خەندان-
نوێنەری حكومەتی هەرێم لە تاران لەبارەی موشەك بارانكردنی بارەگای سەرەكی(حدك) لە قەزای كۆیە رایگەیاند، مانگ و نیوێك پێش مووشەك بارانكردنەكە لە ڕێگای شاندێكی هاوبەشی پارتی و یەكێتیەوە لایەنە كوردییە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران ئاگاداركراونەتەوە.
نازم دەباغ بە دەنگی ئەمەریكای راگەیاندووە، "شاندێكی هاوبەشی پارتی و یەكێتیەوە لایەنە كوردییە ئۆپۆزسیۆنەكانی ئێران ئاگاداركراونەتەوە، كە ئێران بەنیازە گورزی كوشندەیان لێبدات، بەڵام ئەو لایەنە كوردییانە گوێَان نەگرتووە و لەو ڕۆژەدا ئەو كۆبونەوەیەیان( پلنیۆم)ی حیزبیان ئەنجامداوە، لەبارەی لەسێدارەدانی سێ گەنجی كوردی ئێران لەهەمان ڕۆژی موشەك بارانەكە".
كاتژمێر 10:45 خولەكی رۆژی شەممە كۆماری ئیسلامی ئێران هێرشی مووشەكی كردە سەر بارەگای سەرەكی حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران و حزبی دیموكراتی كوردستان، كە ئەو دوو پارتە دوو پارتی ئۆپۆزسیۆنی كوردین.
نازم دەباغ وتیشی، "ئێمە بەو تۆپبارانەی كە چەندین تێكۆشەر و چەندین كورد لەپێناوی هەندیك بابەتدا ژیانیان لەدەستدا كە ئێـمە پێشتر پێمان وتن كە كۆماری ئیسلامی ئێرانی بە حكومەتی هەرێمی كوردستانی ڕاگەیاندووە، ئەگەر بەردەوام بن لەم چالاكیانە لەناوخاكی ئیراندا بەدڵنیاییەوە وەڵامیان دەبێت وەڵامەكەشیان كوشندە دەبێت".
نازم دەباغ روونیكردەوە، "بەداخەوە ئەوەی ڕۆژی شەممە ڕەویدا پێشتر ئاگادارمان كردونەتەوە هەروەها هەموو ئەوانەی ئەندامی دەفتەری سیاسی و مەركەزی و ئەنجومەنی سەركردایەتی لایەنە سیاسیەكانی كوردن لە هەرێمی كوردستان ئەگەر تۆزێك بەویژدانەوە گوێ لە قسەكانی بەندە بگرن ڕاست و دروستی قسەكانی من دەزانن، كە ئەو شاندانە ئاگادارییان كردوون، تكاتان لێدەكەین كارێكی وامەكەن كە كۆماری ئیسلامی ئێران وەڵامی توندی هەبێت كەچێ بێ گوێدان ئەم جۆرە كۆبونەوەشیان(پلنیۆم)ەیان كرد كە ئەم زیانەیان كرد".
لەبارەی ئەوەی ئێران چۆن زانی حیزبی دیموكراتی كوردستان لەو كاتەدا پلنیۆمی حیزبییان هەیە و موشەك بارانی كردن؟ نازم دەباغ وتی، "من نازانم ئەوە لەخۆیان بپرسن، ڕەنگە هەر لەناو خۆیاندا كەسێك هەبێت ئەو هەواڵەی دابێت، پێشتر چەند جارێكی تر ئەوە ڕووی داوە چونكە، دواتر ئاشكرا بووە كەسەكە لەناو خۆیاندا بووە."
نازم دەباغ ئەوەشی وت، "ئەو شاندەی تایبەتی حكومەتی هەرێم كە سەردانی ئەو لایەنە كوردییە ئێرانیانەیان كرد پێشتر ئاگاداریان كردنەوە پێكهاتبوو لە یەكێتی و لە پارتی كە زۆرترین ئەندامی شاندەكە لەبرادەرانی پارتی بوون سەردانی ئەو لایەنانەیان كرد تكایان لێكردن، وە پێێان وتن ئەم چالاكیانە وەڵام دانەوەیان دەبێت".
رۆژی یەكشەمە سوپای پاسدارانی ئێران لە بەیاننامەیەكدا بڵاویكردەوە، "بە حەوت مووشەكی مەودا كورتی زەوی بە زەوی هێرشی كردووەتە سەر كۆبوونەوەیەك و ناوەندێكی مەشق پێكردنی دیموكراتەكان".
سوپای پاسداران راشیگەیاندووە، لە ئەو هێرشەدا لە "یەكەی ئاسمانی سوپاو فڕۆكەی بێ فڕۆكەوان" كەڵكی وەرگرت.
سەبارەت بەوەی ئایا وەك نوێنەرایەتی حكومەتی هەرێم داوای ڕونكردنەوەیان لە حكومەتی ئێران كردووە لەسەر موشەك بارانەكە؟ نوێنەری حكومەتی هەرێم لەتاران وتی، " ئێـمە لە تاران لە ڕێگای تەلەفۆنەوە بە زارەكی ئەو پرسیارەمان لە بەرپرسانی ئێرانی كرد بەڵام ئەو وەڵامەمان پێگەیشت كە لەبەیاننامەكەی سوپای پاسداراندا هاتبوو."
بەهۆی هێرشەكانی سوپای پاسدارانەوە بۆ سەر بارەگانی هەردوو حزبی حزبی دیموكراتی كوردستان و حزبی دیموكراتی كوردستان ئێران 15 فەرماندەو پێشمەرگە شەهیدبوون و زیاتر لە 40 كەسی دیكەش برینداربوون.
نازم دەباغ وتیشی، "وەك خۆمان نامانەوێت لەخاكی عیراق و هەرێمی كوردستانەوە هێرش بكرێتە سەر هیچ وڵاتێكی دراوسێ وەناشمانەویت وڵاتانی دراوسێ بەهۆی بونی حیزبێكی سیاسیەوە بۆردومانمان بكەن"
بەدرێژایی مێژوو حکومه‌ته‌کانی عێڕاق تا سەرنگونی سه‌دام حسێن، هەر بە کودەتاو شەڕ و شەڕی ناوخۆ بەڕێیان کردووە، داگیرکەران و ئیمپریالیزمی ئەو کاتەی عێراق لەپێناو دابینکردنی بەرژەوەندیەکانیان لەهەوڵی بەردەوامدا بوون لەنانەوەی دووبەرەکی و دروست کردنی جیاوازی لەنێوان کەسایەتی و هێز و لایەنەکاندا.
سەرئەنجام لەراپەرینێکدا بەشێکی عێراق واتە هەرێمی کوردستان لەدەستی رژێم ئازاد کرا لە دوا هەنگاویشدا بە هاوپەیمانی هەموو لایەک و کۆدەنگی نێودەوڵەتی رژێمی صدام روخێنرا و حکومەتێکی نوێ بە هەڵبژاردن و شەرعییەتی دەنگدان لەپرۆسەیەکی دیموکراتیدا هەڵبژێردرا و دامەزرا.
لەدوای روخانی رژێم،یەکەم حکومەتی عێراق لەرێگای هەڵبژاردن دەست بەکار بوو و هاته سه‌رکار، کە بەبڕوای زۆرێک دەبوایە ئەم حکومەتە ئارامی و ئاسایش و ئاوەدانکردنەوە بەخۆیەوە ببینێت، جارێکی دیکە ناحەزان و دەستە دەرەکیەکان کەوتنەوە وێزەی عێراقیەکان و بە هەموو شێوەیەک هەوڵیان بە نانەوەی جیاوازی بیروڕای نەژادپەرستی و مەزهەبی و ئایینی ناکۆکی نێوان کەسایەتی و لایەنە سیاسیەکان زیاد بکەن.
هەر لە یەكەم سەرۆك وەزیرانی عێراق كێشەكان و ململانەی نێوان لایەنەكان زەق بۆوەو بوو بە هۆكاری گۆڕینی سەرۆكی ئەنجوومەنی وەزیرانی عێراق واتا دكتۆر ئیبراهیم جەعفەریو دوای دوو ساڵ هاتنی مالیكی بە سەرۆك ئەنجوومەنی وەزیران لە ماوەی حوكمرانی ئەو زیاتر كێشەكان زەق بووە. بوو بە هۆی سەرهەڵدان و بەهێزبوونی ئەلقاعیدە و دوایی داعش و داگیركردنی شارەكانی عێراق وەكو موسڵ و سەلاحەدین و ئەنبار.
سەرۆك وەزیرانی ئەو كات بە هەڵوێست و هەنگاوەكانی هەوڵیدا ئەمریكیەكان لە عێراق وەدەرنێت كە لە ڕووی دەركردنی هێزی دەرەكییەوە هەنگاوێكی باش بوو بەڵام كار و هەنگاوەكانی پێچەوانەی سەركەوتنی ئەم هەنگاوە بوو تا ئەوەی لە چەند چاوپێكەوتنێك و نووسینێكدا باسم كرد ئەگەر هۆكارەكانی پەیدابوونی ئەلقاعیدە و داعش لە ناو نەبرێن و چوونە دەروەی ئەمریكایەكان و هێزی بێگانە بە زەرەر تەواو دەبیت و كارێك دەكەن كە ئەم جارەیان بە مەمنوونیەوە داوای گەڕانەوە و مانەوەیان بكرێت ئەگەر هاتن ئەمجارە ناگەڕێنەوە.
ئەڵبەتە وای لێهات پەرەسەندنی داعش و داگیركردنی موسڵ و شارەكانیتر وای كرد كە هەنگاو بۆ ئەوە بهاویژرێت. كە زیاتر پێویستی بە هاوكاری دەرەكی و هاوپەیمانان و دراوسێكانمان بێت بۆ ڕاگرتن و بەرەو پێشەوە چوونی داعش و ئازادكردنی شوێنە داگیركراوەكان لە شارەكان.
