟
نازم ده‌باغ: هاتنه‌ناوه‌وه‌ی ئیسرائیل ته‌نها مانایه‌كی هه‌یه ئه‌ویش ئه‌وه‌یه كه هه‌رچی وڵاتانی ئیسلامییه ئه‌گه‌رچی خۆشیان په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵی هه‌بێت، لێتده‌كات به‌دوژمن، ئێرانیش كه وه‌ك دوژمنێكی سه‌رسه‌ختی خۆی سه‌یری ئیسرائیل ده‌كات، نایه‌وێت روبه‌رێكی وه‌ك هه‌رێمی كوردستان له‌لایه‌ن ئیسرائیله‌وه پشتیوانی بكرێت كه سنوری به‌سنوره‌كه‌وه‌یه‌تی. له‌كاتێكدا كه هه‌مومان ده‌زانین سه‌رزه‌مینی كورد له‌بنه‌ڕه‌تدا سه‌رزه‌مینی ئاریاییه‌و له‌رابردودا به‌شێك بوه له‌ئیمپراتۆریه‌تی ئێرانی.
ئاوێنه: ئه‌ی بۆچی ئێستا ئێران پشتگیری هێزێكی عه‌ره‌بی ده‌كات له‌دژی ئه‌م سه‌رزه‌مینه ئاریاییه؟
نازم ده‌باغ: ئێران پشتیوانی عه‌ره‌بی نه‌كردوه، وتویه‌تی ئه‌گه‌ر ئێوه سبه‌ینێ توشی شه‌ڕ بن ئێمه پشتیوانیتان ناكه‌ین، حكومه‌تی عێراقیش حكومه‌تێكی شیعه‌یه، دڵنیاشم له‌قۆناغی ئاینده‌دا ئێران هه‌وڵده‌دات هاوپه‌یمانی كوردو شیعه بپارێزێت. كه‌واته ئێران دژی كورد نییه، به‌ڵكو دژی ئه‌و سیاسه‌ته‌یه كه په‌یڕه‌و كرا.
ئاوێنه: سیاسه‌تی ئێران له‌م قۆناغه‌دا به‌رامبه‌ر به‌هه‌رێمی كوردستان چۆن ده‌بێت پاش ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی مه‌سعود بارزانی؟
نازم ده‌باغ: من سیاسه‌تی ئێستای نازانم، سه‌باره‌ت به‌ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی بارزانی كه‌سانێكی ئه‌وتۆم نه‌بینیوه، به‌ڵام ئه‌گه‌ر بگه‌ڕیینه‌وه بۆ رابردوی ئێران‌و كه‌سی حاجی قاسم زۆرجار گوێم لێبوه وتویه‌تی كه پێویسته كورد كاریزماكانی خۆیان بپارێزن‌و نه‌یانشكێنن، به‌دڵنیایی مادام ئێران بیر له‌هاوپه‌یمانی كوردو شیعه‌‌و به‌شێك له‌سوننه ده‌كاته‌وه، دبێت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ سه‌ركردایه‌تی سیاسی كورد بكات.
ئاوێنه: ئایا ئێران پشتگیریی له‌دروستكردنی دو ئیداره‌یی له‌هه‌رێمدا ده‌كات؟
نازم ده‌باغ: من وا هه‌ستناكه‌م، چونكه ئه‌وه په‌یوه‌ندی به‌گه‌لی كوردستان خۆیه‌وه‌تی، سبه‌ینێ ئه‌گه‌ر پارێزگای سلێمانی جیابێته‌وه خۆ ئێران ناتوانێت به‌زۆر به‌هه‌ولێره‌وه‌ی بلكێنێته‌وه، وه‌ك چۆن ئه‌نجامدانی ریفراندۆمی پێپه‌كنه‌خرا.
ئاوێنه: ئایا ئێران ده‌ست له‌كاركێشانه‌وه‌ی بارزانی له‌سه‌رۆكایه‌تی هه‌رێم پێخۆشه؟
نازم ده‌باغ: ئه‌م پیاوه به‌درێژایی په‌نجا ساڵه شكست‌و سه‌ركه‌وتنی به‌خۆیه‌وه بینوه‌و كه‌سێكه حسابی بۆ ده‌كرێت، پێموانییه ئێران پێیحۆش بێت سه‌ركرده‌كانی كورد بزر بن، چونكه به‌شێوه‌یه‌ك له‌شێوه‌كان ئێران به‌زیانی ده‌زانن‌و هه‌وڵیشدا ئه‌وه رونه‌دات به‌ڵام به‌قسه‌ی نه‌كرا.