مالیكی لادرا و عیبادی هات. بە هاوكاری هەموو لایەك كورد و عەرەب و ئێران و هاوپەیمانان توانرا شارەكانی ژێرده‌ستی داعش ئازاد بكرێن، هەر ئەو كات لە چەندین نووسین و چاوپێكەوتنێك پەنجەمان ڕاكێشا كە ئەمەسەركەوتنی سەربازی و شكستی سەربازی داعشەكانە واتە ئەگەر هۆكاری پەیدابوونی داعش لە ناو نەچێت جارێكیتر سەرهەڵدەداتەوە. بەداخەوە واتە ئەمڕۆكە نەك هەر سەر هەڵدانەوەی داعش و شەرەكانی بە چاوی خۆمان دەبینین بەڵكو ناحەزانی عێراق بە پشتیوانی كردنی زیندوو بوونەوەی داعش وا لە دوای هەڵبژاردنەكانی عێراق بە شێوەیەكیتر زەمینە بۆ گەشەكردنی داعش و ناحەزەكانی خۆش دەكەن ئەویش بە پشتیوانی گروپ و لایەن و كەسانێك لە عێراق كە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق نەك بۆ مەبەستی داڕشتنی بەرنامە و گەیاندنی خزمەتگوزاری بە هاوڵاتیان و چاك كردنی بارودۆخی ژیان و خزمەتگوزاریەكانی بەڵكو بە دابینكردنی بەرژەوەندیەكان و بەدەستهێنانی پلە و پایە بەكار دەهێنن وە هەر یەك بە شێوەیەك دابەش بووە.
ئەم كێشمەكێشمەو ململانێ بە تایبەت لە نەبوونی كەسێكی كاریزمایی وەكو جەنابی مام جەلال لە عێراق ئەمرۆكە ئەم بارودۆخە هاتۆتە ئاراوە كە هاسان نیە و بتوانرێت یەكڕیزی ناوماڵی عێراق كورد و شیعە و سووننە بهێنێتە كایەوە.
بارودۆخی ئەمرۆكە ئەركی بەڕێز كاك مەسعود زۆر قورستر دەكات چونكە هاوسەنگی دروست¬كردن بە تەنها یەكێك ناكرێت و خاوەن بەرژەوەندیەكان زیاترن لە خاوەن بەرژەوەندی گەل و نیشتیمان.
ئەمرۆكە زیاتر رۆژی ناحەزانە، پەرش و بڵاوی هێز و لایەن و كەسایەتیەكان زیاتر زەمینەساز دەكات بۆ خاوەن بەرژەوەندیەكانی دەرەكی. گەلی عێراق پێویستی بە بڕیارێكی چارەنووس ساز هەیە كە بەر لە هەموو شتێك بە كورد و عەرەبەوە دەبێت، خۆشەویستی و دلسۆزی بە گەل و نیشتیمان بەر لە هەمووی بێت.
گەلی عێراق دەبیت سەیری مێژووی رابردووی خۆی بكات لە چوارچێوەی ئەم جوغرافیە سیاسی و كۆمەڵایەتی و كلتوریە كە هەیەتی وەكو هەمیشە شادڕەوان جەنابی مام جەلال ئەیفەرموو جوغرافیا ناگۆردرێت.
گەل و سەركردەكان لە مێژوودا زۆر فیداكاریان كردووە. تا ئەو قۆناغەی زۆرجار سەركردەكانی كورد چ جەنابی مام جەلال و چ جەنابی كاك مەسعود بارزانی لە ڕووبەڕوو بوونەوەی دوژمن و ڕژێمە گۆڕبەگۆڕكان قوربانیان بە خۆیان ڕوو لە كانیاو داوە و چوونەتە بەرەی پێشەوەی شەڕ و سەركردایەتی ڕاستەوخۆیان كردووە تا ووزە و توانا بە هێزی پێشمەرگە بدەن بۆ بەدەستهێنانی سەركەوتنێكی سەربازی كە ئایندەی كوردی پێوە بەستراوبوو.ئایا ئەمرۆكە گەلانی عێراق و كورد نەكەوتۆتە ئەم قۆناغە لە پێناو دابینكردنی ئایندەی ڕوون و سەرفرازی بۆ خۆیان گەلەكەیان سەركردایەتی پڕۆژەیەكی نیشتیمانی بەر فراوان بكەن و لەم گێژاوەیە و دەست تێوەردان خۆیان رزگار بكەن.
ڕووداوەكانی ئەمڕۆكەی شاری بەسڕە ئەوە دەسەلمێنێت كە یەكەم : ڕاپەڕین و خۆپێشاندان لە پێناو گەیاندنی خزمەتگوزاری و دابین كردنی ئەمن و ئاسایش مافێكی ڕەوایە.
دووەم : ڕێگا خۆش دەكات كە جارێكیتر دەستەی تێكدەرەكان بۆ قووڵ كردنەوەی ناكۆكیەكانی نێوان ئێران و ئەمریكا زیاد بكەن وبكەونە سووتاندنی قونسوڵگەری ئێران و هەوڵدان بۆ سووتاندنی قونسوڵگەری ئەمریكا.
ئەمرۆكە هۆشیاری هێز و لایەنە سیاسیەكان گرنگە لە جیاتی بیركردنەوە لە بەدەستهێنانی پلە و پایە با ئارامی و ئاسایش و خزمەتگوزاری بۆ هاوڵاتیان دابین بكەن.
ئەگەر ئەم هۆشیاریە نەبێت و ئەمجۆرە لە خۆ بووردوویی سەركردە و ڕابەر نەبێت ئەبیت ئەوەمان لەبەر چاو بێت ڕاپەرین و دەست تێوەردانی بەسڕە بگوازرێتەوە بۆ هەموو عێراق بە هەرێمی كوردستانیشەوە. وش بە شێوەیەكیتر داعش لە هەر چوار لای هەرێم دەستی بە جموجۆڵ كردۆتەوە یان دەیكات. بۆ فشار خستنە سەر هەرێم تا بە داخوازیەكان رازی بین.
PUKmedia
نوێنه‌ری ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران ده‌ڵێت: کورده‌کان ده‌چنه ناو فراکسیۆنێکه‌وه که پابه‌ندی رێکه‌وتنه‌کان بێت و بۆ جێبه‌جێ‌کردنیان گه‌ره‌نتی پێویست بدات.
به‌پێی راپۆرتی په‌یامنێری به‌شی نێوده‌وڵه‌تی ئاژانسی هه‌واڵی "آنا"، ماوه‌یه‌ک پێش ئێستا گه‌وره‌ترین فراکسیۆنی په‌رله‌مانی عێراق به ئاماده‌بوونی عه‌مار حه‌کیم، عه‌بادی، ساڵح موتڵه‌ک، سه‌لیم جبووری، ئه‌یاد عه‌لاوی، ئوسامه نوجه‌یفی و نوێنه‌رانی سائرون، بوونی خۆی راگه‌یاند. ئه‌م فراکسیۆنه ١٧٧ کورسی په‌رله‌مانی هه‌یه.
به‌رپرسی نوسینگه‌ی ده‌وڵه‌تی یاسا له‌م باره‌وه ده‌ڵێت: ئه‌م فراکسیۆنه به‌ناوی هاوپه‌یمانی ئاوه‌دانکردنه‌وه پێکهاتووه و تیایدا لایه‌نی جیاواز له‌وانه فه‌تح، یاسا، نه‌سر و چه‌ند لایه‌کی دیکه ئاماده‌ن/
چه‌ن کاتژمێرێک له بڵاوکردنه‌وه‌ی ئه‌م هه‌واڵه تێنه‌په‌ڕیبوو که گروپی فه‌تح به سه‌رۆکایه‌تی هادی عماری و ده‌وڵه‌تی یاسا به سه‌رۆکایه‌تی مالکی فراکسیۆنێکی دیکه‌یان پێکهێنا. ئه‌م فراکسیۆنه ١٤٥ کورسی په‌رله‌مانی هه‌یه. خاڵی سه‌رنجڕاکێش ئه‌وه‌یه که سهبارهت به پێکهێنانی فراکسیۆنی زۆرینه ناکرێت بڕیاری کۆتایی بدرێت، به شێوه‌یه‌ک که هه‌ردوولا ده‌ڵێن خۆیان گه‌وره‌ترین فراکسیۆنن. ههروهها له یه‌که‌م کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌ماندا سه‌رۆکی به‌ته‌مه‌نی په‌رله‌مان نه‌یتوانی زۆرینه دیاری بکات و دیاریکردنی ئه‌مه‌ش سپێردرایه ده‌ست مه‌حکه‌مه‌ی فیدراڵی.
به‌ڵام روونه که به درێژه‌کێشانی کێشه‌و ئاڵۆزییه‌کانی نێوان حزبه سیاسییه‌کانی عێراق به تایبه‌ت له نێوان شیعه‌و سوننه‌و کورد، بێ‌شک هه‌ر هاوپه‌یمانییه‌کیش دروست بکرێت زۆر لاواز ده‌بێت و له داهاتوودا کێشه‌ی زۆر دێته سه‌ر رێگایان.
ههروهها بابه‌تی لایه‌نی کوردییه‌کان و یه‌کگرتنیان لهگهڵ فراکسیۆنی زۆرینه‌ی په‌رله‌مان بابه‌تی سه‌ره‌کی راگه‌یاندنه‌کانی عێراقه. له‌م نێوانه‌دا یه‌کێک له سه‌رکرده‌کانی هاوپه‌یمانی سائرون وێڕای ئاماژه به‌وه‌ی که ئه‌م هاوپه‌یمانییه به ١٨٠ کورسی په‌رله‌مانییه زۆرینه پێک ده‌هێنێت ده‌ڵێت: دوو حزبی سه‌ره‌کی کوردستان له ئێمه‌وه نزیکن.
ئیمه‌ن الشمری ده‌ڵێت: هاوپه‌یمانی سائرون و لایه‌نه‌کانی دیکه‌ی هاوپه‌یمانی ١٨٠ کورسی په‌رله‌مانیان هه‌یه. بۆیه زۆرینه‌ی په‌رله‌مانی پێک دێنن، ههروهها پارتی دیموکراتی کوردستان و یه‌کێتی نیشتمانیی کوردستان هه‌رچه‌ند به فه‌رمی یه‌کگرتنیان لهگهڵ هاوپه‌یمانییه‌که‌ی ئێمه رانه‌گه‌‌یاندووه به‌ڵام له ئێمه‌وه نزیکن.
نوێنه‌رێ ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران له ووتوێژێکدا لهگهڵ په‌یامنێری به‌شی نێوده‌وڵه‌تی ئاژانسی آنا سهبارهت به هه‌ڵوێستی فه‌رمی کورده‌کان له‌م‌باره‌وه ده‌ڵێت: هه‌ڵوێستی لایه‌نه کوردییه‌کان روونه و چاوه‌ڕوانن رای لایه‌ن و حزبه‌کانی دیکه روون بێته‌وه تاوه‌کوو بزانن کامیان به شێوه‌یه‌کی راسته‌قینه پابه‌ندی ده‌ستووری عێراقن، ئه‌ڵبه‌ت تا ئێستا هیچ لایه‌نێک ئه‌وه رێکه‌وتنه‌ی کورده‌کان چاوه‌ڕوانی ده‌که‌ن، نه‌یانکردووه.
نازم ده‌باغ ده‌ڵێت: خواسته‌کانی کورده‌کان دوو به‌شه: هاوبه‌شی(مشارکت)، سازان(توافق) و هاوسه‌نگی(توازن)، به‌شێکی دیکه‌ی جێبه‌جێ‌کردنی رێکه‌وتنه‌کانی پێشوو به پێی ده‌ستووری عێراق که مادده‌ی ١٤٠، یاسای پێشمه‌رگه و بواری نه‌وت و چۆنیه‌تی بنه‌مای په‌یوه‌ندی نێوان ههرێمی کوردستان و به‌غدا ده‌گرێته‌وه. بۆیه هه‌ر فراکسیۆنێک که پابه‌ندی رێکه‌وتنه‌کان بێت و بۆ جێبه‌جێ‌کردنی بابه‌ته‌کان گه‌ره‌نتی بدات، کورده‌کان ده‌چنه ناو ئه‌و فراکسیۆنه‌وه.
ئه‌و وێڕای ئاماژه به‌وه‌ی که کوردههکان فراکسیۆنێکی تایبه‌تیان له‌به‌رچاو نییه ده‌ڵێت: له نێوان هاوپه‌یمانییه‌کان رێکه‌وتن ده‌کرێت که گه‌وره‌ترین فراکسیۆن پێک بێت و ئه‌وکات کورده‌کان ده‌چنه ناو فراکسیۆنێکه‌وه که جێبه‌جێ‌کردنی ده‌ستوور بخاته ناو کاری خۆیه‌وه. له راستیدا هه‌موو ئاڵوگۆڕه‌کانی داهاتوو ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ کۆبوونه‌وه‌ی په‌رله‌مان، یان رێکه‌وتن ده‌کرێت یان رێکه‌وتن دواده‌خرێت بۆ کاتێکی دیکه، که تا ئێستا له‌سه‌ر کاندیدی سه‌رۆکایه‌تی کۆمار و سه‌رۆک وه‌زیران و سه‌رۆکی په‌رله‌مان رێکه‌وتن نه‌کراوه.
نازم ده‌باغ ده‌ڵێت: ئه‌و به‌ڵگانه‌ی که باس له پێکهێنانی گه‌وره‌ترین فراکسیۆن ده‌که‌ن زۆر به‌هێز نین، چونکه ئه‌مانه پێشتریش بڵاوبووبووه‌‌وه، رێکه‌وتنی نێوان سه‌رۆک فراکسیۆنهکان بووه که مه‌رج نییه هه‌موو ئه‌ندامانی فراکسیۆنهکان هاوڕای بن، له‌م جۆره به‌ڵگانه زۆر ئیمزاکراوه به‌ڵام جێبه‌جێ نه‌کراون.
ئه‌و ده‌ڵێت: ده‌بێت چاوه‌ڕوان بین و بزانین سه‌رۆک هاوپه‌یمانییه‌ک که نامه‌ی ئاماده‌بوونی هاوپه‌یمانییه‌که‌ی له فراکسیۆنی زۆرینه‌ی ئیمزا کردووه نوێنه‌ری هاوپه‌یمانییه‌که‌ی بووه یان یه‌کلایه‌نه ئه‌مه‌ی کردووه. کێشه‌ی ئه‌م نامه ئیمزاکراوانه‌یه که هیچ به‌شێکی روون نییه و دیار نییه چی ئیمزاکراوه.
"نازم دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران، گوتی: کوردەکان لەگەڵ هەر گرووپ و لایەنێکی سیاسی کە بە شێوەی کارامە مافەکان و داخوازییەکانی کوردەکانە جێبەجێی بکات دانووستان دەکەن، بەڵام تا ئێستا هیچ یەک لە لایەنە سیاسییەکان لەم بەشەدا تەزمینیان بە ئێمە نەداوە.
"نازم عومەر دەباغ" نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران، لە وتووێژ لەگەڵ پەیامنێری ئاژانسی تەسنیم، بە ئاماژە بە رۆڵی کوردەکان لە پێکهێنانی گەورەترین فڕاکسیۆنی پەڕڵەمانی عێراق سەبارەت بە چوونە ناوەوەی ئەوان بۆ ناو هاوپەیمانی سەدر یا فەتح گوتی: کوردەکان نەچوونەتە ناو هیچ یەک لە هاوپەیمانییەکانی پەڕڵەمانەوە و نابێت بچنە ناو ئەو هاوپەیمانییانەوە. کوردەکان لەم بابەتەدا دوو مەرجیان هەیە، یەکەم ئەوەی کە دەبێت دانووستان، هاوسەنگی و بەشداریی کارامە بوونی هەبێت. دووهەم ئەوەی کە پابەندی یاسای بنەڕەتی عێراق بن بۆ چارەسەریی کێشەکانی کوردەکان. لەونە: مادەی 140ی یاسای بنەڕەتی، یاسای پەیوەست بە پێشمەرگەکان، یاسای پەیوەندیی نێوان حکوومەتی هەرێمی کوردستان و بەغداد و هەندێک لەم بابەتانە.
نوێنەری حکوومەتی هەرێمی کوردستان لە تاران، لە درێژەی قسەکانیدا گوتی: کوردەکان لەگەڵ هەر گرووپ و لایەنێکی سیاسی کە بە شێوەی کارامە مافەکان و داخوازییەکانی کوردەکانە جێبەجێی بکات دانووستان دەکەن. ئەوە بۆ ئێمە زۆر گرینگە بەڵام تا ئێستا هیچ یەک لە لایەنە سیاییەکانی عێراق لەم بەشەدا تەزمینیان بە ئێمە نەداوە و تەنیا لە چوارچێوەی قسەدا ماوەتەوە.
ئەو سەبارەت بە پێکهێنانی گەورەترین فڕاکسیۆن لە دانیشتنی ئەمڕۆی پەڕڵەمانی عێراقدا گوتی: فکر ناکەم فڕاکسیۆنێکی بەم چەشنە ئەمڕۆکە پێکبێت. من دوێنی بە پەیامنێرانم گوت ئیحتمال دەدەم دانیشتنی ئەمڕۆی پەڕڵەمان دوابکەوێت. ئەگەر بەڕێوەنەچێت کووبوونەوەیەکی دیکە دادەمەزرێنن. پاشان پێکهێنانی فڕاکسیۆن کات دەخایەنێت. تا ئێستا دانووستانێک لە پەیوەندیی لەگەڵ سەرۆکی پەڕڵەمان، سەرۆک کۆمار و سەرۆک وەزیران پێکنەهاتووە. لانی کەم لە سەرەتادا دەبێت سەرۆکی پەڕڵەمان دیاری بکرێت. کاتێک کە ئەو دیاریکرا، سەرۆک کۆمار هەڵدەبژێردرێت. کاتێک کە سەرۆک کۆمار دیاریکرا، سەرۆک وەزیرانیش دیاریدەکرێت.
"نازم دەباغ" سەبارەت بە کاندیدی کوردەکان بۆ پۆستی سەرۆک کۆمار گوتی: تا ئێستا ئەم کاندیدە دیارینەکراوە، یەکێتی نیشتمانی کوردستان دەبێت کاندیدی سەرۆک کۆماری دیاریی بکات.
"پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسالمی ئێران كەم رەنگرت نیین لە زۆنی زەردا"
نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەتاران، ئاماژە بەوە دەكات "كۆماری ئیسالمی ئێران لەهەوڵو كۆششدا بووە بۆ ئەوەی ئاشتەوایی نەك لەناوچەی زۆنی سەوز هەبێت، بەڵكو پێموایە لەناوچەی زۆرنی زەردیش كەمرتی نەكردووە بەراورد بە زۆنی سەوز و پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسالمی ئێرانیش كەم رەنگرت نیین لە زۆنی زەردا". نازم دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لەتاران، لەچاوپێكەوتنێكی تایبەت بە ژیان جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە "ئێرانییەكان لەگەڵ جێبەجێكردنی داخوازییەكانی گەلی كوردن لەچوارچێوەی دەستوری هەمیشەیی عێراقدا و لەچوارچێوەی یەكپارچەیی خاكی عێراقدا، ئەو مافانەی كە لەدەستوری عێراقدا هاتووە".