ئاوێنه: واته ئه‌گه‌ر به‌قسه‌ی قاسمی سلێمانی بكرایه چاره‌نوسی كورد وای لێنه‌ده‌هات؟
نازم ده‌باغ: ئه‌مه هه‌ر له‌قاسمی سلێمانیدا قه‌تیس مه‌كه‌ن، هه‌مو دنیا داوای لێكردین ریفراندۆم نه‌كه‌ین، كه‌واته ئه‌گه‌ر به‌قسه‌ی دۆسته‌كان‌و هاوپه‌یه‌مانه‌كانمان بكردایه وامان لێنه‌ده‌هات، ئێستاش ده‌بێت دراوسێكانمان له‌پێشتر بن بۆ نێوانگیریی له‌و وڵاتانه‌ی كه ئه‌مڕۆ لێره‌ن‌و سبه‌ینێ به‌جێمانده‌هێڵن‌و ده‌ڕۆنه‌وه، كه به‌درێژایی مێژو به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان مسۆگه‌ر كرابێت پشتیان تێكردوین.
ئاوێنه: به‌ڵام باس له‌وه ده‌كرێت ئێران‌و قاسمی سلێمانی ئه‌ندازیاری گرتنه‌وه‌ی موسڵ‌‌و ناوچه جێناكۆكه‌كان بون؟
نازم ده‌باغ: باشه بۆچی ئێمه بۆ هۆكاره‌كان نه‌گه‌ڕێینه‌وه؟ كه دۆستێكی دێرینی كوردی عێراق كه رۆڵی هه‌بوه له‌هاوكاری كردنی به‌رنامه‌یه‌ك داده‌نێیت ئه‌و ئه‌زمونه‌ی هه‌ته بیشێوێنێ؟ بۆچی په‌یامه‌كه وا ناگه‌یه‌نن كه بڵێن بۆ حاجی سلێمانی وایلێهات به‌شداری بكات له‌گه‌ڵ حه‌شدی شه‌عبی بۆ په‌لاماردانی كوردستان؟
نوێنه‌ری حكومه‌تی هه‌رێم له‌تاران، نازم ده‌باغ ئاماژه به‌وه ده‌كات كه قاسمی سلێمانی كۆبونه‌وه‌ی دو قۆڵی‌‌و زۆر تایبه‌تی له‌گه‌ڵ بارزانی كردوه پێش ئه‌نجامدانی ریفراندۆم، ئه‌و ده‌ڵێت “سه‌رزه‌مینی كورد له‌بنه‌ڕه‌تدا سه‌رزه‌مینی ئاریاییه‌و له‌رابردودا به‌شێك بوه له‌ئیمپراتۆریه‌تی ئێرانی”.
ئاوێنه، سلێمانی: نازم ده‌باغ له‌چاوپێكه‌وتنێكی تایبه‌ت به‌ئاوێنه‌دا رایگه‌یاند كه له‌كاتی دیاریكردنی واده‌ی ریفراندۆمه‌وه تا ئه‌و كاته‌ی ریفراندۆمه‌كه ئه‌نجامدرا، شاندی ئێران 70 تا 80 كۆبونه‌وه‌یان له‌گه‌ڵ سه‌ركرده‌ی لایه‌نه سیاسیه‌كانی كوردستان ئه‌نجامدا، ئه‌و وتی “خۆم په‌یامێكی تایبه‌تی قاسمی سلێمانیم به‌نامه‌ی ره‌سمی نارد بۆ مه‌كته‌بی سیاسی یه‌كێتی نیشتمانی كوردستان‌و به‌ته‌له‌فون‌و زاره‌كیش ناردومه بۆ حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان. قاسمی سلێمانی له‌و په‌یامه‌یدا پێیوتم به‌سه‌ركردایه‌تی سیاسی كوردستان بڵێ كه ئاماده‌یی ئه‌وه‌ین له‌چوارچێوه‌ی ده‌ستور‌و یه‌كپارچه‌یی عێراقدا به‌رگری له‌مافه‌كانی ئێوه بكه‌ین‌و ماده‌ی 140یش جێبه‌جێ بكه‌ین”.
وتیشی “دڵنیاشم له‌قۆناغی ئاینده‌دا ئێران هه‌وڵده‌دات هاوپه‌یمانی كوردو شیعه بپارێزێت. كه‌واته ئێران دژی كورد نییه، به‌ڵكو دژی ئه‌و سیاسه‌ته‌یه كه په‌یڕه‌و كرا“.
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- ههرێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ له‌گه‌ڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» له‌گه‌ڵ شاندی یهکێتی هاورده و ناردنکارانی لقی ههولێر کۆبۆوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سهرۆک نێچیرڤان بارزانی له‌گه‌ڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى له‌گه‌ڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول ده‌كات