--ژیان: شۆڕش محەمەد--
ژیـــــان: ئــــەو ســــــەردان و ئاشتەواییەی كە لەنێوان یەكێتی و گۆڕان و هاوپەیامنی هاتۆتەدی تاچەند كۆماری ئیسالمی ئێران رۆڵی هەیە لەدروستكردنیدا؟
نــازم دەبـــاغ: مـن هەمیشە جەختم لەسەر ئـەوە كردۆتەوە كــە لــەگــەڵ ئــــەوەی نــاحــەزان بەشێوەیەكی تر تەفسیری دەكەن، بــەاڵم كـۆمـاری ئیسالمی ئێران لەهەوڵو كۆششدا بووە بۆ ئەوەی ئاشتەوایی نەك لەناوچەی زۆنی ســەوز هەبێت، بەڵكو پێموایە لەناوچەی زۆرنی زەردیش كەمرتی نەكردووە بەراورد بە زۆنی سەوز و پەیوەندییەكانی كۆماری ئیسالمی ئێرانیش كەم رەنگرت نیین لەزۆنی زەردا، بــەاڵم ئــەوەی كە گرنگە وەاڵمدانەوەی الیەنە سیاسیەكانە بــۆ ئــەو هــەواڵنــەی لەپێناوی یەكڕیزی و ئاشتبوونەوەی گشتی دەنــرێــت. مــن خــۆم ئێستاكە بابەتێكم بەدەستەوەیە دەینووسم لـەبـارەی گـەڕانـەوە بۆ مێژووی پرشنگدار كە لەدرێژایی مێژوودا شۆڕشەكانی كورد هەم وتوێژیان كردووە لەگەڵ رژێمەكان و هەم ئاشتەوایشیان لەنێوان خۆیاندا دروست كـردووە لەكاتێكدا شەڕ و پێكدادانی خوێناوی هەبووە لەنێوانیاندا. واتـــا هـــەر كـــات و ساتێك هــەنــگــاوێــك بــهــاوێــژرێــت بۆ ئــاشــتــەوایــی گـشـتـی پێموایە
كارێكی پیرۆزە و ئەو هەواڵنەی كـە لەئێستادا لــەزۆنــی سـەوز دەنرێت پێموایە لەزۆنی زەردیش لەئێستادا كاك نێچیرڤان بارزانی دەستیپێكردوە بۆ ئەوەی كە بزانن چی بكەن بۆ بەدیهێنانی یەكڕیزی نیشتامنی و بۆ دیالۆگی نیشتامنی و بـۆ پـــڕۆژەی هاونیشتامنی و گـفـتـوگـۆكـردن لــەگــەڵ بـەغـدا، بەدڵنیاییەوە ئـێـران هەمیشە پشتیوان بووە لەوەی كە یەكێتی ریزەكانی كورد و یەكێتی ریزەكانی شیعە پارێزراو بێت. هەروەها هاوپەیامنی هەموو الیەنەكان و ئێران نكوڵی لەوە نـەكـردووە كە پێویست دەكـات لەگەڵ سوننەش هاوپەیامنێتی هەبێت و چونكە ئەم تەبایی و ئاشتەواییە ئەمنییەت و ئاسایش لـەنـاوچـەكـەدا پـەیـدا دەكــات و ئەمنییەت و ئاسایشی ناوچەكە دەبێتە هـۆكـار بـۆ سەپاندنو سەقامگیری ئەمنیەت و ئاسایشی ئێرانیش، چونكە ئەمنییەتو ئاسایشی عــێــراق و هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئێراندا پێكەوە گــرێــدراوە. بەڵێ مـن پێموایە ئەو هەوڵەی هەبووە لەپێناوی ئاشتەوایی گشتی نــەك تەنها لــەزۆنــی ســــەوزدا، بەڵكو من دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بـكـەمـەوە كــە لـەكـوردسـتـانـدا بەگشتی نراوە.
ژیـــان: قسە لــەســەر ئــەوە دەكرێت كە كۆماری ئیسالمی ئێران فشاری كردووە بۆ لەیەكرت نزیكخستنەوەی یەكێتی، گۆڕان و هاوپەیامنی و تەنانەت باس لـەوە دەكرێت كە هـەوڵ هەیە بۆ یەكگرتنەوەیان لەگەڵ یەكێتی نیشتیامنی كوردستاندا؟
نــازم دەبــاغ: بەهەوڵ نییە،
مـەگـەر ئـێـران هـەوڵـی نــەدا كە ریــفــرانــدۆم ئەنجام نـەدرێـت. ئەمە بەهەوڵ نییە و بەو مەرجە بابەتی و خۆییانەیە كە لەهەرێمی كوردستان دەكرێ و دەگونجێت، كــەواتــە یـەكـێـتـی، یـەكـڕیـزی، هاوپەیامنی كە مەرجەكانی هاتە كایەوە چ بابەتی و چ خۆیی بوو بەدڵنیاییەوە هەنگاو بۆ ئەوە دەنرێت. ئەوەی ئێستا گرنگە ئێمە بیر لەو ئاواتە نەكەینەوە كە كەمێك كاری زیاتری دەوێـت، بیر لەوە بكەینەوە كە كـورد خاوەنی 59 كـورسـی پەرلەمانـــی عێراقە و بتوانێت ســودی لێوەرگرێت لـەگـەڵ بـەغـدا، نــەك بیر لـەوە بكەینەوە كەسانێك لەپێناوی بەرژەوەندی و پاراستنی پلەكانی خۆیاندا لەتونێلێكی تاریكدا سەیری ئەم پەیوەندییە دەكەن، مـــن پرسیارەكەم ئــــــەوەیە كەلەكاتێكدا هەندێك لەكادیرانی الیـــەنـــەكـــان گــلــەیــی دەكـــەن كــە چـــۆن دەبــێــت پـێـشـوازی لەیەكــــێتی بـكـرێـت، خۆی لەخۆیدا پێشوازیكردن بەواتای دەستپێشخەرییەك لەیەكێتییەوە بۆ سەردانی ئەو الیەنانە كەواتە ئــەو دێتە پاڵی تــۆ. ئــەی باشە لەبەرامبەر بەوەی كە تۆش ئەو پەالمارانەت داوە چۆن دەبێت یەكێتی بێت سەردانی تۆ بكات، شوێنی دووەمـی هەڵنەبژاردووە لـەشـوێـنـی سـێـهـەم. بــۆیــە من پێموایە هەموو هەنگاوێك بۆ یەكخستنی ریزەكانی نێو ماڵی كورد كارێكی پیرۆزە، ئینجا ئەو هەوڵە هـەر واڵتێك ئێران یان ئەمریكا یـان توركیا پشتیوانی بكات، لەهەمووشی باشرت ئەوەیە كە خۆمان پشتیوانی بكەین.
ژیان: لەبارەی دروستكردنی گـــەورەتـــریـــن فــراكــســیــۆن بۆ پێكهێنانی حـكـومـەتـی نوێی عێراق، كۆماری ئیسالمی ئێران بەالیەوە گرنگە كورد لەگەڵ كام لەهاوپەیامنێتی عێراق بێت؟
نـــازم دەبــــاغ: مــن پێموایە ئـــەوەی كــە مــن خـوێـنـدنـەوەم بـۆی هەیە ئێرانییەكان لەگەڵ جێبەجێكردنی داخوازییەكانی گـەلـی كـــوردن لـەچـوارچـێـوەی دەسـتـوری هەمیشەیی عێراقدا و لـەچـوارچـێـوەی یەكپارچەیی خاكی عێراقدا، ئەو مافانەی كە لـەدەسـتـوری عێراقدا هـاتـووە، كــەواتــە فراكسیۆنی گـــەورە و بچووك تائێستا رانەگەیەنراوە و بەڵكو جەمسەرەكان دیـاری كراوون ئەم جەمسەرەیان هەوڵ دەدات خۆی گەورەترین فراكسۆن پێكبهێنێت و ئەوی تریان هەوڵی هەمان شت دەدات. لێرەدا كورد خـۆی بڕیار دەدات لەگەڵ كام جەمسەردا بێت، جەمسەرەكانی كە باسی لێوە دەكـرێـت و من ناتوانم سەد لەسەد پشتیوانی لێ بكەم، جەمسەرەكانی كە باسی لێوە دەكـرێـت دوو جەمسەرن جەمسەرێك بریتییە لە)حیكمە، نەسڕو سائیرون( جەمسەرەكەی تریش بریتییە لەوانی تر. كەواتە بۆ ئێمە گرنگە كە كامیان دان بە مافە ڕەواكانی كورد دادەنێن و كامیان گرەنتی ئەوە دەكـەن كە مافەكان جێبەجێ بكرێن.
ژیان: كۆماری ئیسالمی ئێران ڤیتۆی لەسەر حەیدەر عەبادی، ســـەرۆك وەزیــرانــی حكومەتی كاربەڕێكەری عێراق هەیە بۆ وەرگـرتـنـەوەی پۆستی سـەرۆك وەزیرانی؟
نازم دەباغ: من پێموایە تائێستا كۆماری ئیسالمی ئێران ڤیتۆی لەسەر كەس نەبووە و تائێستاش نەمبیستووە بەشێوەیەكی گشتی بڵێن ئێمە سوورین لەسەر كام كاندید، ئێرانییەكان سوورن لەسەر رێككەوتن و بەدڵنیاییەوە ئێران سوورە لەسەر ئەوەی هاوپەیامنی كوردی یەكڕیزی تێدا بێت چونكە كارئاسانی دەكات بۆ دروستبوونی فراكسیۆنە گەورەكە و دیاریكردنی سەرۆك وەزیرانی نوێی عێراق و لەهەمان كاتیشدا لەگەڵ سووننە و داواكارییەكانی سووننەدان، بەو واتایەی ئێرانییەكان نایانەوێت سووننە لەپڕۆسەی سیاسی عێراق بكرێنە دەرەوە.
ژیان: راستە چانسی حەیدەر عەبادی الوازە بۆ وەرگرتنەوەی پۆستی سەرۆك وەزیرانی؟
نازم دەبـاغ: پێموایە تائێستا چانسی هیچ كاندیدێك ئەوەندە بەهێز نییە كە بتوانێت ئەو پرسە یەكالیی بكاتەوە.
ژیـان: لەبارەی ئابڵۆقەكانی سەر ئێران و مامەڵەی هەرێمی كوردستان لەگەڵ ئەو واڵتە لەچ ئاستێكدایە؟ هەڵسەنگاندنی تۆ چییە لەو بارەیەوە؟
نازم دەباغ: پێموایە ئەمەیان بەندە بە ئەنجوومەنی وەزیرانەوە كە چ هەڵوێستێكی دەبێت بەاڵم تائێستا حكومەتی هەرێمی كوردستان هەڵوێستێكی هاوتا و هاوسەنگی هـەبـووە لـەوەی كە واڵتـی ئێران بەدۆستی خۆی دەزانـــێـــت وەكــچــۆن ئەمریكا و تــوركــیــاش بــەدۆســتــی خـۆی دەزانــێــت و پشتیوان نـەبـووە لەهیچ هەنگاوێكدا دژ بە یەك و نەبۆتە الیەندار لەدژایەتیكردنی الیەك بەسەر الیەكی تردا و لەو بڕوایەدام لەئایندەشدا زیاتر خۆی دەبەستێتەوە بەو سیاسەتەی كە حكومەتی ئایندەی عێراقی دیاری دەكات.
ژیــــــان: راگـــرتـــنـــی ئـــەو هاوسەنگییە لەنێوان ئەمریكا و ئێران بۆ حكومەتی هەرێمی كوردستان قورس نابێت؟
نـازم دەبــاغ: لـەو بـڕوایـەدام راگرتنی ئەو جۆرە هاوسەنگییە قورس و سەنگینە و ئاسان نییە، بـــەاڵم ئـەگـەر بگەڕێینەوە بۆ ئەزموونی پێشوو لەكاتی خۆشی كــە هــەمــوو دونــیــا ئابڵۆقەی لەسەر ئێران دانـابـوو هەرێمی كوردستان نەبووە الیەنــدار و پەیوەندییەكانی نەبچڕاند لەگەڵ كۆماری ئیسالمی ئێران.
نوسینی/ نازم عومه‌ر
خه‌بات و تێكۆشانی گه‌لی كورد و كوردستان به قۆناغی جیاجیا و سه‌خت و دژواردا تێ په‌ڕیوه، زۆرجار به‌ره‌نگار بوونه‌وه‌ی سه‌خت و خوێناوی لهگهڵ دوژمنانی كورد رویداوه‌و له‌دواییدا له‌رێگای گفتوگۆ و راویژ تا ئه‌و قۆناغه رۆیشتووه كه به‌ره‌و رێككه‌وتن بروات و له‌دواییدا ناحه‌زانی كورد چ ده‌ره‌كی و چ ناوخۆیی له‌باریان بردووه.
هه‌ڵبه‌ته ئه‌م دوژمنایه‌تی و كۆسپانه‌ی هاتوونه‌ته پێش شۆرش و جوڵانه‌وه و خه‌باتی گه‌لی كورد كه‌له نو ریزه‌كانی گه‌ل و لایه‌نه سیاسیه‌كانیشدا رویداوه، زۆر كێشه و ململانێی خوێناوی كه‌وتۆته نێو ریزه‌كانی هێزه سیاسیه‌كان، گه‌لی كوردیش بۆماوه‌یه‌كی درێژ خوێن به‌ربوون له جه‌سته‌ی شۆرش و جوڵانه‌وه‌كه‌یداوه. له‌دواییدا به‌هۆی دڵسۆزان و په‌رۆشانی گه‌لی كورد ئاشتبوونه‌وه و ته‌بایی دروست بووه و سه‌ركه‌وتنی گه‌وره هاتۆته ئاراوه و گه‌لی كوردی له قۆناغی شه‌ر و پێكدادانه‌وه گواستۆته‌وه بۆ قۆناغی ئارامی و ته‌بایی و به‌دیهێنانی ده‌ستكه‌وتی گه‌وره.
لێرهدا ده‌مه‌وێت دوو نمونه‌ی زیندوو له ته‌مه‌ندا بهێنمه‌وه، كه‌سه‌روه‌ریه‌كه‌ی بۆ به‌رێز مام جه‌لال و یه‌كێتیی نیشتیمانیی كوردستان ده‌گه‌ڕێته‌وه،
یه‌كه‌م:
به‌هۆی سه‌ختی و ناخۆشیه‌كانی شۆرشی تازه‌ی گه‌لی كورد ئه‌بوویه‌كیه‌تی نیشتیمانی كوردستان پشویه‌ك بدات بۆ خۆرێكخستنه‌وه و به‌هێزكردنی هێزی پێشمه‌رگه‌ی كوردستان، له‌ساڵی 1984 گفتوگۆیه‌كی كرد به ناوبژیوانی دۆستانو دڵسۆزه‌كانی كورد لهگهڵ رژێمی به‌عسدا..
به‌رێز مام جه‌لال له كۆبوونه‌وه‌یه‌كی ده هه‌زار كه‌سیدا له نه‌ورۆزی ساڵی 1984 له ئاهه‌نگێكی پڕ شكۆ له سورداش رای گه‌یاند با هه‌موومان ئاشتبوونه‌وه‌ی گشتی ڕابگه‌یه‌نین یه‌ك ریز و یه‌ك هه‌ڵوێست بین بۆ گه‌یشتن به ئامانجه‌كانی گه‌لی كورد، كه پێم وایه هه‌نگاوێكی گرنگ بوو بۆ هاتنه‌كایه‌ی ته‌بایی و ئاشتی و دوایی رێككه‌وتن و دروست بوونی به‌ره‌ی كوردستانی.
دووه‌م:
كاتێك به‌ره‌ی كوردستانی له‌سه‌ر بنه‌مای ئاشتبوونه‌وه‌ی گشتی و ئاشته‌وایی درووست بوو، قۆناغی دوایی له خۆئاماده‌كردن بۆ راپه‌رین، كه‌كه‌سانێك زۆر پێیان وابوو ده‌بێت لێ بوردنی گشتی رابگه‌یه‌نین بۆ ئه‌وه‌ی هه‌موو لایه‌نگرانی چه‌كدارانی رژێم بێنه ریزی هێزی پێشمه‌رگه و به‌شداری له راپه‌ریندا بكه‌ن، لێرهدا جارێكی تر یه‌كیه‌تی نیشتمانی كوردستان و به‌رێز مام جه‌لال داوایان كرد با له بریتی لێ بوردنی گشتی با ئاشتبوونه‌وه‌ی گشتی بكرێت و هه‌موو به‌شدار بن، به‌م دروشمه مه‌زنه راپه‌رین سه‌ركه‌وت و هه‌موو هێزه چه‌كداره‌كان و لایه‌نگرانی رژێم پشتیوانی پێشمه‌رگه یان كرد، كه ئه‌مرۆ ده‌سكه‌وه‌ته‌كه‌ی ده‌چنینه‌وه.
قۆناغی ئێستا
له‌دوای ئه‌نجامدانی ریفراندۆم كه شێوازێكی تری خه‌بات بۆ به‌ده‌ستهێنانی مافه‌كانی گه‌لی كورد، به‌داخه‌وه نه‌كرا ئه‌نجامه‌كه‌ی به‌دیبهێنین و بوو به‌هۆی ئه‌م شێوه‌یه كه ئه‌مرۆكه ههرێمی كوردستانی تێكه‌وتووه ...
ههڵبژاردنی عێراق ئه‌نجام درا و كورد به هێز و لایه‌نه سیاسیه‌كانه‌وه به‌شدار بوو وه بۆته خاوه‌نی ٥٩ كورسی. وه‌له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كورد له‌م قۆناغه‌دا بڕوای به یه‌كپارچه‌یی خاكی عێراق هه‌یه و پابه‌ندی ده‌ستووری هه‌میشه‌یی عێراقه و خه‌بات و هه‌وڵدان بۆ به‌ده‌ستهێنانی ئامانجه‌كانی، وه ئه‌وه‌نده‌ی پێویستی به یه‌كریزی و و ته‌بایی و كاری سیاسی و دپلۆماسی هه‌یه ئه‌وه‌نده به هێزی پێشمه‌رگه‌وه نیه ته‌نها بۆ پشتیوانی و پارێزگاری نه‌بێت.
چۆن ده‌بێت ئه‌م ته‌باییه و ئاشته‌واییه دروست بكه‌ین؟ ته‌نها هه‌نگاو بۆ ئاینده ئاشت بوونه‌وه‌ی گشتیه و یه‌ك ریزی و یه‌ك هه‌ڵوێسته و رێ بگرین له‌هه‌موو درز و ده‌ریچه‌یه‌ك كه رێگا بۆ دوژمن خۆشده‌كات جیاوازی و ناكۆكی بخاته ناو ماڵی كورده‌وه. به داخه‌وه دوای ئه‌م هه‌نگاوه پیرۆزه‌ی یه‌كیه‌تی نیشتیمانی كوردستان ناویه‌تی به‌سه‌ردانی باره‌گای لایه‌نه‌كانی ئۆپۆزسیۆنی ناوچه‌ی سه‌وز و هه‌وڵدان بۆ ئه‌م ئاشتبوونه‌وه گشتیه‌ی ناو ماڵی كورد، هه‌ندێ ده‌نگی نه‌شاز و كادر و سیاسه‌تمه‌داری ساویلكه،كه ئاینده له‌ناو تونێلێكی ته‌سك و تاریكدا سه‌یرده‌كه‌ن و ده‌بینن، له‌هه‌موو لایه‌نه‌كاندا په‌یدابوون بۆ رێگرتن له‌و ئاراسته‌یه، لێرهدا پێویست ده‌كات هه‌موولایه‌ك به‌خۆیاندا بچنه‌وه چ ده‌سه‌ڵات و چ ئۆپۆزسیۆن، پێم وایه به‌م لێكدانه‌وه‌یه كه چۆن ده‌بێت پێشوازی له شاندی یه‌كیه‌تی بكرێت ده‌بێت به هه‌مان شێوه بۆ ئه‌وانی تریش حساب بكرێت كه چۆن یه‌كیه‌تی سه‌ردانی ئه‌ولایه‌نانه ده‌كات كه ئه‌و هه‌موو ره‌خنه و په‌لامار و ناوزراندنه‌یان داوه‌ته پاڵ، هه‌موومان هه‌ڵه‌مان هه‌یه ناكرێت به‌هه‌ڵه‌یه‌ك چ گه‌وره چ بچوك به‌درێژایی ته‌مه‌نی خه‌بات ماندوبوون و خه‌بات و ده‌ستكه‌وتكان بخه‌ینه چاڵه‌وه.
ئه‌گه‌ر له‌پێناوی كورد و گه‌یشتن به ئامانجكان خه‌بات ده‌كه‌ین نابێت كاره گه‌وره‌كان بكرێته قوربانی ئه‌م جۆره هه‌ڵه و روداوانه، به‌ڵكو كار له‌سه‌ر پابه‌ندبوون به پاراستنی یه‌ك ریزی و ئاشته‌وایی بكه‌ین، بنه‌مایه‌ك بۆ دڵسۆزی له خوێنی شه‌هیده‌كان دیاری بكرێت، با له‌پێناو ده‌سكه‌وتی كه‌سیه‌تی و پله‌وپایه نه‌بینه تێكده‌ری هه‌وڵ و كۆشش بۆ ئاشته‌وایی گشتی و سه‌رخستنی پرۆژه‌ی دیالۆگی نیشتیمانی، نه‌وه‌كو به‌شێوه‌یه‌كی ناڕه‌وا جگه له دڵخۆشكردنی دوژمنان نه‌بێت ئه‌و ئاوازه هیچی تری تێدا نابینم.
سه‌ركه‌وتن بۆ هه‌موو ئه‌وانه‌ی له پێناوی ئاشت بوونه‌وه و یه‌ك پرۆژه‌یی نیشتیمانی كار ده‌كه‌ن.
ئه‌گه‌ر ئێران نه‌بوایا، داعش به‌غدای داگیر ده‌کرد/ رۆڵی عه‌ره‌بستان له‌سه‌ر هه‌ڵوێستی عه‌بادی سهبارهت به گه‌مارۆکانی ئهمریکا بۆسهر ئێران
نوێنه‌ری ههرێمی کوردستانی عێراق له تاران، ده‌ڵێت که ههرێمی کوردستان سیاسه‌تی گه‌مارۆدانی ئێران له لایه‌ن ئه‌مریکاوه ئیدانه ده‌کات و له درێژه‌شدا ده‌ڵێت: هه‌رێم له چوارچێوه‌ی جوگرافیای سیاسی، سه‌ربازی و ئه‌منی خۆیدا، ده‌بێت هاوکاری کاریگه‌ری لهگهڵ دراوسێکانی به‌تایبه‌ت ئێران ههبێت.
ههرێمی کوردستانی دوای راپرسی، ئاڵوگۆڕی زۆری به‌خۆوه دیوه‌و لایه‌نه جیاوازه‌کانی هه‌رێم توانیویانه رای گشتیی تووشی شڵه‌ژان بکه‌ن؛ تاڕاده‌یه‌ک که هه‌رچه‌ند بڕیاره ههڵبژاردنی په‌رله‌مانی هه‌رێم به‌ڕێوه بچێت، به‌ڵام باسی دواخستنی ده‌که‌ن.
جگه له‌وه، ئاڵوگۆڕه‌کانی ههرێمی کوردستان هاوکاته لهگهڵ گه‌مارۆکانی ئهمریکا بۆسهر ئێران و وادیاره که حکومه‌تی هه‌رێم له دیاریکردنی سیاسه‌تی خۆی سهبارهت به ئێران له‌م قۆنا‌غه‌ی ئێستادا تووشی ناروونی بووه؛ بۆیه به پێێ سیاسه‌تی عه‌ره‌بستان و دژی هه‌‌ڵوێسته‌کانی کۆماری ئیسلامی ئێران، رێژه‌ی بهرههمهێنانی نه‌وتی خۆی زیاد کردووه.
روونکردنه‌وه‌ی سیاسه‌تی ههرێمی کوردستان له‌سه‌ر ئه‌م بابه‌تانه‌و ههروهها هه‌ڵوێستی فه‌رمی ئه‌وان سهبارهت به هاوکاری دوولایه‌نه لهگهڵ ئێران، بابه‌تی وتووێژمانه لهگهڵ نازم ده‌باغ نوێنه‌ری ههرێمی کوردستانی عێراق له ئێران:
* بڕیاره به‌م نزیکانه، ههڵبژاردنی په‌رله‌مانی ههرێمی کوردستان به‌ڕێوه بچێت؛ به‌ڵام له‌م رۆژانه‌دا باسی دواخستنی بۆ کاتێکی دیکه ده‌کرێت، تاچه‌ند ئه‌مه دروسته؟
به‌ڕێوه‌چوونی ههڵبژاردنی په‌رله‌مانی ههرێمی کوردستان، نزیکه‌ی هه‌‌شت مانگ دواکه‌وتووه، بۆیه به پێی ده‌ستوور ههڵبژاردن ده‌بێت له دوایین رۆژی دیاریکراودا، واتا ٣٠ ئه‌یلوول به‌ڕێوه بچێت. گرنگی ههڵبژاردن له‌وه‌دایه که بۆ لایه‌نه سیاسییه‌کان ده‌رکه‌وێت که کام لایه‌ن و فراکسیۆن ده‌توانێت حکومه‌تی داهاتووی هه‌رێم پێک بێنێت. بۆیه، ده‌بێت له رێکه‌وتی خۆیدا به‌ڕێوه بچیت؛ به‌ڵام ئێستا بڕێک لایه‌ن هه‌وڵی دواخستنی ده‌ده‌ن، بۆ خۆم له‌و که‌سانه‌م که پێم باشه دوابکه‌وێت، چونکه ره‌وتی ههڵبژاردنی په‌رله‌مانی عێراق کێشه‌ی تێکه‌وتووه، تاوه‌کو ئه‌م کێشانه چاره‌سه‌ر نه‌بن ره‌وتی یاسایی بۆ پێکهێنانی حکومه‌تی نوێ و سه‌رۆک وه‌زیران به‌ڕێوه ناچێت. پێم وایه ئه‌مه کات ده‌بات، چونکه عێراقییه‌کان به هۆی به‌رژه‌وه‌ندی تاکه‌که‌سی و حزبییانه‌وه ده‌ست له داواکارییه‌کانی خۆیان هه‌ڵناگرن.
ئه‌گه‌ر ئه‌مه رووبدات، ده‌توانین بڵێین گه‌وره‌ترین کوتله هه‌ڵبژێردراوه، به‌ڵام ئه‌م کوتله ناتوانێت زۆرینه په‌رله‌مانی له ده‌ستدا بێت که له ماوه‌یه‌کی دیاریکراودا حکومه‌ت پێک بێنێت. دوای ئاشکرابوونی ئاکامی ههڵبژاردنی په‌رله‌مانی ده‌بێت چاوڕوانی پێکهێنانی کوتله‌یه‌کی گه‌روه‌تر بین. ئه‌و کێبڕکێیه‌ی ئێستای نێوان لایه‌نه‌کان بۆ ئه‌وه‌یه که ده‌یانه‌وێت ده‌سه‌ڵات له سه‌رۆک وه‌زیرانی ئێستا وه‌ربگرنه‌وه؛ له کاتێکدا ئه‌گه‌ر ئاکامی ههڵبژاردن له‌به‌رچاو بگرین هاوپه‌ێمانی سه‌در ٥٤ کورسی و فه‌تح ٤٧ کورسی و لایه‌نه‌کانی دیکه‌ی کورسی که‌متریان به‌رکه‌وتووه. ئه‌گه‌ر ئه‌وان ئه‌یانه‌وێت موقته‌دا سه‌در سه‌رۆک وه‌زیران دیاری نه‌کات، ده‌بێت کوتله‌یه‌کی گه‌وره‌تر پێک بێنن که لانیکه‌م له دوو باڵ پێک هاتبێت. ئه‌م دوو باڵه کامانه‌ن؟ بڕێک ده‌ڵێن ده‌وڵه‌تی یاسا و فه‌تح، بڕێک ده‌ڵێن ده‌وڵه‌تی یاسا و کورده‌کان، لایه‌نێکیش باس له هاوپه‌یمانی فه‌تح و کورده‌کان ده‌که‌ن. هێشتا روون نییه؛ هه‌رچه‌ند له‌وانه‌یه ده‌وڵه‌تی یاسا و فه‌تح و کورده‌کان بتوانن گه‌وره‌ترین کوتله‌ی په‌رله‌مانی پێک بێنن. ئه‌ڵبه‌ت هێشتا له ئاست قسه‌دایه و رێکه‌وتنی کۆتایی نه‌کراوه و لایه‌نه‌کان چاوه‌ڕوانی ئاکامی روونی هه‌‌ڵبژاردنن.
بارودۆخی کورده‌کان به جۆرێکه که لهگهڵ هه‌ر لایه‌نێک که رێکه‌ون له‌سه‌ر سێ بنه‌مای به‌شداری، رێکه‌وتن و باڵانس ده‌بێت که کورده‌کان بتوانن کاریگه‌ر بن که حکومه‌تدا و به رێکه‌وتن له په‌رله‌مان ئیش بکه‌ن؛ نه‌وه‌کو به که‌مینه و زۆرینه. بۆ نمونه سه‌رۆکی حکومه‌ت شیعه‌یه، سه‌رۆکی په‌رله‌مان سوننه‌و عه‌ره‌به، رۆڵی کورده‌کان چییه؟ ئه‌وان ده‌بێت سه‌رۆک کۆمارییان له ده‌ستدا بێت. سێ پله‌ی باڵای سه‌رۆکایه‌تی له عێراقدا هه‌یه که ده‌بێت یه‌کێکی بۆ کورد بێت. هه‌روه‌کو ئه‌وه‌ی که تا ئێستا سه‌رۆک کۆمار کورد بووه. ههروهها ٢٠ وه‌زیرمان هه‌یه که ده‌بێت به‌شێک له‌وانه یان له جێگره‌کانیان کورد بن. ده‌بێت به‌شداریمان چالاکانه بێت، نه‌وه‌کو بێ کاریگه‌ری و ته‌نها به‌شدارییه‌کی روواڵه‌تی..
له‌به‌ر ئه‌م کێشانه‌یه که بابه‌تی ههڵبژاردنی ههرێمی کوردستان له میانه‌ی ره‌وتی دژواری دانوستانه‌کاندا باس ده‌کرێت. له لایه‌که‌وه لایه‌نه سیاسییه‌کان ده‌بێت سه‌رقاڵی دانوستانی سیاسی بن و له لایه‌کی دیکه‌وه لهگهڵ به‌غدا دانوستان بکه‌ن و ئێمه‌ی کوردیش له‌م نێوانه‌دا بڕێک کێشه‌مان هه‌یه؛ له‌وانه له نێوان یه‌کێتی و پارتی و بڕێک لایه‌نی دیکه‌دا کێشه هه‌یه. جارێک پارتی ده‌ڵێت من به‌شێکی زیاترم ده‌وێت و ده‌یانه‌وێت له شه‌ڕێ ده‌سه‌ڵاتدا به‌شی خۆیان له سه‌رۆکایه‌تی کۆماردا وه‌ربگرن. له به‌رامبه‌درا، یه‌کێتی دژی ئه‌مه‌یه. ئێمه رێکه‌وتنێکمان له ههرێمی کوردستاندا هه‌یه که به پێی ئه‌وه مادامێک که سه‌رۆک یان سه‌رۆک وه‌زیرانی هه‌رێم پارتی بێت، سه‌رۆک کۆمار ده‌بێت یه‌کێتی بێت. لێره‌دایه که ئۆپۆزسیۆن داواکاری خۆی باس ده‌کت و ده‌یانه‌وێت به‌شێک له ده‌نگه‌کان بۆ ئه‌وان بێت. به گشتیی پێم وایه ده‌بێت ههڵبژاردنی هه‌رێم دواکه‌وێت. لێرهدا دوو بۆچوون هه‌یه، لایه‌نێک ده‌ڵێن کاتی دواکه‌وتن ده‌بێت دیار بێت و لایه‌نێک ده‌ڵێن بۆ کاتێکی نادیار دواکه‌وێت.
به‌ڕای من ده‌بێت کاری دواکه‌وتنی دیار بێت و بۆ نمونه بۆ سێ یان ٥ یان ٦ مانگ دوای پێکهێنانی حکومه‌تی عێراق دواکه‌وێت. هه‌رچه‌ند پێم وایه پێکهێنانی حکومه‌تی نوێ زیاتر له ٥-٦ مانگ کات ده‌بات.
دواکه‌وتنی ههڵبژاردنی هه‌رێم، بارودۆخی سیاسی دژوارتر ناکات؟
نا، له ناوچه‌که‌دا کێبڕکێیه‌ک له نێوان لایه‌نه‌کاندا هه‌یه. ئه‌وه‌ی روونه به‌ڕێوه‌چوونی هه‌ڵبژاردنه؛ به‌ڵام ئه‌گه‌ر سه‌رنج بده‌ن و ناوه‌ڕۆکی وته‌کان گوێ لێ بگرن هه‌مووی ریکلامی هه‌ڵبژاردنه، چونکه هه‌موو لایه‌نه‌کان ترسیان له ئاکامه‌که‌ی هه‌یه و ده‌ترسن ده‌نگه‌کان بگۆڕدرێن، یان بڕێک لایه‌ن ده‌نگێکی که‌متر له رکابه‌ره‌کانیان بێنن.
ئایا لایه‌نه‌کان ئۆپۆزسیۆن، له ههڵبژاردنی هه‌رێم ده‌نگیان هه‌یه؟
بۆ خۆم پێموایه ناره‌زایی زۆره. به گشتیی ئه‌م ناره‌زاییانه دژی حزبه ده‌سه‌ڵاتداره‌کان له‌وانه پارتی به سه‌رۆکایه‌تی مه‌سعود بارزانی و یه‌کێتییه. ئه‌گه‌ر سه‌یری رابردوو بکه‌ین ده‌بینین که گۆڕان ده‌نگێکی زیاتری له یه‌کێتی هێنا، به‌ڵام نه‌یتوانی هیچ بکات. ههروهها له هه‌‌ڵبژاردنه‌کانی عێراق بینیمان که ئه‌و لایه‌نه سیاسییانه‌ی ده‌نگیان هێنا وتیان که ده‌نگه‌کان ده‌ستکاری کراوه و دوای ژماردنه‌وه‌ی ده‌نگه‌کان ده‌رکه‌وت که ئاکامه‌که‌ی هه‌مان شته. بڕیاره ئۆپۆزسیۆن کۆببنه‌وه تاوه‌کو یه‌ك هه‌ڵوێستیان ههبێت، به‌ڵام پێم وایه ئاکامی ژماردنه‌وه‌ی دووباره‌ی ده‌نگه‌کان قبووڵ ناکه‌ن، به‌ڵام ئه‌گه‌ر قبوڵیان کرد قۆناغی دواتر چییه؟
له سه‌دا ٩٩، هه‌وڵی دروستکردنی هاوپه‌یمانییه‌ک ده‌ده‌ن، ئه‌ڵبه‌ت راسته که به‌م بیرۆکه ناگه‌ن، به‌ڵام ره‌تیشی ناکه‌نهوه. له‌وانه‌یه ره‌تی که‌ونه و به‌شدار نه‌بن، که دیسان له ههڵبژاردنی کوردستاندا ده‌رده‌که‌وێت که به‌شدار ده‌بن یان نا؟
هه‌ڵوێستی ههرێمی کوردستان سهبارهت به گه‌مارۆکانی ئهمریکا دژی ئێران چییه؟
ئێمه سیاسه‌تی گه‌مارۆی ئهمریکا دژی ئێران ئیدانه ده‌که‌ین. پێم وایه سه‌رۆک کۆماری ئهمریکا بازرگانێکی شێته که تێڕوانینێکی ئابوورییانه‌ی هه‌یه. کاتێک رێکه‌وتنی نێوان ئێران و رۆژئاوا ئیمزا نه‌کرابوو، هه‌موو جیهان گه‌مارۆی ئێرانیان دابوو، به‌ڵام ههرێمی کوردستان له هه‌مان قۆناغدا له چوارچێوه‌ی سیاسه‌ته‌کانی خۆیدا، وه‌کو دۆستی کۆماری ئیسلامی ئێران مایه‌وه. ئێستاش پێموایه ههرێمی کوردستان به پله‌ی یه‌که‌م، نابێت پشتیوانی له به‌رژه‌وه‌ندی هیچ که‌س و وڵاتێک بکات و له پله‌ی دووه‌مدا، له چوارچێوه‌ی جوگرافیای سیاسی، سه‌ربازی و ئه‌منی خۆیدا، ده‌بێت هاوکاری کاریگه‌ری لهگهڵ دراوسێکانی به‌تایبه‌ت ئێران ههبێت؛ چونکه مێژوو سه‌لماندویه‌تی که وڵاتانێک وه‌کو ئهمریکا، به‌ریتانیا و فه‌ڕه‌نسا ته‌نها بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆیان هاتوونه‌ته ئه‌م ناوچه‌وه و له کۆتاییشدا به‌جێیان هێشتووه. کورده‌کان چه‌ندین جار زیانیان له‌مه بینیوه. بۆیه پێم باشه که په‌یوه‌ندی کورده‌کان لهگهڵ دراوسێکانی وه‌کو تورکیا وئێران به‌رده‌وام بێت؛ ئێمه جوگرافیاییه‌کی تایبه‌طمان هه‌ێه و ده‌بێت دۆستایه‌تی و هاوپه‌یمانیمان لهگهڵ کۆماری ئیسلامی ئێران بپارێزین.
ههرێمی کوردستان له‌م دواییانه‌دا و له پێناو سیاسه‌ته‌کانی عه‌ره‌بستان بڕیاری داوه رێژه‌ی بهرههمهێنانی نه‌وتی خۆی به‌رزبکاته‌وه، ئه‌مه‌ش دژی سیاسه‌تی ئێڕانه بۆ دابه‌زاندنی بهرههمهێنانی نه‌وت، ئایا ئه‌م بابه‌ته زیان به په‌یوه‌ندی ئێران و هه‌رێم له بواری نه‌وت و گاز ناگه‌یه‌نێت؟
ههرێمی کوردستان به هۆی بارودۆخی رابردوو و ئێستایه‌وه، به‌دوای به‌رزکردنه‌وه‌ی بهرههمهێنانی نه‌وتی خۆیدایه و له هه‌مان کاتدا ده‌یه‌وێت په‌یوه‌ندییه‌کانی خۆی لهگهڵ هه‌ر وڵاتێک که خوازیار بێت گه‌ش پێ بدات. هه‌موو ئه‌مانه‌ش به‌نده به سیاسه‌تی ئه‌و وڵاتانه‌وه. بۆ نمونه، ئێران دوای راپرسی، کۆنفڕانسێکی نێوده‌وڵه‌تی له بواری ئابووریدا به‌ڕێوه‌برد و ههرێمی کوردستان تا ئێستا پابه‌ند بووه به رێکه‌وتنه‌کان لهگهڵ کۆماری ئیسلامی ئێران، به‌ڵام ئێستا ده‌ڵێین هه‌موو په‌یوه‌ندییه‌کانمان له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا ده‌بێت.
له دیدارێکدا که پێشتر له نێوان ئیسحاق جه‌هناگیری جێگری سه‌رۆک کۆمار و نێچیرڤان بارزانی سه‌رۆک وه‌زیرانی ههرێمی کوردستان به‌‌ڕێوه‌چوو، جه‌هانگیری رایگه‌یاند که ئێران ئاماده‌یه له چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراقدا له هێڵی پێشه‌وه‌ی هاوکاری لهگهڵ هه‌رێمدا بێت. کاتێک ئێران ئاوه‌ها هه‌ڵوێستێکی هه‌یه، له به‌رامبه‌ردا ئێمه‌ش پێداگری له‌سه‌ر پاراستنی چوارچێوه‌ی ده‌ستووری عێراق ده‌گرین؛ به‌ڵام من پێموایه کورد ده‌بێت ناوه‌ڕۆک و تایبه‌تمه‌ندی خۆی له ناوچه‌که له‌به‌رچاو بگرێت؛ چونکه بۆ نمونه ئه‌گه‌ر ئێمه له بواری هه‌‌نارده‌کردنی نه‌وتدا تووشی کێشه بین، ناتوانین دژی ئهمریکا بو‌ه‌ستینه‌وه.
له وتووێژێکدا وتبووم بارودۆخی ئێستای عێراق جێگای متمانه نییه؛ چونکه حکومه‌تی کاتی به‌ڕێوه‌ی ده‌بات و ناتوانێت خۆی بڕیار بدات. ههروهها که بینیمان عه‌بادی له دوایین وته‌یهدا پابه‌ندنه‌بوونی به ئێران راگه‌یاند و وتی ده‌بێت پابه‌ندی بڕیاره‌کانی ئهمریکا بین. ئه‌و ده‌یتوانی خۆی رزگار کات و بڵێت ئێمه گه‌مارۆ ئیدانه ده‌که‌ین و خوازیاری چاره‌سه‌ری سیاسین، تاوه‌کو دواتر حکومه‌تی نوێ عێراق سیاسه‌تی فه‌رمی وڵات رابگه‌یه‌نێت.
به‌ڕاستی هه‌ڵوێستی عه‌بادی سهبارهت به‌م بابه‌ته جێگای تێڕامان بوو؟
- من معتقدم آمریکا و عربستان در نوع موضع‌گیری العبادی نسبت به تحریم آمریکا علیه ایران نقش دارند. العبادی می‌خواهد بگوید بگذارید من بار دیگر نخست‌وزیر شوم و متأسفانه او باید تصمیم قاطعانه‌ای در قبال موضع‌گیری آمریکا اتخاذ می‌کرد. موضوع بعد اینکه، از مردم عراق چه شیعه، چه کُرد و چه اهل سنت می‌خواهم تاریخ روابط میان ایران و عراق و کمک‌هایی را که ایران به عراقی‌ها علیه رژیم بعث کرد فراموش نکنند. علاوه بر این از لحاظ ایمانی آنها نباید طرفدار کسانی باشند که از خاک، اقتصاد و سرمایه عراق علیه کشور دیگر استفاده می‌کنند.
من پێموایه ئهمریکا و عه‌ره‌بستان له دیاریکردنی ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی عه‌بادی دژی ئێران رۆڵیان بووه. عه‌بادی ده‌یه‌وێت بڵێت با من جارێکی دیکه ببمه‌وه به سه‌رۆک وه‌زیران و به‌داخه‌وه‌ی ئه‌و ده‌بوو بڕیارێكی توندی دژی ئهمریکا بگرتبا، بابه‌تی دیکه ئه‌وه‌یه که خه‌ڵکی عێراق شیعه و سوننه و کورد یارمه‌تییه‌کانی ئێران به عێراقییه‌کان به تایبه‌ت دژی به‌عس له‌بیرنه‌که‌ن. ههروهها ئه‌وان نابێت لایه‌نگری که‌‌سێک بن که خاک و ئابووری و سه‌رمایه‌ی عێراق دژی وڵاتێکی دیکه به‌کار ده‌هێنێت.
له کۆتاییدا ده‌ێڵێمه‌وه نابێت حکومه‌تی عێراق بچێته ناو شه‌ڕێکه دژی وڵاتانی دراوسێی به تایبه‌ت ئێران، کاتێک حکومه‌تی سه‌دام رووخا، یه‌کێک له‌وانه‌ی که به‌‌هێزه‌وه هاته مه‌یدان و ئه‌من و ئاسایشی دروست کرد، ئێران بوو، ئێران بوو هێشتی لایه‌نه شیعه‌کان سه‌ردانی ئهمریکا بکه‌ن، چه‌ندین جار وتوومه ئه‌گه‌ر ئێران نه‌بوایا داعش به‌غدا و ههرێمی کوردستانی داگیر ده‌کرد، ئێستا قه‌ره‌بووی ئه‌و هاوکارییه ئه‌وه نییه که دوژمن بۆ ئێران دروست بکه‌ین.
هه‌ڵوێستی ئێوه له‌سه‌ر هه‌وڵه‌کانی رۆژئاوا بۆ رووخاندنی رژێمی ئێران چییه؟
ئه‌وان ئێستا ناتوانن به شێوه‌ی ئاشکار و ته‌نانه‌ت له کۆڕ و کۆبوونه‌وه تایبه‌تییه‌کانیاندا باسی رووخاندنی ئێران بکه‌ن، چونکه کۆماری ئیسلامی ئێران په‌یوه‌ندی زۆر به‌هێزی لهگهڵ زۆربه‌ی وڵاتانه له‌وانه روسیا و چین و ژاپۆن هه‌یه. ههروهها ئه‌وان پێیان وایه له ناوخۆی ئێران لایه‌نێک که بتوانێت بۆ ئه‌م ئامانجه یارمه‌تییان بدات بوونی نییه. له وتووێژێکدا باسی کۆنفڕانسی پاریسی موجاهیدینی کرد، وتم کایه‌ی وا زۆرمان دیوه. ئێمه سه‌رده‌مانێک هێزمان له ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی یه‌کجار زیاتر بوو، به‌ڵام نه‌مانتوانی هیچ بکه‌ن و ئه‌مه له کاتێکدا بوو که هێزی زۆرمان بوو. ئه‌م سیناریۆئانه زۆر باس ده‌کرێن به‌ڵام تێپه‌ڕن.
.
ئێران له سنووره‌کانیدا لهگهڵ ههرێمی کوردستان له لایه‌ن حزبه ئۆپۆزسیۆنه‌کانه‌وه مه‌ترسی له‌سه‌ره و هه‌میشه‌ش سوپا دژیان وه‌ستاوه‌ته‌وه، ئایا ههرێمی کوردستان پلانی بۆ راگرتنی چالاکی ئه‌مانه دژی ئێران هه‌یه؟
به گشتیی ده‌بێت بڵێم ئێمه دژی هه‌ر چالاکییه‌ک له سنووره‌کانی نێوان ئێران و ههرێمی کوردستانین و ئیدانه‌ی ده‌که‌ین. حکومه‌تی ههرێمی کوردستان چه‌ندین جار پێداگری له پاراستنی سنووره‌کان کردووه‌ته‌و کۆماری ئیسلامی ئێران مافی خۆیه‌تی به‌رگری بکات. ئه‌گه‌ر وانه‌که‌ین ئاسایشی ناوچه‌که ده‌که‌وێته مه‌ترسییه‌وه. له‌م رووه‌وه حکومه‌تی ههرێمی کوردستان لهگهڵ کۆنسوولخانه‌ی هه‌ولێر و سلێمانی هاوئاهه‌نگه و هه‌میشه هه‌ڵوێستی یه‌کلاکه‌ره‌وه سهبارهت به‌م لایه‌نانه بووه.
رووداو-سلێمانی // نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێران رایگەیاند، رۆژانە سێ هەزار گەشتیار لە هەرێمی كوردستانەوە دەچنە ئێران. گوتیشی "مانگێك زیاترە ئاماری گەشتیارانی هەرێمی كوردستان بۆ ئێران رووی لە بەرزبوونەوە كردووە".
نازم عومەر دەباغ، نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێران بە (تۆڕی میدیایی رووداو)ی راگەیاند: "بەپێی ئاماری نوێنەرانی حكومەتی ئێران، لە هەرێمی كوردستان، رۆژانە سێ هەزار کەس لە خەڵكی هەرێمی كوردستان ڤیزەی گەشتكردن بۆ ئێران وەردەگرن، زیاتر لە مانگێكە ئاماری چوونی گەشتیارانی هەرێمی كوردستان بۆ ئێران رووی لەبەرزبوونەوە كردووە و دروست لەو كاتەوەی كە بەهای تەمەن دابەزیوە گەشتكردن رۆژانە زیادی كردووە".
نوێنەری حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ئێران، باسی لەوەش كرد لە رۆژانی پشووەكانی جەژنی قورباندا ئاماری گەشتیاران زیاتریش بووە، زیاتر گەشتەكان لەڕووی زەمینیەوە دەبێت، بە پلەی یەكەم لە دەروازی سنووری حاجی ئۆمەران و پلەی دوومیش لە دەروازەی سنووری باشماخەوە گەشتەكان دەكرێن.
جگەلە گەشتە ئاسمانییەكانی فڕۆكەخانەی هەولێر و سلێمانی بۆ تاران، گەشتیارانی هەرێمی كوردستان لە سێ دەروازی سنووریی حاجی ئۆمەران و باشماخ و پەروێزخان بۆ گەشتكردن دەچنە ئێران و نرخی هەر ڤیزەیەكەیش 55هەزار دینارە.
دوایین هەواڵەکان
- نوێنەری حکومەتی هەرێم لە ئێران: سەردانەکەی پزیشکیان ئاماژەیە بۆ گرنگیدانی ئێران بە هەرێمی کوردستان
- ههرێمى كوردستان و ئێران جهخت له برهودان به پهيوهندييهكانيان دهكهنهوه
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی: سەردانی سەرۆک کۆماری ئێران مێژوویی بوو
- نازم دەباغ له وتووێژ لهگهڵ ئاژانسی ئیرنا: مەسعوود پزشکیان سەردانی هەولێر دەکات
- نازم دەباغ: کاتی سەردانی پزیشکیان بۆ عێراق دیار نییە
- «سەلام رشدی» لهگهڵ شاندی یه‌کێتی هاورده و ناردنکارانی لقی هه‌ولێر کۆبۆوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى: ههميشه پشتيوانى و بهرگرى له مافهكانى ئێزدييان دهكهين
- سه‌رۆک نێچیرڤان بارزانی لهگهڵ باڵیۆزی یهکێتیی ئهورووپا کۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى لهگهڵ باڵيۆزى نهمسا كۆبووهوه
- سهرۆك نێچيرڤان بارزانى سوپاسى جهنهرال ڤاول ده‌كات